Ký ức của mẹ 104 tuổi về con trai nhét đá vào túi để được đi đánh giặc
(Dân trí) - Mẹ vẫn nhớ như in ngày anh ra trận. Mẹ lo anh gầy nhỏ quá, nhưng đáp lại là ánh mắt cương nghị, đầy quyết tâm của người trai trẻ trước nghĩa nước non.
Anh Nguyễn Công Quỳnh (SN 1986, quê xã Đại Đồng, huyện Thanh Chương, Nghệ An), chia sẻ: "Từ hôm đón bác tôi - liệt sỹ Nguyễn Công Hòa - về, bà tôi khỏe hẳn ra, ăn được nhiều hơn. Sau hơn nửa thế kỷ, bà tôi đã đợi được ngày con trở về".
Nhét đá vào người cho đủ cân nặng để được nhập ngũ
Năm nay, cụ Phạm Thị Lài (quê xã Thanh Văn, nay là xã Đại Đồng, huyện Thanh Chương) bước sang tuổi 104 nhưng vẫn khá minh mẫn. Nhắc tới người con trai - liệt sỹ Nguyễn Công Hòa - những nếp nhăn trên khuôn mặt in hằn dấu vết thời gian như giãn ra.
"Thằng Hòa mới về đấy. Hắn đi mãi, hơn 50 năm rồi mới về với mẹ", cụ Lài cười, nụ cười móm mém, hiền từ.
Vợ chồng cụ Lài sinh được 7 người con, 3 gái, 4 trai nhưng 2 người con trai đoản mệnh. Sống trong thời chiến tranh, vợ chồng cụ đặt tên hai người con trai còn lại là Nguyễn Công Hòa (SN 1951), Nguyễn Công Bình (SN 1954), mang theo ước mơ và kỳ vọng của bao thế hệ vào một ngày đất nước hòa bình không xa.
Cụ Phạm Thị Lài hồi tưởng về người con trai liệt sỹ (Ảnh: Hoàng Lam).
18 tuổi, theo tiếng gọi non sông, anh Hòa xung phong đi bộ đội. "Hắn gầy lắm, nhỏ xíu. Tôi hỏi, con như rứa (như thế) có đủ sức đi đánh giặc không, hắn quả quyết bảo đánh được. Ngày đi khám tuyển quân, hắn nhét đá vào túi quần cho đủ cân nặng", cụ Lài nheo nheo đôi mắt đã mờ đục, kể lại.
Chiến tranh, biết nói trước được gì. Vợ chồng bà ướm dạm hỏi cô gái nết na gần nhà làm dâu, nhưng anh Hòa gạt đi, sợ nhỡ có mệnh hệ gì lại dang dở cuộc đời người ta. Anh bảo đợi ngày hòa bình sẽ về cưới vợ cho bố mẹ có cháu ẵm bồng...
Anh Hòa vào đơn vị, tham gia khóa huấn luyện tân binh. Trước khi vào chiến trường, anh về phép, cặm cụi chẻ cho mẹ đống củi, gánh đầy lu nước, đến từng nhà hàng xóm chào tạm biệt... Ngày vác ba lô lên đường, anh dúi vào tay mẹ tấm áo mình thích nhất, bảo mẹ cứ coi như con đang ở cạnh. Tấm áo ấy, mẹ xem như báu vật, gói ghém thật kỹ để "hôm nào về thằng Hòa mặc".
Hai năm sau, mẹ tiễn người con trai thứ 2, Nguyễn Công Bình vào chiến trường, thời điểm đó, anh Bình mới 17 tuổi. Nỗi lo lắng len lỏi trong tâm trí, nhưng mẹ không thể giữ con lại khi đất nước đang cần.
Một ngày giữa năm 1973, mẹ phát hiện tấm áo của anh Hòa bị mối xông, rách tả tơi. Mấy ngày sau, người mẹ ngã quỵ khi nhận được giấy báo tử của con trai. Mẹ vẫn mong tờ giấy báo tử kia chỉ là nhầm lẫn. Chiến tranh kết thúc, những thanh niên nhập ngũ cùng đợt với anh Hòa lần lượt trở về, nhưng anh thì không...
