Đầu tiên trên thế giới: Việt Nam thành công ghép chi thể từ người cho sống

Sáng 24/2, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 công bố thực hiện thành công ca ghép chi thể đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á, cũng là ca ghép chi thể đầu tiên trên thế giới lấy từ người cho sống tại Bệnh viện này.

Theo GS.TS Mai Hồng Bàng, Giám đốc BV Trung ương Quân đội 108, trước đây, việc nối chi thể đứt rời tự thân của người bệnh đã được thực hiện thường quy tại Bệnh viện. Còn lần này, là một phần chi thể của người khác, được ghép cho một người nhận khác. Đây là những phẫu thuật đỉnh cao, không ở đâu xa mà ngay chính Việt Nam, ngay chính tại Bệnh viện 108.

"Đây là ca ghép chi thể đầu tiên tại khu vực Đông Nam Á, đồng thời cũng là ca ghép chi thể đầu tiên trên thế giới lấy từ người cho sống. Thành công này mở ra hướng điều trị mới trong tương lai, không chỉ ghép chi thể từ người hiến chết não mà còn từ người sống cho những người bệnh không may bị mất đi chi thể", GS Bàng nhấn mạnh.

Trước đó, ca phẫu thuật ghép tay được Bệnh viện thực hiện ngày 21/01/2020 (tức 27 Tết âm lịch Canh Tý).

Bệnh nhân được ghép là anh Phạm Văn Vương, 31 tuổi (Thanh Trì, Hà Nội). Cách đó 4 năm, anh Vương bị tai nạn do máy đột dập khiến toàn bộ 1/3 dưới cẳng tay và bàn tay trái gây dập nát, biến dạng hoàn toàn. Dù các các bác sĩ Bệnh viện TWQĐ 108 đã nỗ lực cấp cứu nhưng do vết thương dập nát quá nặng nề và hoàn toàn không còn khả năng bảo tồn, các bác sĩ đã buộc phải đưa ra chỉ định cắt cụt 1/3 dưới cẳng tay trái cho anh.

Anh Vương chia sẻ, sau 2 tuần điều trị, anh rơi vào trạng thái trầm cảm nặng vì lúc này, trong mọi sinh hoạt hàng ngày anh mới cảm nhận được sự thiếu hụt của bộ phận cơ thể của mình. Nhờ gia đình, vợ con động viên, rất lâu sau đó anh mới vượt qua việc bỗng dưng đang là một người bình thường, giờ cụt bàn tay trái.

Tuy nhiên, cuộc sống, công việc của anh gặp nhiều khó khăn từ sự thiếu hụt bàn tay này.

"Tại thời điểm năm 2016, gia đình đã đăng kí vào danh sách chờ hiến chi thể. Cách đây vài tháng, tôi cũng được gọi đến vì gia đình một người cho chết não đồng ý hiến, nhưng đến phút cuối, họ lại thay đổi nên không thể thực hiện được ca ghép", anh Vương chia sẻ.

Chính vì thế, tối 26 Tết, khi nhận được điện thoại của GS.TS Nguyễn Thế Hoàng, Phó Giám đốc Bệnh viện 108, anh Vương và vợ hồi hộp cả đêm không ngủ, 5 giờ sáng đã bắt xe đến viện.

GS.TS Nguyễn Thế Hoàng cho biết, trường hợp hiến tay là một bệnh nhân 51 tuổi bị chấn thương phức tạp hôm 3/1 do băng chuyền của máy tải gạch cuốn và đè ép trực tiếp lên tay trái từ vùng 1/3 dưới cẳng tay cho đến sát nách. Các bác sĩ đã nỗ lực điều trị trong 3 tuần, trải qua 3 lần phẫu thuật với mong muốn cứu được cánh tay cho bệnh nhân, nhưng tình trạng hoại tử vùng khuỷu tay và cơ, nhiễm trùng không cứu vãn được và đe dọa tính mạng của bệnh nhân.

