TP.HCM đang "đuối" với vai trò đầu tàu kinh tế

Ngày 5/5, UBND TP.HCM đã chủ trì Hội thảo khoa học Định hướng phát triển TP.HCM thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Tại hội thảo, tiến sĩ Trần Du Lịch, chuyên gia kinh tế, cho biết, trong 10 - 15 năm nữa, TP.HCM sẽ là một trong những thành phố hiện đại, phát triển nhanh và năng động nhất khu vực Đông Nam Á và châu Á - Thái Bình Dương.

TP.HCM sẽ vươn lên trở thành một trung tâm đa chức năng, trong đó nổi bật là một trung tâm tài chính của khu vực và vươn tầm quốc tế. Cơ cấu kinh tế của thành phố sau năm 2035 sẽ giống cơ cấu kinh tế của các nền kinh tế phát triển (hậu công nghiệp), với các ngành dịch vụ cao cấp dựa trên công nghệ số giữ vai trò chi phối. Thành phố sẽ là một "siêu đô thị" đa trung tâm với điểm nhấn là thành phố Thủ Đức và đô thị mới dọc sông Sài Gòn.

"Thành phố sẽ trở thành thành phố toàn cầu, với đời sống kinh tế thành phố gắn chặt với đời sống kinh tế thế giới và là cửa ngõ giao lưu quan trọng nhất của Việt Nam với bên ngoài", tiến sĩ Lịch nói.

Theo ông Lịch, TP.HCM cũng đang gặp nhiều thách thức. Từ năm 1982, Bộ Chính trị đã xác định được vai trò trung tâm kinh tế của thành phố. Thế nhưng, sau gần 30 năm, TP.HCM đang "đuối" với vai trò đầu tàu tăng trưởng kinh tế dù thành phố đang đóng góp hơn 1/5 GDP và gần 30% ngân sách của cả nước. 

Tỷ trọng một số ngành và lĩnh vực như: Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu; giá trị sản xuất công nghiệp; dịch vụ tín dụng - ngân hàng; thu hút đầu tư... đều giảm dần, nhất là năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) vẫn tăng trưởng chủ yếu dựa vào đầu tư vốn, sau đó mới đến yếu tố năng suất và lao động.

Cũng theo ông Lịch, trong giai đoạn 20 năm từ 1991 - 2010, tốc độ tăng GDP trên địa bàn thành phố bình quân 10,5%/năm và cao hơn mức bình quân tăng trưởng GDP của cả nước khoảng 1,5 lần. Nhưng trong 10 năm tiếp theo (2011 - 2020), những con số trên chỉ còn lần lượt là: 7,2%/năm và gấp 1,2 lần. Năm 2020, lần đầu tiên tính từ năm 1975, tốc độ tăng trưởng kinh tế trên địa bàn thành phố chỉ bằng khoảng 45% so với tốc độ tăng trưởng chung của cả nước (1,4% so với 2,91%).

"Ngoài nguyên nhân khách quan là đại dịch Covid-19 thì tình hình cho thấy, khả năng chống chịu trước những biến động bất thường của kinh tế trên địa bàn thành phố rất yếu. Qua đó cũng bộc lộ những bất cập và khả năng thích ứng của cơ cấu kinh tế trên địa bàn", ông Lịch nói.

Chuyên gia kinh tế này nhận định, nhìn lại quá trình phát triển thành phố trong 20 năm gần đây cho thấy, nhiều vấn đề đặt ra cho bài toán phát triển bền vững của một "siêu đô thị". Tuy nhiên, cho đến nay, TP.HCM vẫn chưa thể giải quyết được do nhiều nguyên nhân khác nhau.

Nguyên nhân thứ nhất là cơ cấu kinh tế không khai thác được thế mạnh về địa lý, kinh tế, nguồn nhân lực, tiềm năng khoa học - công nghệ... và nhất là truyền thống năng động, sáng tạo của người dân thành phố.

"Từ giữa thập niên 90, với định hướng về quy hoạch không gian đô thị theo hướng "đa trung tâm" với hệ thống giao thông kết nối theo đường "Vành đai 1,2,3... gắn TP.HCM với cả Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Nhưng cho đến nay, dường như việc xây dựng đô thị vẫn theo kiểu "hướng tâm" và phát triển theo "vết dầu loang" và thậm chí chưa hình thành trọn vẹn được một đường "vành đai" nào", ông Lịch đánh giá.