Mỗi khi nhớ con, cụ Lài lại mang tấm ảnh truyền thần duy nhất ra ngắm (Ảnh: Hoàng Lam).
Chồng mất, rồi đến người con trai thứ mất vì bạo bệnh do di chứng chiến tranh, bởi vậy, mong mỏi tìm và đưa hài cốt liệt sỹ Nguyễn Công Hòa của mẹ suốt nhiều năm chưa thể thực hiện được.
Thương mẹ đêm đêm đứng trước ban thờ, nhìn tấm ảnh anh Hòa đã mờ theo thời gian, bà Phạm Thị Vinh (vợ ông Bình) nhiều lần gửi con, đạp xe lên Nghĩa trang liệt sỹ Việt - Lào (huyện Anh Sơn, Nghệ An) hi vọng hài cốt của liệt sỹ Nguyễn Công Hòa đã được quy tập về đây. Bao nhiêu lần đi, mang theo hi vọng của mẹ Lài, là bấy nhiêu lần bà Vinh trở về trong sự thất vọng.
Rồi trách nhiệm ấy lại được trao cho anh Nguyễn Công Quỳnh (con ông Bình) khi anh học xong cấp 3. "Nhiều lần bà cứ nắm tay tôi mà khóc, bảo đi tìm bác Hòa về, nhưng mong mỏi ấy của bà mãi tôi vẫn chưa thực hiện được", anh Quỳnh kể.
"Tìm được thằng Hòa rồi, hắn đi lâu quá..."
Nhiều năm, anh Quỳnh vẫn canh cánh trong lòng lời hứa với bà nhưng biết tìm bác nơi đâu giữa mênh mông những nghĩa trang liệt sỹ, nhiều phần mộ khuyết thông tin.
Năm 2022, thông qua mạng xã hội và trang Người đưa đò, anh Quỳnh thấy thông tin về ngôi mộ liệt sỹ mang tên Nguyễn Công Hòa, đang được an táng tại Nghĩa trang liệt sỹ Quốc gia Đường 9 (Quảng Trị).
Khi danh tính liệt sỹ Nguyễn Công Hòa được xác định bằng phương pháp giám định ADN, thông tin trên bia mộ cũng được thay đổi (Ảnh: Quỳnh Nguyễn).
Với sự giúp đỡ của Nhóm thiện nguyện tìm mộ liệt sỹ và hỗ trợ di dời hài cốt liệt sỹ Nghệ An - Hà Tĩnh, anh Quỳnh vào Quảng Trị để xác minh thông tin.
Theo thông tin của Ban quản lý Nghĩa trang liệt sỹ Quốc gia Đường 9, phần mộ liệt sỹ Nguyễn Công Hòa (lô 5, hàng 3, số mộ 22) được quy tập ở Lào cùng 5 hài cốt liệt sỹ khác từ trước năm 1990. Ngoài thông tin về đơn vị chiến đấu thuộc Sư đoàn 968, không có thêm thông tin nào về liệt sỹ.
Liên hệ với Sư đoàn 968, Quân khu 4 (đóng tại huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị), anh Quỳnh được biết, trong danh sách liệt sỹ của đơn vị có 2 người mang tên Nguyễn Công Hòa, đều quê Nghệ An. Anh Quỳnh cùng thành viên nhóm thiện nguyện tìm mộ liệt sỹ tiếp tục xác minh qua các cơ quan chức năng và được biết, phần mộ liệt sỹ Nguyễn Công Hòa, quê huyện Yên Thành (Nghệ An) đang an táng tại Nghĩa trang liệt sỹ Trường Sơn (huyện Gio Linh, Quảng Trị).
Tuy nhiên, những thông tin này, cộng với thông tin thu thập từ Sư đoàn 968 chưa đủ căn cứ khẳng định phần mộ mang tên Nguyễn Công Hòa chính là của bác ruột anh Quỳnh. Anh nhiều lần đến Nghĩa trang Nầm (Hà Tĩnh) và Nghĩa trang Việt - Lào (nơi an táng hài cốt liệt sỹ được quy tập từ Lào về) tìm kiếm nhưng không có bia mộ nào mang tên Nguyễn Công Hòa.
