Dịch sốt xuất huyết phá vỡ quy luật, Hà Nội có thể thành "điểm nóng"

Dịch sốt xuất huyết đang có xu hướng leo thang tại Hà Nội. Theo báo của Sở Y tế Hà Nội, Hà Đông, Thạch Thất, Bắc Từ Liêm, Đống Đa, Hoàng Mai, Nam Từ Liêm, Chương Mỹ, Thanh Oai, Tây Hồ, Thanh Trì và Cầu Giấy là những khu vực ghi nhận nhiều bệnh nhân sốt xuất huyết.

Qua theo dõi, đánh giá tình hình dịch bệnh sốt xuất huyết trên thế giới, tại Việt Nam cũng như ở Hà Nội trong nhiều năm qua, Sở Y tế Hà Nội nhận định, dịch bệnh năm nay sẽ có những diễn biến phức tạp và công tác phòng, chống dịch đối mặt với nhiều khó khăn.

Trong tuần 25, TPHCM có 197 trường hợp mắc bệnh được ghi nhận, tăng 18% so với trung bình 4 tuần trước đó. Số ca mắc tích lũy đến tuần 25 là gần 8.300 ca, thấp hơn 53% so cùng kỳ năm 2022, chưa ghi nhận trường hợp tử vong.

Trong cuộc phỏng vấn với PV báo Dân trí, TS Nguyễn Văn Dũng, Trưởng khoa Côn trùng, Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương, đã có những phân tích chi tiết về diễn biến phức tạp của dịch sốt xuất huyết trong thời gian gần đây.

Thời tiết thất thường, dịch sốt xuất huyết phá vỡ quy luật

PV: Xin ông cho biết 6 tháng đầu năm nay diễn biến dịch sốt xuất huyết đang diễn biến như thế nào?

TS Nguyễn Văn Dũng: Theo thống kê sơ bộ, 6 tháng đầu năm nay, cả nước ghi nhận khoảng 40.000 ca sốt xuất huyết, trong đó có 8 ca tử vong. So với cùng kỳ năm ngoái, số ca bệnh giảm gần 50%, số ca tử vong giảm 41 trường hợp. Đây là số liệu đáng mừng nhưng chúng ta không được chủ quan bởi dịch đang cho thấy những diễn biến phức tạp.

Đáng chú ý, mặc dù số ca bệnh giảm chung trên cả nước và ở miền Nam nhưng miền Bắc lại phức tạp hơn cùng kỳ năm ngoái.

Chỉ trong quý I và quý II, miền Bắc ghi nhận đến hơn 1.100 ca, tức là tăng hơn 60% so với năm trước. Hà Nội hiện đang là điểm nóng nhất về sốt xuất huyết dengue ở miền Bắc với khoảng 500 ca mắc.

Dịch "đảo chiều", miền Bắc thành điểm nóng

PV: Chu kỳ sốt xuất huyết thường là 4-5 năm có một đợt dịch lớn. Chúng ta vừa trải qua năm 2022 dịch sốt xuất huyết bùng nổ trên cả nước đúng với chu kỳ này. Liệu năm 2023 dịch sốt xuất huyết sẽ hạ nhiệt?

TS Nguyễn Văn Dũng: Trước đây, đúng là dịch sốt xuất huyết ở nước ta diễn biến theo chu kỳ 4-5 năm. Tuy nhiên, hiện nay quy luật này đang có dấu hiệu bị phá vỡ.

Điều này có thể thấy rõ trong diễn biến dịch sốt xuất huyết của năm trước và 6 tháng đầu năm nay.

Thông thường dịch sốt xuất huyết sẽ bắt đầu tăng dần từ tháng tư và lên đến đỉnh vào tháng 10, 11 (trùng với thời điểm mùa mưa). Ở thời điểm này năm 2022, dịch sốt xuất huyết dengue có dấu hiệu tăng dần.

Năm nay, diễn biến dịch trong giai đoạn tháng 1, 2, 3 lại cao hơn năm 2022 nhưng đến tháng 6-7 lại giảm so với tổng thể năm ngoái.