Theo ông Lịch, hậu quả không chỉ là mục tiêu tăng tỷ trọng vận tải hành khách công cộng theo các mốc thời gian 2010, 2020... nhiều lần "lỡ hẹn", mà các chương trình chống ngập, chống kẹt xe thực hiện càng khó khăn hơn và đang là lực cản trong việc khai thác các thế mạnh về cảng biển - logistics trên địa bàn.

Ông Lịch cho rằng, sự bất cập trong mô hình quản lý một đô thị loại "đặc biệt" như TP.HCM đã được nêu ra từ nửa đầu thập niên 2000, với hình tượng rất dễ hiểu là "Thành phố đang mặc chiếc áo quá chật so với cơ thể đang lớn nhanh". Từ đó, việc xây dựng mô hình chính quyền đô thị được đặt ra và việc xây dựng đề án được tiến hành. Nhưng cho đến nay, thành phố vẫn chỉ được triển khai một phần nhỏ trong đề án này và bóng dáng của một "Chính quyền đô thị" đang trông chờ ở thành phố Thủ Đức đang được triển khai.

Thách thức đối với sự phát triển Thành phố trong 10 năm tới phải vượt qua những rào cản về tâm lý và thể chế để hình thành được tư duy đột phá về cơ cấu và thể chế kinh tế. Phải làm thế nào để thành phố trở thành "một điểm đến" thu hút các doanh nghiệp toàn cầu là điểm ưu tiên lựa chọn của các nhà đầu tư lớn trên thế giới. Đây vừa là cơ hội cũng chính là thách thức đối với thành phố.

Ông Nguyễn Thành Phong, Chủ tịch UBND TP.HCM, cho biết hội thảo này là sự kiện quan trọng để lắng nghe ý kiến các chuyên gia, nhà khoa học, các cơ quan Trung ương và địa phương về những giải pháp lớn phát triển thành phố, là cơ sở để đặt ra những yêu cầu đối với đơn vị tư vấn lập quy hoạch phát triển TP.HCM thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Theo ông Phong, TP.HCM trong hơn 45 năm qua là đô thị lớn nhất cả nước về dân số và quy mô kinh tế. Tỷ trọng các ngành kinh tế chuyển dịch theo hướng hiện đại, ngày càng tăng cơ cấu ngành dịch vụ, giảm dần ngành công nghiệp, phát triển nông nghiệp công nghệ cao.

Chất lượng tăng trưởng kinh tế từng bước được nâng lên, giai đoạn 2016 - 2019, GRDP (tổng sản phẩm trên địa bàn) của thành phố tăng bình quân 7,72%, duy trì vai trò đầu tàu kinh tế của đất nước, đóng góp hơn 22% GDP và hơn 26% thu ngân sách cả nước.

Riêng năm 2020, mặc dù bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch bệnh, thành phố vẫn cơ bản hoàn thành nhiệm vụ kép, kinh tế tăng trưởng 1,39%, thu ngân sách đạt hơn 371.000 tỷ đồng và vẫn đóng góp hơn 25% thu ngân sách quốc gia.

Đặc biệt, tỷ trọng thu nội địa trong tổng thu ngân sách trên địa bàn thành phố đã tăng từ mức 61,1% năm 2016 lên 71,4% năm 2020. Điều này cho thấy hoạt động sản xuất, kinh doanh vẫn có hiệu quả và khẳng định một lần nữa sức mạnh nội tại của nền kinh tế Thành phố.  

"Thành phố đã chủ động triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ 11 và đề ra mục tiêu trung và dài hạn như sau: Đến năm 2025 là đô thị thông minh, thành phố dịch vụ, công nghiệp theo hướng hiện đại, giữ vững vai trò đầu tàu kinh tế, động lực tăng trưởng của Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước, đi đầu trong đổi mới sáng tạo, có chất lượng sống tốt, văn minh, hiện đại, nghĩa tình. GRDP bình quân đầu người đạt 8.500 USD", ông Phong nói.

Cũng theo ông Phong, đến năm 2030, TP.HCM sẽ là thành phố dịch vụ, công nghiệp hiện đại, thành phố văn hóa, đầu tàu về kinh tế số, xã hội số, GRDP bình quân đầu người khoảng 13.000 USD và là trung tâm về kinh tế, tài chính, thương mại, khoa học công nghệ và văn hóa của khu vực Đông Nam Á.

Đến năm 2045, TP.HCM sẽ trở thành trung tâm về kinh tế, tài chính của châu Á, phát triển bền vững, có chất lượng cuộc sống cao, GRDP bình quân đầu người khoảng 37.000 USD và là điểm đến hấp dẫn toàn cầu.