Vì sao hàng giả, hàng nhái vẫn tràn lan mà không xử lý được?

Tại Diễn đàn “Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc - Nâng tầm hàng Việt” sáng 9/10 do Bộ Công Thương tổ chức, ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước - cho biết suốt nhiều năm qua, nhiều người vẫn kêu ca, phàn nàn "vì sao hàng giả, hàng nhái vẫn tràn lan mà không xử lý được".

“Nhiều người nói nhìn thấy hàng giả rõ ràng sao lực lượng quản lý thị trường hay công an không bắt, không kiểm tra. Thực tế, cơ quan chức năng đi kiểm tra không thể chỉ dựa vào cảm quan mà kết luận, mà phải chứng minh bằng pháp luật", ông nói.

Nhìn thấy hàng giả chưa đủ để xử lý

Chẳng hạn mặt hàng quần áo, giày dép nhái thương hiệu Hermes, Louis Vuitton… nhìn bằng mắt thường có thể khẳng định là giả, nhưng để xử lý, cơ quan nhà nước phải có căn cứ pháp lý.

Ông Linh cho biết theo quy định, cơ quan quản lý thị trường phải mời đại diện chủ sở hữu thương hiệu đến xác nhận hàng giả, nhưng trên thực tế nhiều doanh nghiệp lại không hợp tác. Trong vòng 24-48 tiếng, nếu không có kết quả xác minh, cơ quan chức năng không thể chuyển hồ sơ xử lý. Đó mới chỉ là với hàng hóa có thể nhận biết bằng mắt thường.

Với nhóm hàng hóa phức tạp hơn như sữa, dược phẩm, mỹ phẩm... việc phân biệt thật - giả lại càng khó hơn. Nhiều sản phẩm có bao bì, nhãn mác thật nhưng "ruột" là hàng giả, buộc phải đem đi kiểm nghiệm mới xác định được. Tình trạng tương tự cũng xảy ra với nông sản như sầu riêng nhập lậu nhưng gắn mác hàng Việt, hay khoai tây Trung Quốc đội lốt khoai Đà Lạt.

Chia sẻ thêm về vấn đề hàng giả, hàng nhái trên các sàn thương mại điện tử hiện nay, ông Nguyễn Văn Thành, đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cũng thừa nhận vẫn còn nhiều vấn đề liên quan đến chất lượng và xuất xứ hàng hóa không rõ ràng, thiếu minh bạch.

"Nguyên nhân có rất nhiều, trong đó có cả từ phía người tiêu dùng đôi khi vẫn lựa chọn hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc", ông nói.

Về phía cơ quan quản lý, ông Thành cho biết Cục đã phối hợp chặt chẽ với các lực lượng quản lý thị trường, công an… để kiểm tra, xử lý nhiều vụ việc, thậm chí có cả các doanh nghiệp quy mô lớn, có sức ảnh hưởng trên thị trường cũng từng vi phạm.

Truy xuất nguồn gốc hàng hóa bằng blockchain

Từ thực tế đó, Cục trưởng Trần Hữu Linh nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ trong định danh và truy xuất nguồn gốc là giải pháp tất yếu. Trước đây, việc xác minh chủ yếu dựa vào tem, nhãn mác, nhưng nay có thể áp dụng công nghệ hiện đại.

Ông cho biết, định danh hàng hóa gồm 3 cấp độ: Mức 1, người sản xuất công bố các thông tin cơ bản như tên, ngày sản xuất, hạn sử dụng; mức 2, cho phép người tiêu dùng theo dõi hành trình của sản phẩm, điều này đòi hỏi ứng dụng công nghệ; mức 3, truy xuất nguồn gốc chi tiết, hiện đã được nhiều doanh nghiệp, đặc biệt trong ngành dệt may xuất khẩu triển khai.

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt việc ứng dụng công nghệ blockchain trong truy xuất nguồn gốc, cho phép người tiêu dùng kiểm tra thông tin sản phẩm qua các hình thức đơn giản như quét mã QR... Ông cho biết theo thông tin từ Hiệp hội Dệt may Việt Nam, từ năm sau, mỗi sản phẩm quần áo, giày dép xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU) sẽ phải có "hộ chiếu", thể hiện rõ nguồn gốc, chất liệu.

Với lực lượng quản lý thị trường, công nghệ này giúp việc kiểm tra, xử lý vi phạm trở nên nhanh chóng hơn. "Khi sản phẩm có gắn mã truy xuất, chúng tôi có thể xác định ngay nguồn gốc, không cần đợi đại diện thương hiệu tới xác nhận. Điều này giống như việc công an xử phạt qua camera AI thay vì đứng ngoài đường", ông Linh ví dụ.

Theo lãnh đạo Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, việc này không chỉ phục vụ xuất khẩu hàng hóa Việt Nam, bởi các thị trường lớn như Mỹ, EU đã áp dụng từ lâu mà còn giúp bảo vệ thị trường nội địa, chống hàng giả, hàng nhái và hàng vi phạm.

“Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, việc triển khai định danh và truy xuất nguồn gốc là bước đi phù hợp. Để làm được điều đó, cần một hệ thống truy xuất nguồn gốc thống nhất, ứng dụng công nghệ hiện đại, dễ sử dụng, có khả năng kết nối với hệ thống quản lý của các bộ, ngành và phù hợp thông lệ quốc tế”, ông nhấn mạnh.

Năm 2021, Bộ Công Thương đã xây dựng Đề án truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Đến nay, đề án đã được phê duyệt và Bộ đang soạn thảo 2 văn bản quy phạm pháp luật về vấn đề này, dự kiến sẽ có hiệu lực cùng thời điểm với nghị định về truy xuất nguồn gốc hàng hóa của Bộ Công an là đầu năm sau.