"Tại thời điểm đó, tình trạng hoại tử vùng cơ của bệnh nhân rất trầm trọng, bốc mùi trong phòng bệnh, không còn cơ hội để giữ cánh tay do 3 dây thần kinh đều đã đứt. Ngay đến người nhà bệnh nhân cũng tha thiết đề nghị cắt bỏ cánh tay đang thối rữa. Vì thế, khi chúng tôi đề cập, 1/3 dưới cánh tay bỏ đi vẫn có thể "tái sử dụng" để ghép cho một bệnh nhân khác bị cụt đúng phần cánh tay này, người nhà bệnh nhân đã đồng ý", GS Hoàng cho biết.

Sau khi hội chẩn toàn viện nhiều lần, nhận định giữ lại cánh tay, tính mạng người bệnh bị đe doạ, các bác sĩ đã quyết định cắt bỏ phần chi thể ngang mức 1/3 trên cánh tay.

Khi thăm khám bệnh nhân, các bác sĩ cũng nhận thấy rằng: phần thừa của chi thể sẽ bị cắt cụt (đoạn từ 1/3 dưới cẳng tay đến bàn tay) còn tương đối bình thường và có thể sử dụng để ghép cho những bệnh nhân bị cụt ở vị trí tương ứng. BN và gia đình đã đồng ý và tự nguyện “hiến” một phần chi thể của mình cho anh Vương như một nghĩa cử nhân văn và vô cùng cao đẹp.

Sau nhiều xét nghiệm, anh Vương là người phù hợp về nhóm máu, các chỉ số hoà hợp rất cao, Hội đồng y đức của Bệnh viện đã quyết định đồng ý cho ca ghép này. Tuy nhiên, quyết định cuối cùng chỉ được phép đưa ra, khi các bác sĩ kiểm tra lần cuối cùng trong quá trình cắt bỏ phần chi thể hoại tử của người bệnh. Vì sau 18 ngày điều trị, phần chi thể từ cánh tay đến cẳng tay của chi thể chuẩn bị cắt cụt đang bị hoại tử và bội nhiễm thứ phát nên bàn tay sẽ được ghép đối diện với nguy cơ nhiễm trùng rất cao, có thể đe doạ tính mạng người được ghép.

Sau khi cân nhắc cẩn thận và kỹ lưỡng mọi nguy cơ có thể xảy ra, với quyết tâm cao của Giám đốc Bệnh viện, GS.TS.TTND Mai Hồng Bàng cùng toàn thể BGĐ Bệnh viện và kíp phẫu thuật trong phiên hội chẩn đặc biệt trước mổ, đã quyết định sẽ thực hiện ca mổ “ghép bàn tay mới” cho anh P.V.Vương.

"Trong quá trình mổ cắt bỏ phần chi thể cho bệnh nhân, tôi kiểm tra lần cuối, nhận thấy cánh tay này khả năng ghép được cho bệnh nhân Vương nên ngay lập tức, kíp phẫu thuật ghép tay thực hiện ca ghép. Sau 8 tiếng phẫu thuật, toàn bộ kíp mổ do các bác sĩ BV Trung ương Quân đội 108 thực hiện, ngay khi vết khâu cuối cùng hoàn thành, chúng tôi nhận thấy tay được ghép đã tưới máu đều, hồng hào", GS Hoàng cho biết.

GS Hoàng chia sẻ thêm, bình thường với ghép tay tự thân, các bác sĩ chỉ cần nối lượng mạch máu, nhưng trong trường hợp này, tất cả mạch máu đều được các bác sĩ nối lại, với 8 mạch máu, 6 tĩnh mạch. 

Đặc biệt diễn biến ca mổ thuận lợi, sau 1 tháng sau ghép bệnh nhân không hề sốt. Bên bệnh nhân luôn có kíp trực kiểm soát 24/24 phòng diễn biến xấu xảy ra.

