Đái tháo đường: Chẩn trị sớm ngay lúc khởi đầu!

Đái tháo đường đang gia tăng như bệnh dịch

Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO, vào năm 1995, thế giới có 135 triệu người ĐTĐ. Lúc đó, WHO dự đoán sẽ lên 221 triệu năm 2010 nhưng thống kê năm 2011 đã lên 366 triệu. Do đó, WHO nhận định: “Thế kỷ 21 này là thế kỷ của bệnh nội tiết và chuyển hóa. Những gì đại dịch HIV/AIDS gây ra cuối thế kỷ 20 là những điều mà bệnh ĐTĐ sẽ gây ra trong thế kỷ 21” và đưa ra dự đoán năm 2020 sẽ lên đến 500 triệu người.

Bệnh đái tháo đường là bệnh lý do thiếu insulin hoặc do insulin hoạt động không hiệu quả vì bị tình trạng kháng insulin. Bệnh ĐTĐ thường diễn tiến qua 4 giai đoạn: Kháng insulin, Tiền ĐTĐ, ĐTĐ thật sự và ĐTĐ có biến chứng.

Nếu không được tầm soát và điều chỉnh kịp thời, tiền ĐTĐ chắc chắn sẽ tiến triển thành ĐTĐ thật sự vài năm sau đó. Ngược lại, nếu thay đổi lối sống lành mạnh: kết hợp chế độ ăn lành mạnh, cân đối kết hợp với một chế độ vận động thể chất hợp lý để kiểm soát thể trọng, huyết áp, mỡ máu... tình trạng Tiền ĐTĐ được kéo dài, thậm chí có thể trở về bình thường.

Làm thế nào chẩn đoán tiền ĐTĐ

Tiền đái tháo đường khi mức độ đường máu cao hơn bình thường, nhưng nó chưa đủ cao để được xếp vào loại ĐTĐ. Theo khuyến cáo của ADA (Hiệp hội ĐTĐ Hoa Kỳ) và WHO, để chẩn đoán chúng ta dựa vào 1 trong 4 tiêu chuẩn sau:

* Đái tháo đường: (1) HbA1c ≥ 6,5%. (2). Đường máu đói ≥ 7.0 mmol/L; (3); Đường máu 2 giờ trong nghiệm pháp dung nạp glucose ≥ 11,1 mmol/L; (4). Đường máu bất kỳ ≥ 11,1 mmol/L .

Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ

Cũng như ĐTĐ, nguyên nhân của tiền ĐTĐ cũng gồm hai nhóm: một là nhóm có thể thay đổi được (modifiable), đó chính là lối sống: chế độ ăn uống và vận động và hai là nhóm không thể thay đổi được (unmodifiable) như chủng tộc, gen di truyền liên quan.

Những nguy cơ gợi ý cần kiểm tra tầm soát: (1) Thừa cân, có chỉ số khối cơ thể BMI trên 25, (2) Từ 45 tuổi trở lên, (3) Gia đình có bà con trực hệ bị ĐTD, (4) Có tiền sử ĐTĐ thai nghén hoặc sinh con hơn 4 kg, (5) Có rối loạn lipid máu, (6) Bị tăng huyết áp, (7) Ít vận động , ngồi máy vi tính, xem tivi nhiêu, (8) Có hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), (9) Có chứng gai đen (Acanthosis Nigricans) và (10) người Mỹ gốc Phi, Ấn Độ, Châu Á Thái Bình Dương.

Tiền ĐTĐ là phần chìm của tảng băng bệnh lý

Theo Liên đoàn ĐTĐ thế giới (IDF), tần suất ĐTĐ thế giới hiện nay là 8.3%, và Tiền ĐTĐ đến 25.

Thống kê tai nhiều quốc gia cho kết quả tương tự: Trung quốc (51%), Ấn Độ (40%), Anh (35,3%), Hoa Kỳ (25%), Pháp (20,0%), Đức ( 9.0 %). Singapore (24,6%); Campuchia (33%).

Tại Việt Nam, nghiên cứu năm 2014 của Viện Nội tiết Trung ương cho thấy tỷ lệ ĐTĐ là 5,7 % và Tiền ĐTĐ là 27%.

Tháo ngòi “ bom nổ chậm” tiền ĐTĐ

Một điều khá lý thú là việc tháo ngòi quả “bom” tiền ĐTĐ này lại vô cùng dễ dàng, đơn giản và ai cũng thực hiện được: điều chỉnh lối sống bằng cách theo đúng chế độ ăn và chế độ vận động; chỉ đến khi không kiểm soát được thì mới dùng thêm thuốc chuyên khoa.

 * Chế độ ăn uống lành mạnh theo 7 quy tắc đơn giản: (1) tỷ lệ 15% chất đạm, 35% chất béo, 50% chất đường bột (tinh bột, starchy carbohydrate), (2) không dùng thức ăn, nước uống có đường ngọt (sugary carbohydrate), (3) chất bột nên chia nhỏ vào 3 bữa ăn, (4) giảm thức ăn chứa nhiều chất béo động vật, (5) nên ăn cá 2-3 lần trong tuần, (6) hạn chế tối đa rượu, bia và (7) ăn thêm các thức ăn có các chất xơ như rau, củ, trái cây “không ngọt”…

* Chế độ vận động thể lực thích hợp theo nguyên tắc: (1) luyện tập dần dần và thích hợp, (2) không ráng tập quá sức hoặc tập thể lực khi đang có bệnh cấp tính, (3) chế độ tập luyện khác nhau tùy theo người, (4) cần duy trì nhẹ nhàng, vừa sức nhưng ổn định có thời khóa biểu hợp lý cho công việc và tuổi tác.

* Dùng thuốc trong tiền ĐTĐ

Bị tiền ĐTĐ, đặc biệt khi có thêm các yếu tố nguy cơ như béo phì, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, gan nhiễm mỡ hay hội chứng buồng trứng đa nang thì nên dùng thuốc. Nhiều nghiên cứu cho thấy các thuốc này cải thiện độ đáng kể độ nhạy insulin, có thể giúp giảm nguy cơ chuyển đổi từ Tiền ĐTĐ đến ĐTĐ thật sự.

TS.BS Trần Bá Thoại

(Ủy viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam)