Tôi muốn được hỗ trợ học nghề trong thời gian thất nghiệp tại Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội, xin hỏi trung tâm đang liên kết cơ sở nào, đào tạo nghề gì?

Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội đang liên kết với một số đơn vị, trường, cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trường trung cấp, ví dụ: trường Trung cấp Kinh tế Kỹ thuật Bắc Thăng Long, trường Giao thông Công chính, trường Nghiệp vụ Kỹ thuật Nấu ăn - May - Thời trang, trường du lịch, trường cộng đồng… Trung tâm cũng liên kết với một số doanh nghiệp. Các nơi này đa dạng nghề đào tạo cho người lao động: làm bánh, làm tóc, kế toán, bán hàng, pha chế đồ uống, tin học văn phòng, lái xe, may công nghiệp, chăm sóc sắc đẹp… Mỗi nghề có thời gian đào tạo khác nhau, tùy các trường đưa ra, bạn cân nhắc lựa chọn để đảm bảo phù hợp nhu cầu thị trường, tính cách của bạn. Hai khách mời chia sẻ về giải pháp cân đối cung - cầu lao động tại tọa đàm (Ảnh: Hữu Nghị).

Tôi đang hưởng trợ cấp thất nghiệp. Vừa qua, tôi làm đơn đề nghị hỗ trợ học nghề gửi Trung tâm dịch vụ việc làm nhưng không được tiếp nhận. Theo hướng dẫn của Trung tâm, tôi phải nộp hồ sơ học nghề cho cơ sở đào tạo nghề, đóng học phí và lấy biên lai thu tiền học phí kèm lịch học cụ thể đem nộp chung với đơn đề nghị hỗ trợ học nghề. Khi hồ sơ đầy đủ, trung tâm dịch vụ việc làm mới đủ cơ sở để xem xét hồ sơ, tham mưu Giám đốc Sở Lao động - Thương binh và Xã hội ban hành quyết định hỗ trợ học nghề theo quy định và sẽ trả lại số tiền hỗ trợ học nghề cho tôi. Tôi xin hỏi, Trung tâm dịch vụ việc làm hướng dẫn như vậy có đúng không?

Trung tâm dịch vụ việc làm hướng dẫn bạn như vậy là đúng. Theo quy định về chính sách bảo hiểm thất nghiệp, cơ quan bảo hiểm xã hội chỉ chi trả tiền cho đơn vị đào tạo người lao động đang tham gia học ở đấy. Khi bạn đã học và có biên lai thu tiền học phí, thì trung tâm dịch vụ việc làm có đủ cơ sở để tham mưu cho giám đốc Sở Lao động - Thương binh và Xã hội ban hành quyết định hỗ trợ học nghề. Cơ quan bảo hiểm chi trả cho đơn vị đang đào tạo người lao động và đơn vị đó sẽ chi trả lại cho người lao động. Các khách mời trao đổi tại tọa đàm (Ảnh: Hữu Nghị).

Tôi làm trong lĩnh vực xây dựng hơn 10 năm nay và đây là lần đầu tiên, tôi thất nghiệp suốt từ trước Tết đến nay. Hiện tôi có mong muốn học nghề khác để chuyển đổi công việc phù hợp với sức khỏe và có nhu cầu tuyển dụng cao hiện nay. Xin cho biết, tôi nên học nghề ở đâu? Có chính sách hỗ trợ học nghề gì cho người lao động thất nghiệp hay không?

Việc bạn học nghề gì, làm ở đâu… phụ thuộc thị trường lao động ở địa bàn mà bạn muốn làm việc. Bạn nên tìm hiểu nhu cầu lao động ở thị trường, địa bàn nơi bạn đang sinh sống thế nào, xem nơi đó có nhu cầu cao về nhóm ngành nghề gì, để có quyết định phù hợp. Bạn cũng có thể đến các trung tâm dịch vụ việc làm, công ty cung ứng nguồn nhân lực. Nơi đây, các cán bộ sẽ tư vấn cho bạn, vì họ có thông tin, hiểu thị trường đang cần lao động nhóm ngành nào, kỹ năng gì để tư vấn cho người lao động trong ngắn hạn nên tập trung ngành nào, rèn luyện thêm kỹ năng gì để tìm kiếm được việc làm. Ông Phạm Ngọc Toàn trả lời câu hỏi của độc giả (Ảnh: Hữu Nghị). Trung tâm dịch vụ việc làm ở các tỉnh thực hiện chức năng kết nối với người lao động, sẽ hỗ trợ, tư vấn người lao động tìm việc phù hợp.

Tôi đến từ công ty sản xuất hàng may mặc tại Long An. Công ty chúng tôi cần tuyển khoảng 500 lao động và đã đăng tuyển từ sau Tết nguyên đán, nhưng đến nay vẫn chưa tuyển đủ số. Nhiều lao động chỉ chấp nhận làm cộng tác ngắn hạn do vẫn còn hợp đồng với công ty cũ dù đang bị cho nghỉ việc không xác định thời hạn. Điều này ảnh hưởng đến cả người lao động và những doanh nghiệp hoạt động tốt như chúng tôi. Mong các đại diện đơn vị nhà nước quan tâm để khắc phục vấn đề này.

Ông Phạm Ngọc Toàn (Ảnh: Hữu Nghị). Nếu đây là xu hướng trên thị trường, thì rõ ràng là vấn đề trầm trọng, vì người lao động không chấp nhận làm công việc có giao kết lao động, mà chỉ chấp nhận công việc thời vụ. Họ còn chưa chấm dứt hợp đồng lao động với công ty cũ. Vấn đề này liên quan luật, vì cùng thời điểm, người lao động giao kết với nhiều đơn vị, sẽ liên quan đến câu chuyện đóng bảo hiểm xã hội của người lao động. Gần đây, trong bối cảnh mô hình kinh tế chia sẻ, kinh tế tự do (shipper, bán hàng online…) phát triển, nhiều lao động không muốn ràng buộc môi trường văn phòng, thời gian làm việc 8-10 tiếng, trong khi công việc tự do vẫn cho thu nhập phù hợp, nên điều này cũng gây khó khăn phần nào cho doanh nghiệp có nhu cầu sử dụng nhiều lao động, trong việc sắp xếp lao động hợp lý. Tôi nghĩ khi vấn đề này thành xu hướng, doanh nghiệp cần chủ động làm việc với trung tâm giới thiệu việc làm địa phương để có giải pháp hiệu quả hơn. Ở Bình Dương, thời gian qua, khi doanh nghiệp muốn tuyển dụng số lượng lớn lao động, có đơn vị sẽ ký kết với trung tâm giới thiệu việc làm địa phương. Thông qua đó, trung tâm này cung cấp nguồn lao động đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp. Tuy nhiên, các trung tâm cũng khó cung cấp đầy đủ được vì thị trường luôn thiếu chỗ này thừa chỗ kia.

Hiện nay, việc triển khai mô hình phân tích và dự báo cung - cầu lao động đã đạt được những bước tiến nào? Đến khi nào, chúng ta có thể hy vọng về một mô hình phân tích - dự báo cung cầu lao động hoàn chỉnh ra đời?

Để làm tốt hoạt động này, vừa qua, đoàn công tác của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đã tiến hành khảo sát nhu cầu, đánh giá hiện trạng ở một số địa phương (Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng, Huế, Bình Dương…), để xem hiện trạng cơ sở dữ liệu phục vụ cho mô hình thế nào, có đáp ứng cho nhu cầu hay không, ở khía cạnh nhu cầu thông tin, phân tích, dự báo thị trường lao động thì họ cần thông tin gì… Đoàn công tác cũng xem xét giữa các địa phương thì mô hình, cấu trúc có khác nhau, mức độ dự báo cho các địa phương ra sao. Ông Phạm Ngọc Toàn (Ảnh: Hữu Nghị). Hiện chúng tôi đã thử nghiệm, nhận chia sẻ của chuyên gia quốc tế, đến từ các tổ chức lao động quốc tế, EU. Các bên chia sẻ cách thức vận hành thị trường lao động nước ngoài, để xem đâu là kinh nghiệm, bài học, mô hình tốt cho Việt Nam. Hiện đã có mô hình chung cho Việt Nam, nhưng chưa phân tách cho địa phương vì đang mang tính thử nghiệm, quá trình thử nghiệm giúp chúng tôi xác định, để chọn mô hình tốt hơn. Bước quan trọng là thu thập thông tin để có cơ sở dữ liệu cho thị trường lao động, xác định khoảng trống cơ sở dữ liệu. Hiện Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cũng tiến hành song song: phát triển mô hình dự báo, xây dựng cơ sở dữ liệu đảm bảo tính liên thông, liên kết các Bộ. Ví dụ: liên kết với Bộ Kế hoạch và Đầu tư để biết tình trạng lao động đang như thế nào trong doanh nghiệp, liên kết bảo hiểm xã hội để xác định lao động có tham gia bảo hiểm, có biến động thế nào về mặt nhân sự… Theo kế hoạch, cuối năm 2024 sẽ xây dựng xong mô hình, nền tảng cơ sở dữ liệu (hạ tầng công nghệ thông tin, hạ tầng về cấu trúc cơ sở dữ liệu). Từ năm 2025 trở đi sẽ có nguồn thông tin đầu vào cho cơ sở dữ liệu, ra mắt mô hình ban đầu, cung cấp thông tin chính thức. Như vậy, vào cuối năm 2024, chúng ta sẽ thấy bóng dáng mô hình này, đến năm 2025 có các kết quả đầu tiên.

Ông Vũ Quang Thành đánh giá như thế nào về mô hình phân tích và dự báo cung - cầu lao động mà Cục Việc làm đang phát triển?

Trung tâm dịch vụ việc làm Hà Nội đang rất kỳ vọng được sử dụng mô hình phân tích dự báo này. Bởi chúng tôi loay hoay trong việc áp dụng mô hình phân tích và dự báo cung - cầu lao động nào cho thật hiệu quả, chính xác. Với việc tập trung đầu tư để có sản phẩm như vậy sẽ đảm bảo tính khoa học, phù hợp, linh hoạt, khả thi. Ông Vũ Quang Thành (Ảnh: Hữu Nghị). Mô hình này có sự hỗ trợ từ Tổ chức lao động quốc tế (ILO), tập hợp kinh nghiệm các nước thế giới, nên chúng tôi tin tưởng sẽ có hiệu quả, tính hiệu tích cực cho đơn vị sử dụng. Đã xây dựng mô hình chung như vậy, nhưng áp dụng tại từng địa phương sẽ thế nào, vì dữ liệu mỗi địa phương khác nhau, khả năng đáp ứng của mô hình trong ngắn, trung, dài hạn ra sao để thực hiện tốt các hoạt động phân tích và dự báo cung - cầu lao động là điều tôi băn khoăn.

Bằng cách cung cấp thông tin kịp thời để làm cơ sở hoạch định - điều hành chính sách tốt hơn, mô hình phân tích và dự báo cung - cầu lao động được xem là một trong những giải pháp hiệu quả trong việc khắc phục tình trạng bất cân đối cung cầu lao động cục bộ hiện nay. Cụ thể, mô hình này sẽ vận hành như thế nào? Chúng ta có thể kỳ vọng gì về hiệu quả hoạt động của mô hình này?

Hướng tiếp cận của mô hình này là cung cấp thông tin thị trường lao động trong ngắn hạn, theo nhóm riêng. Ví dụ: người lao động, doanh nghiệp, cơ sở đào tạo… mong muốn nhận thông tin gì, thì chúng ta sẽ thiết kế cho riêng các nhóm. Trong định hướng xây dựng mô hình, sẽ tính toán những dự báo trong dài hạn, để phục vụ hoạch định chính sách, xây dựng chiến lược. Ông Phạm Ngọc Toàn chia sẻ về mô hình phân tích và dự báo cung - cầu lao động đang triển khai xây dựng (Ảnh: Hữu Nghị). Một điểm thú vị là hướng đến xây dựng mô hình dự báo, nhưng cũng phục vụ cho địa phương. Ví dụ: Với mô hình này, địa phương dùng cơ sở dữ liệu, kịch bản của địa bàn mình để ra các dự báo, khi đó địa phương không phụ thuộc nhiều vào trung ương, nên sẽ chủ động hơn về mọi mặt. Nếu thực hiện thành công, mô hình này sẽ cung cấp thông tin dự báo thị trường lao động kịp thời. Người lao động biết được diễn biến thị trường đang ra sao; doanh nghiệp xác định chi phí lao động từng vùng, khu vực, từ đó quyết định đầu tư mở rộng kinh doanh hay không, đánh giá rõ nguồn nhân lực có sẵn sàng cho họ quyết định đầu tư tại Việt Nam hay chưa. Mô hình này cũng giúp giải quyết được vấn đề xã hội, bởi kết nối trên thị trường lao động hiệu quả, các địa phương có thông tin rõ ràng, giảm chi phí cho xã hội. Người lao động dễ tìm việc, doanh nghiệp không mất thời gian, chi phí tuyển dụng, có lao động đảm bảo cho sản xuất kinh doanh.

Để phát huy tốt vai trò của công tác dự báo, theo ông Phạm Ngọc Toàn, cần có những hành động cụ thể thế nào?

Các bộ ngành trung ương, địa phương đều thừa nhận vai trò quan trọng của công tác dự báo trên thị trường lao động. Ông Phạm Ngọc Toàn (Ảnh: Hữu Nghị). Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cần xây dựng cơ sở dữ liệu sống, khi đó cung cấp thông tin cụ thể cho người sử dụng lao động, người lao động. Các bên sẽ biết trên từng địa bàn, từng ngành, tình hình cung cầu đang diễn ra như thế nào. Điều này rất có ý nghĩa với người lao động, doanh nghiệp. Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cũng phải tập trung xây dựng mô hình dự báo, có sự đồng thuận các bên liên quan: tổ chức quốc tế, trung ương, địa phương. Mục đích chính là để các bên liên quan cùng nắm, có ý kiến đóng góp, cho ra kết quả khoa học, đáng tin cậy, có ý nghĩa trong thực tế. Công tác truyền thông cũng sẽ cần được chú trọng. Nếu các kết quả phân tích, dự báo thị trường lao động được nhiều người biết đến, sẽ nhanh chóng lan tỏa, thậm chí thay đổi hành vi trên thị trường lao động. Phụ huynh lưu tâm trong giáo dục con cái, định hướng nghề nghiệp. Các cơ sở giáo dục có thể trang bị thêm cho người học các kỹ năng mà xã hội cần. Doanh nghiệp nắm tình hình, có thể điều chỉnh chiến lược kinh doanh.

Ở góc độ Trung tâm dịch vụ việc làm Hà Nội, ông Vũ Quang Thành kỳ vọng một mô hình phân tích - dự báo cung cầu lao động phải đáp ứng được những tiêu chí nào?

Ở Hà Nội, việc triển khai, sử dụng mô hình phân tích - dự báo nào phù hợp trên địa bàn cũng là cả vấn đề. Chúng tôi cũng đã mời anh Toàn và các bên liên quan cùng đánh giá thực trạng, triển khai, ứng dụng mô hình nào phù hợp cho Hà Nội. Tôi kỳ vọng mô hình phân tích - dự báo cung cầu lao động phải đáp ứng các yếu tố sau: Tính khoa học: bởi chúng ta không thể chỉ ước đoán, mà phải có số liệu, từ đó đưa ra dự báo, dự đoán tình hình cho chính xác. Tính phù hợp: có thể Hà Nội dùng mô hình dự báo này thì phù hợp, nhưng tỉnh khác thì chưa phù hợp. Do đó, phải chọn được mô hình phù hợp cho địa phương. Tính linh hoạt: mô hình đó phải dùng được trong hiện tại lẫn tương lai. Tính khả thi: kết quả của mô hình đầu ra phải phù hợp với sự phát triển của địa phương. Ông Vũ Quang Thành (Ảnh: Hữu Nghị).

Hoạt động dự báo cung - cầu lao động đã có từ rất lâu, gắn liền với việc xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, chiến lược phát triển các ngành. Chúng ta đã có các trung tâm dự báo về nhu cầu lao động, trung tâm phân tích và dự báo nhu cầu đào tạo nhân lực, trung tâm dự báo quốc gia, các viện nghiên cứu thuộc các bộ/ngành... Ngay cả các đơn vị tư nhân, cũng có nhiều doanh nghiệp tham gia vào quá trình khảo sát và dự báo cung - cầu lao động. Ông Phạm Ngọc Toàn nhận thấy các khảo sát - dự báo hiện tại đã đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp và đơn vị đào tạo chưa? Cụ thể, quá trình phân tích - báo cáo có thể đối mặt với những khó khăn gì?

Đúng như vậy. Nhiều bộ ban ngành, địa phương, thậm chí cả trường học… đều có các đơn vị, phòng ban, bộ phận thực hiện nghiệp vụ phân tích, dự báo. Nhưng chủ yếu phục vụ cấp độ vĩ mô, mang tính chiến lược, chưa có ý nghĩa thực sự với người lao động, doanh nghiệp. Ông Phạm Ngọc Toàn (Ảnh: Hữu Nghị). Các đơn vị đang thiếu sự thống nhất trong triển khai mô hình phân tích, dự báo. Mỗi nơi thực hiện theo phương thức khác nhau, dẫn tới kết quả khác nhau, và chúng ta không biết sử dụng kết quả nào mới chính xác. Khó khăn tiếp theo liên quan đến dữ liệu. Dữ liệu nhiều nhưng chưa được quy về một mối. Doanh nghiệp, cơ quan thống kê, cơ quan quản lý nhà nước có sẵn sàng cung cấp cho nhau? Nếu không chia sẻ, tập hợp dữ liệu, mô hình dự báo khó thành công. Khó khăn thứ 3 là dù các đơn vị có thực hiện chức năng dự báo nhưng nhân lực đảm trách đã được đầu tư đúng mức hay chưa. Có người làm công tác dự báo, phân tích, nhưng sau đó chuyển nơi khác, nên đơn vị đó cứ tuyển người mới, và lĩnh vực này, đơn vị đó cứ luôn thấy mới mẻ. Ngoài ra, nghiệp vụ phân tích dự báo ít được đào tạo trong trường đại học, nên nguồn cung nhân lực trên thị trường lao động khan hiếm. Cuộc cách mạng số, cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi chúng ta phải thay đổi, về: mô hình dự báo (hội nhập nhiều hơn nên cách thu thập thông tin phải thay đổi, thay vì chờ nguồn dữ liệu thống kê, cần áp dụng Big data); thay đổi về tổ chức (công tác dự báo là nhiệm vụ quan trọng, chứ không phải một đơn vị cần có nhưng chưa đầu tư đúng mức). Do vậy cần thay đổi phương thức, cách thức tổ chức của hoạt động dự báo cung - cầu lao động, mới phù hợp xu hướng hiện nay. Nếu làm tốt, trong ngắn hạn, chúng ta sẽ cung cấp thông tin dự báo thị trường lao động thậm chí hàng tuần, hàng tháng, giúp người lao động, doanh nghiệp biết cách phản ứng với diễn biến thị trường, cũng như nắm rõ sức khỏe của nền kinh tế. Hiện có khó khăn trong công tác dự báo nhưng nếu khắc phục sẽ mang lại những tín hiệu, hiệu quả tích cực trong tương lai.

Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội đã có những giải pháp gì trong định hướng tư vấn hướng nghiệp, đào tạo, nhằm góp phần điều chỉnh, hướng đến việc cân bằng chung trên toàn thị trường?

Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội đang tích cực xây dựng cơ sở dữ liệu về thị trường lao động (người tìm việc, các việc làm trống...) đảm bảo chất lượng. Từ đó, các bên liên quan có định hướng, đánh giá cụ thể về thị trường, nhìn nhận các điểm nghẽn để xử lý. Ông Vũ Quang Thành cho biết Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội phối hợp các trường trên địa bàn thành phố, thường xuyên tổ chức tư vấn hướng nghiệp (Ảnh: Hữu Nghị). Chúng tôi kỳ vọng các bên liên quan hỗ trợ thêm trong việc phân tích, dự báo cung cầu lao động, từ đó sẽ có đánh giá, hướng dự báo cụ thể. Để thực hiện tốt các nghiệp vụ, chúng tôi tăng cường truyền thông, tuyên truyền qua các hình thức khác nhau, để người lao động đến tham gia, sử dụng các dịch vụ tại trung tâm. Chúng tôi đang tích cực triển khai nghiệp vụ tư vấn giới thiệu việc làm, kết nối việc làm, đánh giá tính hiệu quả, đưa ra phương hướng, giải pháp. Trung tâm có phối hợp các trường trên địa bàn thành phố tổ chức tư vấn hướng nghiệp. Các quận, huyện trên địa bàn cũng lưu tâm tư vấn giúp người lao động chủ động hơn khi tìm việc, cũng như có đánh giá tốt hơn về cung cầu. Đó là những gì Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội đã và đang tích cực triển khai, không chỉ ở trụ sở chính, mà còn thực hiện ở hệ thống sàn giao dịch việc làm tại 15 địa bàn. Nhờ triển khai đồng bộ, thông tin thị trường lao động sẽ thống nhất, cung cấp thông tin đến người lao động, doanh nghiệp rõ ràng. Chúng tôi cũng thống nhất quy trình nghiệp vụ để đảm bảo hoàn thiện các khâu, giúp thị trường lao động dần ổn định, giảm sự mất cân đối.

Trên góc độ của người làm công tác nghiên cứu và dự báo, ông Phạm Ngọc Toàn nhìn thấy những hệ lụy từ việc mất cân đối cung cầu lao động là gì? Liệu rằng đã đến lúc phải báo động về tình trạng này?

Mất cân đối cung cầu lao động không chỉ là mất cân đối về số lượng, mà còn mất cân đối các hình thái khác nhau (trình độ, kỹ năng, cơ cấu…). Xã hội không tận dụng được lao động hợp lý, dẫn đến năng suất lao động thấp. Ông Phạm Ngọc Toàn chia sẻ, mất cân đối cung cầu lao động là vấn đề cấp bách cần giải quyết ngay (Ảnh: Hữu Nghị). Người lao động đi tìm việc, khi họ thấy số người tìm việc lớn hơn nhu cầu, sẽ tạo cảm giác chán nản. Có người lao động không tham gia thị trường chính thức. Gần đây nhất có tình trạng rút bảo hiểm xã hội một lần. Nhìn trong dài hạn, người lao động mất bảo đảm an sinh xã hội, rủi ro cho cuộc sống của họ. Do đó, việc mất cân đối cung cầu lao động là vấn đề cấp bách cần giải quyết ngay. Hiện Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đang thực hiện đề án "Giải pháp thúc đẩy, kết nối cung cầu lao động", tập trung xây dựng cơ sở dữ liệu cho thị trường lao động (cơ sở dữ liệu cho người tìm việc, việc tìm người). Trong đó tập trung vào mô hình dự báo thị trường lao động trong ngắn, dài hạn, ở phạm vi cả nước, vùng kinh tế, các địa phương. Từ đó cung cấp thông tin kịp thời cho người lao động, người sử dụng lao động, các cơ sở đào tạo để các bên điều chỉnh hành vi, có giải pháp hiệu quả nhất.

Riêng trên địa bàn Hà Nội, tình trạng mất cân đối cục bộ về cung cầu lao động đang ảnh hưởng thế nào đến hoạt động của doanh nghiệp hiện nay cũng như khả năng cạnh tranh của địa phương trong thu hút doanh nghiệp?

Chúng tôi chưa có khảo sát cụ thể để đánh giá thực trạng của việc mất cân đối cung cầu lao động (trình độ, kỹ năng, ngành nghề…) ở Hà Nội, nhưng qua quan sát trong giai đoạn vừa rồi, cùng với những chia sẻ từ anh Toàn, chúng tôi thấy nổi lên vấn đề ở khía cạnh năng suất lao động, kỹ năng của một số người lao động hiện nay. Khi trình độ, kỹ năng của một bộ phận người lao động bị hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp đang tuyển dụng, thì rõ ràng, hoạt động tuyển dụng, kinh doanh, khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp cũng bị ảnh hưởng. Ông Vũ Quang Thành (Ảnh: Hữu Nghị).

Mất cân đối cung cầu lao động còn thể hiện ở tình trạng người lao động làm việc không phù hợp với ngành nghề được đào tạo, không phù hợp giữa cấp bậc chuyên môn kỹ thuật và ngành nghề đào tạo với nhu cầu của thị trường. Một báo cáo của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đã chỉ ra rằng có gần 1/4 số lao động có trình độ đại học trở lên làm các công việc có yêu cầu trình độ chuyên môn kỹ thuật/kỹ năng thấp hơn; hay nói một cách nôm na là tình trạng "thừa thầy thiếu thợ" vẫn còn khá phổ biến. Theo ông Phạm Ngọc Toàn, đâu là lý do chính dẫn đến câu chuyện này?

Đúng là hiện nay có nhiều bằng chứng để chỉ ra rằng, có sự mất cân đối ở trình độ đại học. Khoảng 20-25% người có trình độ đại học đang làm những công việc yêu cầu kỹ năng, cấp trình độ dưới mức họ được đào tạo. Khi sử dụng lao động không hợp lý, không phù hợp năng lực thì năng suất chung của nền kinh tế sẽ đi xuống. Nguyên nhân chính trong quá trình chúng tôi thực hiện nghiên cứu đánh giá thì thấy rằng, đấy là hệ quả từ công tác định hướng đào tạo. Ông Phạm Ngọc Toàn cho biết công tác dự báo thị trường lao động chưa tốt (Ảnh: Hữu Nghị). Từ nhiều năm trước, chúng ta đã có hướng nghiệp cho con em tập trung học đại học, chứ không định hướng học nghề. Dẫn đến khi bước vào thị trường lao động thì dư thừa rất nhiều nguồn cung ở trình độ đại học. Một nguyên nhân nữa mà chúng ta phải nhìn nhận thẳng thắn là công tác dự báo thị trường lao động chưa tốt. Việc dự báo chưa tốt dẫn tới người lao động cũng không có định hướng nên học ngành gì để phù hợp sau 5 năm, hay 3 năm nữa khi ra trường. Cơ sở đào tạo cũng không biết trong tương lai gần sẽ cần gì, để định hướng điều chỉnh mô hình cho phù hợp. Doanh nghiệp cũng không có thông tin để xác định vùng nào có lợi thế về nhân lực để đầu tư mở rộng sản xuất, phù hợp với nhân lực của địa phương đấy. Ngoài ra, tôi cho rằng các cơ sở đào tạo hiện nay chậm đổi mới chương trình đào tạo, tức là họ thực hiện đào tạo nhưng chưa đúng nhu cầu thị trường. Ví dụ: thị trường cần nhóm lao động trong lĩnh vực điện tử, hay cần trình độ cao ở lĩnh vực công nghệ thông tin... Nếu chúng ta có thông tin cụ thể, cơ sở đào tạo có thông tin để điều chỉnh theo định hướng thị trường thì tôi nghĩ sẽ hiệu quả hơn. Điểm cuối cùng là sự phát triển của thị trường chưa tương xứng, dẫn đến người trình độ bậc cao chưa tìm kiếm được hoặc cơ hội việc làm của họ vẫn còn hạn chế.