Sau 52 năm chờ đợi, mẹ Lài đã được đón người con trai thân yêu trở về... (Ảnh: Hoàng Lam).
"Với từng đó thông tin, chưa đủ để khẳng định người nằm dưới phần mộ mang tên Nguyễn Công Hòa tại Nghĩa trang liệt sỹ Quốc gia Đường 9 là bác tôi, nhưng dường như, linh cảm và huyết thống cho tôi niềm tin rằng, đây chính là người con trai mà bà nội đã đau đáu tìm kiếm hơn nửa thế kỷ qua", anh Quỳnh kể.
Năm 2023, anh Quỳnh làm hồ sơ, đề nghị giám định ADN hài cốt liệt sỹ và mẫu ADN bà Phạm Thị Lài và bà Nguyễn Thị Dung (chị gái liệt sỹ Nguyễn Công Hòa) để xác định danh tính liệt sỹ.
Anh Quỳnh kể, từ khi thực hiện quy trình lấy mẫu giám định ADN, gia đình anh luôn có niềm tin rằng người nằm dưới phần mộ là liệt sỹ Nguyễn Công Hòa. Thế nên, ngày nhận được kết quả đã khiến cả gia đình anh vỡ òa niềm vui.
"Đó là một ngày giáp Tết Nguyên đán 2025. Tôi nhận được điện thoại từ cán bộ Viện Pháp y Việt Nam, dù chưa có kết luật cuối cùng, nhưng kết quả cho thấy, mẫu ADN lấy từ phần mộ liệt sỹ Nguyễn Công Hòa có quan hệ huyết thống dòng mẹ với mẫu của cô tôi. Lúc đó, cả nhà tôi ôm bà mà khóc", anh Quỳnh kể.
Có lẽ, đó là cái Tết vui nhất trong suốt nửa thế kỷ qua của mẹ Lài. Gặp ai, mẹ cũng khoe: "Tìm được thằng Hòa rồi, hắn đi lâu quá...".
Ngày 24/2, thông báo chính thức từ cơ quan chức năng về kết quả giám định ADN được chuyển đến anh Quỳnh. Nỗi đau đáu đè nặng trong anh suốt nhiều năm đã được gỡ bỏ.
Sau gần 60 năm ra đi đánh giặc giữ nước, người lính Nguyễn Công Hòa trở về trong vòng tay người thân, xóm làng (Ảnh: Hoàng Lam).
Anh Quỳnh có kế hoạch đưa bà vào Quảng Trị thăm mộ bác nhưng sức khỏe của bà không đảm bảo trên quãng đường di chuyển quá dài như thế. Bà đã nhiều tuổi rồi, anh sợ không còn nhiều thời gian nữa...
Sau khi thảo luận với anh em họ tộc và gia đình, anh Quỳnh quyết định sẽ vào Quảng Trị, làm thủ tục di dời hài cốt liệt sỹ Nguyễn Công Hòa về quê hương. Với sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng và nhiều tổ chức, cá nhân, sáng 3/4, hài cốt liệt sỹ Nguyễn Công Hòa đã được đưa về với mẹ, với quê hương sau 52 năm đằng đẵng xa cách.
"Đã gần nửa tháng trôi qua, tôi vẫn ngỡ là đang mơ. Lớp hậu thế như chúng tôi không đi qua chiến tranh, nhưng tôi cảm nhận được nỗi đau chiến tranh của biết bao người mẹ, người vợ, người chị liệt sỹ qua nỗi chờ đợi đằng đẵng suốt hơn nửa thế kỷ của bà tôi.
Từ đáy lòng, tôi xin cảm ơn các cơ quan chức năng, chính quyền các địa phương, các tổ chức, cá nhân đã kết nối, hỗ trợ, giúp đỡ chúng tôi tìm và đưa hài cốt liệt sỹ Nguyễn Công Hòa trở về, an ủi những năm tháng tuổi già của bà tôi", anh Quỳnh tâm sự.
Tú Trinh
