“Chế độ ăn đủ và cân đối” giúp trẻ tăng trưởng tối đa

Vậy bữa ăn như thế nào mới đảm bảo nhu cầu và cần làm gì để có thể mang đến cho trẻ những bữa ăn đủ và cân đối dinh dưỡng? Trong vai trò là chuyên gia dinh dưỡng – PGS. TS Lê Bạch Mai – Phó viên trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia sẽ làm rõ vấn đề này qua bài viết dưới đây:

Xin chào PGS. TS Lê Bạch Mai! Xin bà cho biết về tình trạng dinh dưỡng của trẻ em Việt Nam tại thời điểm này?

Theo nghiên cứu của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, năm 2014, vẫn có 14,5% trẻ dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng thể nhẹ cân; 24,9% trẻ bị suy dinh dưỡng thể thấp còi; 6,8% trẻ bị gầy còm và tỷ lệ thừa cân béo phì là 4,8%. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu vi chất cũng còn rất phổ biến, trong đó, tỉ lệ thiếu vitamin A, thiếu máu thiếu sắt, thiếu kẽm, thiếu iode, thiếu vitamin D và khẩu phần canxi thấp… còn ở mức có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng.

Mặc dù đạt được nhiều thành tựu lớn trong việc cải thiện tình trạng sức khỏe và dinh dưỡng của trẻ em trong những thập kỷ qua, Việt Nam hiện vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc giải quyết vấn đề dinh dưỡng, đặc biệt là vấn đề suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em và thiếu vi chất dinh dưỡng. Ngoài ra, xu hướng gia tăng nhanh chóng về tình trạng thừa cân béo phì – nguy cơ của nhiều bệnh mạn tính không lây liên quan đến dinh dưỡng như tăng huyết áp, đái tháo đường và các bệnh về tim mạch- đã tạo gánh nặng kép do dinh dưỡng không hợp lý ở Việt Nam.

Nguyên nhân không chỉ là do bữa ăn không cung cấp đủ các chất dinh dưỡng mà còn do mất cân đối về tương quan giữa các chất dinh dưỡng. Chất lượng bữa ăn của trẻ em ở gia đình và tại trường học chưa đảm bảo đủ về số lượng và mất cân đối về chất lượng gây ảnh hưởng đến sự tăng trưởng, phát triển của trẻ. Bữa ăn của trẻ chưa đa dạng và chưa đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị về vitamin A, sắt, kẽm, iode, canxi… Theo kết quả Khảo sát tình trạng dinh dưỡng trẻ em khu vực Đông Nam Á – SEANUTS (thực hiện trên hơn 2.800 trẻ từ 0,5 đến 12 tuổi tại Việt Nam) thì có tới 50% trẻ em Việt Nam có bữa ăn không đáp ứng đủ nhu cầu về 1 số vi chất dinh dưỡng như vitamin A, vitamin B1,vitamin C và Sắt.

Vậy theo bà, thế nào là một “Chế độ ăn đủ và cân đối”?

Dinh dưỡng là yếu tố rất quan trọng đối với việc tối ưu sự tăng trưởng về thể chất và phát triển trí não của trẻ em. Vì thế, chế độ ăn hợp lý được đánh giá là có đủ năng lượng, đủ các chất dinh dưỡng theo nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị và đảm bảo tính cân đối giữa các chất dinh dưỡng. Lưu ý là việc cung cấp về số lượng các chất dinh dưỡng và tính cân cân đối của khẩu phần cần thích hợp theo giới tính và lứa tuổi của trẻ.

Tính cân đối của khẩu phần bao gồm: Cân đối giữa 3 chất cung cấp năng lượng trong khẩu phần (tỉ lệ năng lượng được cung cấp từ chất đạm, chất béo, chất bột đường phải thích hợp); Cân đối về Protein (tỷ lệ protein động vật so với protein tổng số); Cân đối về Lipid (tỉ lệ Lipit động vật so với Lipid tổng số, hàm lượng các acid béo không no cần thiết); Cân đối về chất bột đường (không quá nhiều đường tinh chế); Cân đối về vitamin và khoáng chất.

Để có một chế độ dinh dưỡng hợp lý cần đảm bảo tính đa dạng của khẩu phần (có ít nhất 5 trong số 8 nhóm thực phẩm, trong đó nhóm chất béo là bắt buộc) đồng thời chế biến đúng cách để bữa ăn của trẻ đa dạng và giữ được nhiều chất dinh dưỡng.