Không chỉ mất cân đối giữa các ngành nghề, câu chuyện mà nhiều người vẫn nói mãi nhiều năm nay là mất cân đối cung cầu lao động cục bộ giữa các địa phương, vùng miền. Trong khi lao động trẻ tập trung về các thành phố lớn để tìm việc, thì các tỉnh lẻ hoặc khu vực vùng sâu vùng xa gần như không còn lực lượng lao động để phát triển kinh tế. Cụ thể, tình trạng mất cân đối cung cầu cục bộ của thị trường lao động Việt Nam đang ở mức độ nào? Và diễn ra với những hình thái nào?

Người lao động sẽ có khuynh hướng đến nơi có nhều cơ hội việc làm để đảm bảo cuộc sống. Do vậy, sự di chuyển này là điều tất yếu, dẫn đến những vấn đề như mất cân đối cục bộ giữa các địa phương, vùng miền. Lao động tập trung ở khu công nghiệp, khu chế xuất, nhưng vùng sâu, xa, tỉnh lẻ thì thiếu nhân lực. Tuy nhiên, tôi cho rằng trạng thái này cũng đang có xu hướng quay ngược, chậm dần, không còn mạnh mẽ như trước, đặc biệt là sau Covid-19. Ông Phạm Ngọc Toàn chia sẻ tình trạng mất cân đối cung cầu cục bộ (Ảnh: Hữu Nghị). Khi Covid-19 diễn ra, người lao động trải qua khó khăn. Đến thời điểm hiện tại, người ta sẵn sàng chấp nhận những việc làm có tiền lương, thu nhập thấp hơn, nhưng đổi ngược lại là họ an toàn hơn, ít rủi ro hơn, hay chi phí ở đô thị, các thành phố lớn quá cao cho chăm sóc con cái, gia đình, nên họ cũng tính toán đến việc ở lại quê nhà, hoặc tỉnh lẻ để làm với thu nhập thấp hơn mà vẫn đảm bảo cuộc sống. Chính vì vậy, tôi cho rằng xu hướng sẽ chậm lại chứ không còn là dòng dịch chuyển nhanh như trước kia. Còn về vấn đề mất cân đối cục bộ, thì phải nhìn nhận ở các biểu hiện. Một là mất cân đối về số lượng, tức là nơi thừa nơi thiếu. Thứ hai là về mặt trình độ, tức người lao động được đào tạo ở một loại trình độ nhưng thị trường lại có nhu cầu ở loại trình độ khác. Gần đây còn xuất hiện vấn đề nữa là mất cân đối về mặt kỹ năng. Tức là trong điều kiện nền kinh tế chuyển đổi số, các doanh nghiệp yêu cầu ngoài trình độ chuyên môn kỹ thuật thì còn cần thêm các kỹ năng khác. Một điểm nữa là mất cân đối theo độ tuổi. Theo quy định, các doanh nghiệp khi tuyển dụng không được phép phân biệt về tuổi, nhưng doanh nghiệp lại ngầm hiểu họ sẽ tập trung vào nhóm lao động trẻ để đạt năng suất tốt nhất. Điều này dẫn tới việc nhóm lao động bước sang tuổi trung niên (từ 30 trở lên) có nguy cơ bị sa thải nhiều hơn. Những nhóm này trên 1 địa bàn nhất định sẽ dẫn đến tình trạng nguồn cung lao động thì đang thừa nhưng doanh nghiệp lại không tuyển dụng vì họ đang tập trung quá nhiều vào nhóm lao động trẻ, và giữa các doanh nghiệp cạnh tranh để thu hút nhóm này, dẫn tới tình trạng mất cân đối cung cầu.

Theo ông Vũ Quang Thành, vì sao trong khi tình trạng cắt giảm lao động vẫn diễn ra, cùng với nhu cầu tuyển dụng suy yếu ở một số lĩnh vực thâm dụng lao động, thì một bộ phận người lao động vẫn không thiết tha tìm việc, dẫn đến nhiều nơi "bói mãi không ra người"?

Qua quá trình thực hiện nhiệm vụ, cá nhân tôi cũng từng trao đổi với người lao động đến thực hiện các dịch vụ tại trung tâm, có nhiều lý do để họ nghỉ việc. Ở Hà Nội, số lao động nghỉ việc không chỉ vì thiếu đơn hàng, thiếu nguyên vật liệu, mà số ít người lao động tương đối thờ ơ tìm kiếm các vị trí việc làm mới. Chúng tôi cũng tổ chức phiên việc làm từ thứ 2 đến thứ 6 hàng tuần, trên toàn bộ sàn giao dịch vệ tinh, thu hút doanh nghiệp tham gia, với nhiều vị trí tuyển dụng hấp dẫn, nhưng nhiều lao động chưa tham gia. Có thể do Covid-19 và những ảnh hưởng tình hình quốc tế, người lao động đang có những lựa chọn riêng. Người lao động có thể lo ngại về diễn biến khó lường của thị trường trong dài hạn, do đó, dù rất muốn tìm việc, nhưng người lao động đang thận trọng hơn trong việc cân nhắc các lựa chọn về ngành nghề, sự ổn định. Ông Vũ Quang Thành (trái) và ông Phạm Ngọc Toàn (phải) chia sẻ tại tọa đàm (Ảnh: Hữu Nghị). Vai trò của chúng tôi là kết nối doanh nghiệp và người lao động, và nhận thấy có sự chênh lệch cung cầu như vậy. Chúng tôi cũng phải tìm hiểu nguyên nhân khiến "cơm rất ngon, món ăn rất ngon nhưng người ăn lại thờ ơ". Vấn đề này cũng cần sự vào cuộc của các cơ quan và có những đánh giá dưới góc độ xã hội, quan sát, dữ liệu, để đơn vị thực hiện công việc cụ thể như trung tâm dịch vụ việc làm Hà Nội tiếp cận giải pháp và kết nối người lao động, hiểu tâm lý, tâm tư của họ, để có hướng giải quyết phù hợp.