Dịch sốt xuất huyết hiện cũng đang có dấu hiệu "đảo chiều" so với năm 2022. Miền Nam có số lượng ca mắc giảm hơn một nửa so với năm ngoái. Trong khi đó ở miền Bắc có dấu hiệu gia tăng.

Tuy nhiên chúng ta cũng không nên so sánh số ca mắc và tử vong do sốt xuất huyết năm nay so với năm 2022. Vì đó là năm có tỉ lệ mắc và tử vong do sốt xuất huyết cao đột biến ở Việt Nam.

Như vậy có thể thấy diễn biến dịch sốt xuất huyết bây giờ diễn biến tùy từng vùng, tùy từng miền, không theo một chu kỳ nào cả.

PV: Nhiều năm nghiên cứu về sốt xuất huyết, theo ông đâu là nguyên nhân dẫn đến sự xáo trộn này?

TS Nguyễn Văn Dũng: Một trong những yếu tố tác động lớn nhất chính là thời tiết. Dưới ảnh hưởng của elnino và hiệu ứng nhà kính, thời tiết không chỉ ở Việt Nam mà trên thế giới đang diễn biến rất thất thường.

Miền Bắc năm nay nắng nóng, mưa nhiều tạo điều kiện rất tốt cho muỗi phát triển. Kiểu thời tiết này khiến chu kỳ của muỗi rút ngắn. Thời gian từ trứng đến trưởng thành sẽ rút ngắn lại, khoảng 7-9 ngày. Khi vòng đời ngắn lại thì khả năng sinh sản sẽ nhiều hơn, tăng mật độ tiếp xúc với con người. Chỉ cần nguồn bệnh là sẽ bùng phát.

Mùa đông hiện tại ở miền Bắc cũng không lạnh như trước đây. Do đó, chúng tôi dự báo trong thời gian tới sẽ có nguy cơ rất cao bùng phát các đợt dịch.

Tôi nhấn mạnh thêm một lần nữa việc chúng ta không được chủ quan chỉ vì ca bệnh trên cả nước giảm một nửa so với cùng kỳ năm trước. Năm 2022 là một trong những đợt bùng phát sốt xuất huyết lớn nhất từng ghi nhận ở nước ta nên không thể lấy đó làm tham chiếu.

Bên cạnh đó, chúng ta chỉ mới trải qua 6 tháng đầu năm và theo tính toán trong giai đoạn tới diễn biến dịch sẽ ngày càng phức tạp hơn chứ không giảm đi.

PV: Nhiều người có suy nghĩ rằng, sốt xuất huyết chỉ xuất hiện nhiều ở vùng ngoại ô, nơi có nhiều ao tù, nước đọng, bụi rậm. Sống ở nội đô chỉ toàn bê tông sẽ ít có nguy cơ mắc bệnh. Điều này liệu có đúng?

TS Nguyễn Văn Dũng: Trên thực tế đây là quan điểm hoàn toàn sai lầm và trái ngược với diễn biến dịch.

Cần biết rằng, muỗi Aedes - vector truyền bệnh - là muỗi "sang chảnh", muỗi "thành phố". Chúng không đẻ trứng ở ao tù nước đọng mà chỉ đẻ ở vùng nước sạch. Do đó, những vật dụng của người dân vô tình chứa nước sạch như: nước mưa, nước điều hòa, tủ lạnh… sẽ là ổ đẻ của muỗi.

Do đó, mật độ đô thị càng đông đúc, muỗi càng phát triển. Càng nội đô thì khả năng bị sốt xuất huyết càng cao do mật độ muỗi rất cao.

Ví dụ như vụ dịch năm trước, các ca bệnh ở Hà Nội tập trung chủ yếu ở các quận nội thành. Các huyện, xã ngoại thành bao giờ số ca sốt xuất huyết ghi nhận cũng thấp hơn.

Mắt xích quan trọng nhất để phòng, chống sốt xuất huyết

PV: Theo ông chúng ta cần làm gì để đối phó với những diễn biến phức tạp của sốt xuất huyết, nhất là khi trong thời gian tới dịch bệnh này dự báo sẽ tiếp tục leo thang?