"Đến nay, sau hơn 1 tháng thực hiện ca ghép thành công, bệnh nhân đã nhúc nhích được ngón tay, vận động ngón tay tốt. Hiện bệnh nhân đang được hướng dẫn tập vật lý trị liệu, có thể cầm nắm quả bóng bàn. Chúng tôi hi vọng biên độ vận động của bệnh nhân sẽ được cải thiện trong thời gian ngắn. Hi vọng sau 6 tháng - 1 năm tập vật lý trị liệu, cấu trúc thần kinh phục hồi, bệnh nhân sẽ có cảm giác chi thể, với những vận động nhẹ hàng ngày", GS Hoàng thông tin.

Theo GS.TS Mai Hồng Bàng, ghép chi thể rất phức tạp, có đặc thù riêng không phải cơ sở nào thực hiện được. Ghép chi thể phức hợp nhiều cấu trúc, kĩ thuật khó khăn, thải ghép khó khăn, một chi thể được ghép đánh giá tốt, không chỉ sống mà còn phải đánh giá chức năng của nó sau này như thế này.

Ngỡ ngàng muốn hét lên vì "bàn tay mới" sau phẫu thuật

Anh Vương chia sẻ, sau ca mổ, 9h sáng ngày 28 Tết, anh tỉnh dậy, trong phòng hậu phẫu với điều dưỡng ngồi ngay bên cạnh.

"Vừa mở mắt, nhìn thấy có bàn tay mới từ phần tay cụt của mình, tôi bị "đứng hình" mất cả chục giây, rồi chỉ muốn hét lên vì vui sướng, muốn gọi điện ngay về cho vợ con, cha mẹ, là con có tay rồi, con không còn cụt nữa", anh Vương chia sẻ.

Anh Vương bày tỏ lời tri ân đến các thầy thuốc, đến người chú hơn mình 20 tuổi đã đồng ý để "tặng" phần tay không còn thể đồng hành cùng chú, để có thể ghép thành bàn tay mới của mình, giúp mình có lại một cuộc sống bình thường.

GS.TS Mai Hồng Bàng cho biết thêm, trường hợp bệnh nhân hiến chi thể cũng đã được cho vào danh sách chờ ghép. Nếu có nguồn chi thể hiến phù hợp, cơ hội có lại cánh tay cũng sẽ đến với người bệnh.

GS Bàng cho biết, trồng nối chi thể đứt rời là kỹ thuật được thực hiện thường quy từ thập kỷ 80 của thế kỷ trước và cho đến nay, Bệnh viện là một trung tâm y học hàng đầu  về lĩnh vực này đã thực hiện thành công hàng chục ngàn ca tại Bệnh viện.

Những “cánh tay, cẳng tay, bàn tay, ngón  tay” bị đứt rời có thể nối lại được trong vòng từ 5-8 giờ với kết quả chức năng thuận lợi nếu như bệnh nhân được chuyển đến Bệnh viện kịp thời. Trồng lại chi thể đứt rời tự thân ứng dụng kỹ thuật vi phẫu đã được Bệnh viện TWQĐ 108 chuyển giao kỹ thuật cho nhiều bệnh viện khác trong cả nước và cho đến nay đã có nhiều bệnh viện thực hiện được phẫu thuật này.

Tuy nhiên ghép chi thể đồng loại lại không như vậy, đây là kỹ thuật phức tạp đòi hỏi người cho – người nhận phải tương thích từ nhóm máu đến hệ thống miễn dịch và sau phẫu thuật sử dụng thuốc chống thải ghép thật phù hợp, chặt chẽ, cẩn trọng hơn ghép nhiều mô tạng khác.

"Tiến hành ca ghép là thử thách rất lớn với bệnh viện 108. Nhưng chúng tôi đã làm, có đầy đủ cơ sở để tiến hành ca ghép này (có quá trình chuẩn bị, có đề án, đào tạo trong và ngoài nước, có GS Hoàng là người đã trực tiếp tham gia ca ghép 2 tay từ người cho chết não cho bệnh nhân ở Đức... chúng tôi đã quyết tâm và thành công", GS Bàng nói.

Trên thế giới, từ năm 1998 đến nay (2020), mới chỉ có khoảng 89 ca ghép chi thể trên thế giới được thông báo trong y văn quốc tế, tất cả các trường hợp được ghép đều lấy từ nguồn từ người cho chết não.

Hồng Hải