Thực tế, nhu cầu tuyển dụng tại Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội như thế nào?

Với thị trường Hà Nội, có những doanh nghiệp đã cho lao động nghỉ việc nhưng bên cạnh đó cũng có doanh nghiệp tham gia tuyển dụng. Trung tâm dịch vụ việc làm Hà Nội vẫn đang tích cực tiếp nhận nhu cầu tuyển dụng và tổ chức các phiên giao dịch việc làm hàng ng trên tất cả các sàn. Chúng tôi thấy tín hiệu thị trường vẫn tương đối tích cực. Song cũng có doanh nghiệp chịu ảnh hưởng bởi bối cảnh chung thế giới hay trong nước, thiếu đơn hàng, không đủ nhiên nguyên vật liệu từ những tháng cuối năm 2022 và sang những tháng đầu năm 2023. Ông Vũ Quang Thành - Phó giám đốc Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội (Ảnh: Hữu Nghị). Chúng ta cũng phải nhìn phân khúc rất rõ là địa bàn thành phố tập trung số lượng lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa (trên 90%) và tính tác động từ bối cảnh chung của thị trường thế giới là nhỏ, nên nhìn chung, xu hướng ở thị trường Hà Nội vẫn là tích cực. Những lĩnh vực như marketing, tài chính, ngân hàng hay khối hành chính nhân sự, công nghệ thông tin, thương mại điện tử, lĩnh vực liên quan đến chăm sóc sức khỏe, dịch vụ vẫn cho thấy nhu cầu tuyển dụng có xu hướng tăng. Có thể chúng tôi cũng chỉ là một kênh trên thị trường lao động thành phố để hỗ trợ cho doanh nghiệp và người lao động tìm kiếm việc làm, nhưng qua thống kê thì con số vẫn cho thấy xu hướng tích cực.

Theo báo cáo của một đơn vị chuyên cung cấp các dịch vụ tuyển dụng nhân sự cấp cao tại Việt Nam, nhu cầu tuyển dụng lao động trong quý IV/2022 giảm đến 25% so với trước Covid-19. Riêng một số ngành như dệt may, xây dựng, tiếp thị, bán hàng... giảm đến hơn 50%. Ông Phạm Ngọc Toàn đánh giá như thế nào về con số này?

Tôi cũng thấy một số phương tiện thông tin đại chúng có đề cập tới. Nhưng đứng trên quan điểm thực hiện hoạt động nghiên cứu thì tôi thấy rằng có vẻ thông tin này khá phóng đại. Chúng ta cần phải tìm hiểu là vì sao lại phóng đại như vậy. Một là, hiện nay nguồn thống kê này đến từ một đơn vị cung cấp dịch vụ về nhân sự nhưng lại thuộc nhóm cấp cao. Với nhóm cấp cao, tỷ trọng lao động lại không nhiều nên nói giảm 25% hay 50% thì xét về tỷ lệ rất cao, nhưng số tuyệt đối thì lại không nhiều. Nên chúng ta cần xác nhận lại là nguồn thông tin như vậy đang đề cập đến nhóm đối tượng nào. Nếu là toàn bộ lao động trong ngành thì đây là một con số rất lớn, nhưng nếu chỉ tập trung vào nhóm có trình độ cao thì tôi nghĩ cũng hợp lý, khoảng 30%. Theo ông Phạm Ngọc Toàn, việc xây dựng cơ sở dữ liệu giúp cơ quan quản lý Nhà nước có thông tin để điều tiết người lao động từ nơi thừa sang nơi thiếu (Ảnh: Hữu Nghị). Chúng tôi cũng xem xét, nếu tính chung cho toàn bộ lao động (cả lao động giản đơn và bậc trung) thì lao động trong những ngành này có xu hướng giảm do các doanh nghiệp gặp khó khăn cũng như nhu cầu của thị trường thế giới giảm (dự báo 5-7%). Cho nên, chuyện chênh lệch quá lớn như vậy thì chúng ta cũng chỉ cần quan tâm đến đối tượng đang được nói đến là giản đơn hay bậc cao. Nhu cầu tuyển dụng xuống thấp, chủ yếu là có một số nguyên nhân. Một là doanh nghiệp đã tuyển đủ theo yêu cầu phục vụ sản xuất, hoặc doanh nghiệp không mở rộng quy mô sản xuất, thu hẹp hoặc khó khăn. Ở đây, chúng ta không thể buộc doanh nghiệp phải tuyển dụng vì câu chuyện lao động là câu chuyện của thị trường, không thể sử dụng đòn bẩy hay đề xuất để thúc ép. Tuy nhiên, chúng ta cũng có thể giảm thiểu hoặc hạn chế những rủi ro như vậy. Đó là chúng ta thường xuyên cung cấp thông tin về thị trường lao động cho người lao động có thể nắm bắt được tình hình. Hai là, ở cấp trung ương và địa phương phải xây dựng cơ sở dữ liệu sống, từ đó cơ quan quản lý Nhà nước, cụ thể là các trung tâm dịch vụ việc làm mới có thông tin để điều tiết người lao động từ nơi thừa sang nơi thiếu.

