Khó khăn do Covid-19, gần 30 % lao động di cư tiêu đến tiền tiết kiệm

Lao động di cư là vấn đề được quan tâm tại tọa đàm trực tuyến "An sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe tâm thần cho người lao động sau đại dịch" do Viện Nghiên cứu Đời sống xã hội (Social Life) và Trung tâm Tâm lý học ứng dụng Hoàng Đức tổ chức ngày 5/9.

Người di cư "mắc kẹt"

Trong đợt bùng phát dịch lần thứ 4, PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đời sống xã hội (Social Life), cùng cộng sự đã tiến hành khảo sát về đời sống người dân, đặc biệt là các nhóm yếu thế, người di cư "mắc kẹt" tại thành phố. 

Nghiên cứu đã chỉ ra lao động di cư là nhóm dễ tổn thương nhất trong đời sống đô thị hiện nay.

Lý do là thu nhập thấp, chỗ ở chật chội cùng dự báo người nghèo và cận nghèo mất khả năng cầm cự. Nếu không có lưới an sinh đủ rộng sẽ dẫn đến các hiệu ứng domino căng thẳng xã hội.

Theo ThS Nguyễn Thu Quỳnh (thành viên tổ nghiên cứu của Viện), dữ liệu của Tổng cục thống kê trước khi có đại dịch cho thấy: Nhóm 20% hộ nghèo nhất và nhóm 20% cận nghèo chỉ có tiền tiết kiệm tương đương 7-16,1 triệu đồng/năm. Sau cú sốc của những lần đại dịch, tích lũy chắc chắn bị giảm, đặc biệt là ở nhóm di cư.

Về tình trạng "mắc kẹt" của người di cư, ThS Nguyễn Thu Quỳnh đưa ra biên bản cầm đồ và tiền nợ của một người phụ nữ ở Trà Vinh mà bà thực hiện phỏng vấn trong quá trình nghiên cứu.

"Vợ chồng họ có 2 con nhỏ, một gửi ở quê, một ở cùng bố mẹ tại TPHCM. Khi dịch bùng phát, họ muốn về quê nhưng đến chốt Long An phải quay lại phòng trọ. Lúc này, họ đang nợ (tiền phòng, điện, nợ cũ) số tiền là 4.335.000 đồng, họ đã đi cầm chiếc xe Nouvo được 5 triệu đồng", bà Nguyễn Thu Quỳnh cho hay. 

Theo nghiên cứu của Ngân hàng thế giới (World Bank) về Đô thị hóa Việt Nam trước ngã rẽ: Chủ yếu các hoạt động kinh tế ở các đô thị TPHCM, Hà Nội và các vùng lân cận, người di cư không thể tìm đến các khu vực khác để kiếm việc. 

Người di cư không phải gánh nặng mà đang "nặng gánh" 2 đầu: Với đô thị là nguồn lao động giá rẻ bậc nhất trong các khu công nghiệp, là những "mao mạch" duy trì nền kinh tế phi chính thức ở các đô thị. Với quê hương, dựa vào Điều tra di cư quốc gia, số tiền người di cư gửi về khoảng 6 tỷ USD để chăm sóc sức khỏe, giáo dục, sửa sang nhà cửa. 

Xuất hiện giữa sinh tồn 

Theo PGS. TS Nguyễn Đức Lộc, khi đời sống bình thường ít ai thấy bóng dáng của người lao động di cư. Rồi đột nhiên, dịch bệnh xảy ra, giữa sinh tồn, họ như ở đâu xuất hiện với lượng người rần rần hồi hương. 

Điều này phù hợp với lý thuyết về kinh tế đạo đức theo mô hình của học giả Jama C. Scott: Người lao động nếu duy trì được trong ngưỡng sinh tồn họ sẽ cứ vậy mà làm, chừng nào rơi xuống ngưỡng sinh tồn thì họ xuất hiện. 

PGS. TS Nguyễn Đức Lộc chỉ ra: Sau đại dịch tất cả chúng ta đều gặp khó khăn và người di dân càng khó khăn hơn.

Lượng người lao động di dân trở về quê khá lớn, kéo theo tình trạng doanh nghiệp thiếu lao động, người lao động không có việc làm. Chưa kể những thương tổn, sang chấn tâm lý, nghèo... là điều khó tránh khỏi. 

Từ đại dịch, theo ông Nguyễn Đức Lộc, vấn đề người lao động được quan tâm nhiều hơn. Các vấn đề an sinh xã hội của người lao động được đặt lên bàn nghị sự nhiều hơn, xuất hiện với tần suất cao trong các văn bản, chỉ thị, công điện, quyết định liên quan đến dịch. Các định chế an sinh xã hội cho người lao động, người yếu thế như các trung tâm, các chính sách trợ cấp được quan tâm. 

"Tôi tin rằng đây sẽ là định chế bền vững cho câu chuyện dài hơi chứ không phải là định chế tình thế", Viện trưởng Viện Nghiên cứu đời sống xã hội nói.