Bài toán tiền lương - năng suất và những ẩn số

Theo The Economist, năng suất lao động đã tăng chậm lại ở các nước giàu trong hơn bốn thập kỷ qua và đây là một yếu tố mà các nhà kinh tế cho rằng đã góp phần làm trì trệ mức lương. Năng suất lao động ở Mỹ đã giảm với tốc độ đáng ngạc nhiên là 2,2% trong quý IV năm 2015; tăng trưởng 0,6% cho cả năm có thể lạc quan hơn nhưng hầu như không gây ấn tượng mạnh.

Giải thích cho vấn đề này, theo Robert Gordon, một nhà kinh tế tại Đại học Northwestern, nhân loại đã thiếu các ý tưởng sản xuất có tính đột phá lớn. Tiến bộ công nghệ gần đây thiếu sức mạnh biến đổi như những phát minh của thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX.

Tuy nhiên, giải thích này có một số mâu thuẫn vì trí tuệ thông minh nhân tạo và robot phát triển dẫn đến sự bùng nổ năng suất như từng diễn ra với phần mềm máy tính những năm cuối thập niên 1990. Ngoài ra, năng suất đã giảm mạnh không chỉ tại các nước giàu, mà còn ở các nước đang phát triển như Mexico và Thổ Nhĩ Kỳ. Chad Syverson của Đại học Chicago ước tính sự sụt giảm năng suất gây thiệt hại cho Mỹ khoảng 2,7 ngàn tỷ USD vì sản lượng bị mất kể từ năm 2004, tương đương khoảng 8.400USD cho mỗi người dân Mỹ.

Theo Tổng giám đốc Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) Christine Lagarde, tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế toàn cầu sẽ "gây thất vọng" trong năm nay. Trong đó, những yếu tố như năng suất thấp, dân số lão hóa và tác động còn lại của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu cũng góp phần hãm phanh tăng trưởng.

IMF mới đây đã kêu gọi các quốc gia tăng cường đầu tư nghiên cứu và phát triển để đổi mới, thúc đẩy kinh tế toàn cầu vốn đang tăng trưởng chậm. IMF cũng nhấn mạnh, đổi mới là cách để nâng cao năng suất, nhất là trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang mắc kẹt trong thời kỳ tăng trưởng chậm.

Liên quan sụt giảm năng suất, theo các nhà kinh tế, điều đáng lo ngại hơn là hiệu quả sản xuất của các công ty mới ngày càng thấp. Ví dụ, ở Mỹ, tốc độ khởi nghiệp đã giảm đều đặn kể từ cuối những năm 1980. Chiếm một số ít nhưng các doanh nghiệp khởi nghiệp tạo ra nhiều việc làm trong khu vực kinh tế tư nhân. Nhưng trong 15 năm qua, các công ty khởi nghiệp không mở rộng nhanh và áp lực cạnh tranh có thể là nguyên nhân chính. Bên cạnh đó, để tránh rủi ro, nhiều công ty có xu hướng chuyển lợi nhuận vào ngân hàng hơn là tái đầu tư.

Theo lý thuyết, một trong những nguyên nhân khiến năng suất lao động thấp chính là do thu nhập thấp. Bởi vì, vấn đề tăng năng suất lao động trở thành động lực đối với người lao động khi họ đạt được mục tiêu của mình, trong đó mục tiêu hàng đầu là thu nhập.

Tuy nhiên, một số nhà kinh tế đang đặt câu hỏi, liệu mối liên hệ kinh điển giữa năng suất thấp và mức lương thấp có cần phải xem xét lại? Bởi vì, trả lương thấp cho phép các công ty sử dụng lao động có lãi và tiếp tục sử dụng người lao động mặc dù robot hoặc phần mềm có thể thay thế con người ở nhiều vị trí. Ví dụ, đầu tư vào máy thanh toán tự động kém hấp dẫn khi có rất nhiều lao động giá rẻ thiếu việc làm.

Một số nhà kinh tế của Trường Kinh tế London cho rằng, mức lương thấp thời kỳ đại suy thoái tại Anh đã giúp cho sự tăng trưởng năng suất khi công ty cảm thấy ít áp lực để tiết kiệm. Tương tự như vậy, giá nhân công rẻ có thể giúp kinh tế Mỹ tạo ra sự kết hợp bất thường giữa tăng việc làm và lương thấp trong những năm gần đây. Vì vậy, bằng cách ưu tiên tạo ra việc làm đầy đủ, các chính trị gia có thể tạo ra cú hích cần thiết cho cả tiền lương và năng suất.

Theo Hà Cúc/Doanh nhân Sài gòn