Ông Phạm Ngọc Toàn có thể chia sẻ bức tranh tổng quan về thị trường cung - cầu lao động trong nước ở thời điểm hiện tại, cũng như những kịch bản mà cơ quan quản lý đã xây dựng cho năm 2023?

Theo số liệu của Tổng cục thống kê, quý I/2023, lực lượng lao động của Việt Nam là 52,2 triệu người, tăng so với quý trước. Tuy nhiên, tỷ lệ lao động đã qua đào tạo ở mức thấp, chỉ khoảng 26,5%. Quý I/2023, số người có việc làm tăng lên, việc làm ở khu vực thành thị chiếm khoảng 37%. Hiện nay có sự dịch chuyển lao động từ khu vực nông thôn sang thành thị. Tuy nhiên, số lao động làm việc trong khu vực phi chính thức của Việt Nam khoảng 65-66%, cho thấy chất lượng việc làm dù đã được cải thiện nhưng vẫn còn chậm. Khi người lao động làm việc ở khu vực phi chính thức cao thì đồng nghĩa với việc họ không được bảo đảm các chính sách an sinh xã hội hay khi có biến cố xảy ra thì đây sẽ là nhóm lao động có nguy cơ nhất. Ông Phạm Ngọc Toàn tại tòa soạn báo Dân trí (Ảnh: Hữu Nghị). Về thất nghiệp, Việt Nam vẫn giữ tỷ lệ ổn định, ở mức thấp. Tuy nhiên, điểm đáng báo động là thất nghiệp ở nhóm lao động trẻ khá cao, khoảng 9%. Tiền lương của người lao động dù đã có cải thiện nhưng vẫn chưa tăng như kỳ vọng. Tiền lương bình quân của quý I khoảng 7 triệu đồng, tức là có tăng so với cùng kỳ năm trước, nhưng không đáng kể. Hiện nay, chúng tôi cũng nhận thấy có những nhóm ngành mà mức lương giảm trong quý I như kinh doanh bất động sản, xây dựng, dệt may. Nhiều nhà kinh tế, các tổ chức cho rằng kinh tế năm 2023 sẽ còn chịu tác động của kinh tế thế giới. Tuy nhiên, Việt Nam cũng có điểm sáng ở khu vực dịch vụ khi Trung Quốc mở cửa trở lại, nên Việt Nam sẽ có đà tăng trưởng dịch vụ. Chính những điều này sẽ có tác động đến thị trường lao động. Cụ thể, khu vực dịch vụ và xây dựng sẽ có triển vọng tốt về thị trường lao động khi Chính phủ triển khai hiệu quả những gói đầu tư công, nhưng chúng ta cũng có những tác động tiêu cực khi nhu cầu của các nước với hàng hóa sản xuất ở Việt Nam bị hạn chế. Điều này cũng sẽ có những tác động trên thị trường lao động. Một số ngành, lĩnh vực sẽ bị ảnh hưởng như may trang phục, ngành đồ gỗ (sản xuất giường tủ, bàn ghế…), có xu hướng giảm lao động.

Phân tích, dự báo cung cầu, khơi thông điểm nghẽn thị trường lao động

(Dân trí) - Đại diện Viện Khoa học Lao động và Xã hội cùng Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội chia sẻ thực trạng, giải pháp cho vấn đề mất cân đối cung - cầu lao động, trong tọa đàm phát trên Báo Dân trí lúc 14h ngày 24/5.

Các chuyên gia chia sẻ giải pháp khơi thông điểm nghẽn trên thị trường lao động.

Mất cân đối cung - cầu lao động cục bộ giữa các vùng miền, khu vực, ngành nghề kinh tế, giữa các loại lao động khác nhau tác động đến nền kinh tế. Trong khi nhiều lao động không tìm được việc làm; thì có doanh nghiệp, cơ sở sản xuất không tuyển được nhân sự, ảnh hưởng năng suất lao động.

Trước thực trạng này, Báo Dân trí đồng hành cùng Cục Việc làm (Bộ Lao động - Thương binh - Xã hội) tổ chức tọa đàm trực tuyến với chủ đề: "Phân tích, dự báo cung cầu - Giải pháp khơi thông điểm nghẽn thị trường lao động".

Tọa đàm phát sóng trên Báo điện tử Dân trí với sự tham gia của ông Phạm Ngọc Toàn - Giám đốc Trung tâm Phân tích và Dự báo Chiến lược, Viện Khoa học Lao động và Xã hội; ông Vũ Quang Thành - Phó giám đốc Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội.

Phân tích, dự báo cung cầu, khơi thông điểm nghẽn thị trường lao động - 1 — Ông Phạm Ngọc Toàn (thứ hai từ phải qua), ông Vũ Quang Thành (thứ 2 từ trái qua), cùng đại diện Báo Dân trí tại tọa đàm (Ảnh: Hữu Nghị).

Trong chương trình, các khách mời cùng phân tích nguyên nhân dẫn đến tình trạng mất cân bằng cung - cầu lao động cục bộ hiện tại; thảo luận về giải pháp khắc phục hạn chế này.