Khi có một bữa ăn đa dạng và cân đối sẽ giúp cho cơ thể có đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết cho tăng trưởng thể lực, phát triển trí não và nâng cao sức khỏe. Trẻ không được cung cấp đủ các chất dinh dưỡng mỗi ngày thường dễ mệt mỏi, kém hoạt động, tăng trưởng chậm thậm chí gây ảnh hưởng lâu dài đến trí thông minh, suy dinh dưỡng và tăng nguy cơ mắc 1 số bệnh mạn tính khi trưởng thành. Một số trẻ được cung cấp khẩu phần dư thừa về năng lượng nhưng lại ít vận động thì dễ dẫn đến thừa cân béo phì và các hậu quả kèm theo

Phụ huynh Việt đã làm tốt điều này chưa, thưa bà?

Không chỉ các bậc phụ huynh mà cả xã hội chúng ta luôn dành tất cả những gì tốt đẹp nhất cho trẻ em, đặc biệt là đối với vấn đề dinh dưỡng của trẻ, nhất là trong những năm đầu đời. Tuy nhiên, còn nhiều phụ huynh mới chỉ quan tâm đến cân nặng của trẻ, thích con được “bụ bẫm” mà ít quan tâm tới chiều cao, chưa hiểu rõ nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị của con mình theo từng độ tuổi, thường mong muốn con ăn nhiều, thậm chí ép ăn, lựa chọn thực phẩm chưa đa dạng… khiến trẻ kén ăn, chán ăn, biếng ăn và sợ ăn… gây ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ.

Một số phụ huynh đã thực hành dinh dưỡng chưa đúng khiến bữa ăn của trẻ thiên lệch, mất cân đối. Một nghiên cứu tại Hà Nội cho thấy có tới 53% phụ huynh có con béo phì nhưng không biết tình trạng dinh dưỡng của con đã ở mức béo phì. Nhiều phụ huynh vẫn duy trì chế độ ăn “nhồi nhét” dù cân nặng của trẻ đã vượt quá so với chuẩn trung bình của Tổ chức Y tế thế giới, vẫn để trẻ ăn chưa khoa học: ăn vặt nhiều, ăn nhiều thức ăn nhanh, ăn nhiều thức ăn có hàm lượng đường tinh chế cao (bánh kẹo, nước ngọt..) hoặc khoảng cách giữa các bữa ăn chưa hợp lý làm trẻ quá đói gây khó kiểm soát cảm giác no khiến trẻ thường ăn nhiều hơn so với nhu cầu (ăn bù).

Do đó, để tránh gặp phải các vấn đề nghiêm trọng về dinh dưỡng như thừa cân béo phì, suy dinh dưỡng, thiếu vi chất dinh dưỡng, giảm phát triển trí não,… do chế độ ăn mất cân đối gây ra, phụ huynh cần thực hiện dinh dưỡng hợp lý cho trẻ như chế độ ăn đa dạng về thực phẩm, cân đối về các chất dinh dưỡng và khuyến khích trẻ vận động.

Bà có khuyến cáo gì giúp phụ huynh “nâng cao chất lượng bữa ăn” và “tạo hứng thú” cho trẻ trong việc ăn uống?

• Vì ngoài sữa mẹ thì không có bất kỳ thực phẩm tự nhiên nào có chứa đầy đủ tất cả các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thế nên để nâng cao chất lượng bữa ăn, phụ huynh cần đa dạng bữa ăn bằng cách lựa chọn thực phẩm sao cho đảm bảo có ít nhất 5 trong 8 nhóm thực phẩm: lương thực các loại hạt giàu đạm; sữa và chế phẩm sữa; thịt, cá và thủy sản; trứng các loại; rau củ quả có màu sắc rực rỡ; các loại rau củ quả khác; dầu mỡ; trong đó nhóm dầu mỡ là bắt buộc. Mẹ nên sử dụng các thực phẩm đã được tăng cường vi chất dinh dưỡng cho bữa ăn của trẻ, bảo quản và chế biến thực phẩm đúng cách để hạn chế thất thoát các chất dinh dưỡng.

Bên cạnh đó, để giúp trẻ có hứng thú trong việc ăn uống thì mẹ cũng cần chú ý đến cách chế biến và trang trí món ăn sao cho đẹp mắt, hợp khẩu vị để trẻ hào hứng “khám phá” và tập trung toàn bộ giác quan vào bữa ăn, thức ăn và cách ăn.

Thời gian của một bữa ăn chỉ nên từ 30 - 40 phút. Phụ huynh nên để trẻ ăn theo nhu cầu và tôn trọng trẻ. Hãy để trẻ tự xúc, tự lấy, tự gắp thức ăn,… Khi trẻ được quyền quyết định món ăn và số lượng ăn, bữa ăn sẽ trở nên vui vẻ, từ đó giúp trẻ yêu thích bữa ăn, muốn ăn và ăn ngon miệng hơn rất nhiều.

Hà Trang