TS Nguyễn Văn Dũng: Trong 2 năm trở lại đây nhiệm vụ phòng chống sốt xuất huyết được giao hoàn toàn cho chính quyền các tỉnh, thành tự chủ động. Về phía Bộ Y tế sẽ có vai trò đưa ra các hướng dẫn quốc gia về phòng chống dịch sốt xuất huyết dựa trên tham mưu của các cơ quan chuyên trách, trong đó có các Viện Vệ sinh dịch tễ, Viện Pasteur, Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng.

Công tác phòng chống sốt xuất huyết rất phức tạp. Chỉ riêng lực lượng y tế sẽ không thể đáp ứng đủ. Do đó, chiến lược của chúng ta hiện nay là đề cao vai trò chính quyền, từ UBND cấp tỉnh đến quận/huyện và xã/phường/thị trấn.

Như vậy, các địa phương có thể chủ động trong việc huy động nguồn lực phù hợp để đối phó linh hoạt với diễn biến dịch đang xảy ra.

Cần nhấn mạnh rằng, đối với sốt xuất huyết, vai trò của người dân là đặc biệt quan trọng.

Về cơ bản biện pháp phun xịt hóa chất chỉ có hiệu quả trong 1-2 tiếng là khuếch tán hết ra môi trường và không còn tác dụng.

Không có bọ gậy, không có sốt xuất huyết. Hóa chất chỉ diệt được những con trưởng thành trong thời điểm đó. Nếu bọ gậy vẫn còn lại thì chỉ vài tiếng sau sẽ nở ra và bắt đầu chu kỳ tấn công con người mới.

Để phòng chống triệt để sốt xuất huyết, điều quan trọng nhất là người dân cần loại trừ nơi sinh sống của bọ gậy: Vệ sinh môi trường trong và xung quanh nhà, lật úp các dụng cụ không cần thiết để tránh nước đọng vô tình thành ổ đẻ cho muỗi. Khi giảm mật độ muỗi, dịch sốt xuất huyết sẽ hạ nhiệt.

Việc vệ sinh, sắp xếp đồ đạc "nguy cơ" không lực lượng nào có thể làm thay người dân. Do đó, nếu người dân không chung tay phòng chống thì chúng ta không bao giờ thành công, không bao giờ đẩy lui được dịch ở các tỉnh thành.

Đề xuất "Tổ sốt xuất huyết cộng đồng"

PV: Theo ông, công tác phòng chống dịch sốt xuất huyết có thể kế thừa những kinh nghiệm, bài học nào từ cuộc chiến chống dịch Covid-19?

TS Nguyễn Văn Dũng: Vừa qua, các Viện Vệ sinh Dịch tễ, Viện Pasteur, và Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng đã tham mưu Bộ Y tế xây dựng lại hướng dẫn phòng chống dịch sốt xuất huyết.

Bản hướng dẫn trước đã được Bộ Y tế ban hành khá lâu, từ năm 2014, nên chúng ta cần một hướng dẫn mới để phù hợp với những diễn biến phức tạp của dịch hiện nay.

Một trong những điểm mới nhất mà các cơ quan tham mưu đã thống nhất đưa ra chính là thành lập "Tổ sốt xuất huyết cộng đồng". Đây là mô hình được học tập từ "Tổ Covid-19 cộng đồng" đã phát huy được tính hiệu quả trong cuộc chiến chống dịch.

Tổ trưởng là chủ tịch, phó chủ tịch UBND xã, phường. Khi có bất kỳ diễn biến nào của dịch, tổ sẽ ra quân để vệ sinh môi trường. Ngoài ra, thành viên trong tổ sẽ đến từng hộ gia đình trong phạm vi phụ trách để phối hợp kiểm tra và loại bỏ nơi sinh sản tiềm năng của muỗi.

Chúng tôi kỳ vọng tổ sốt xuất huyết cộng đồng khi được hiện thực hóa sẽ phát huy hiệu quả vai trò của mình, vì đặc điểm gần dân, trực tiếp với dân nhất và khả năng phản ứng nhanh với từng diễn biến dịch.

PV: Xin cảm ơn ông!