Tốn tiền đi hội thảo nước ngoài, nhiều doanh nghiệp Nhà nước vẫn chậm tiến

Đây là chia sẻ của chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan tại Hội thảo “Đổi mới cơ chế giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu trong tiến trình cơ cấu lại doanh nghiệp Nhà nước (DNNN)” do Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức tại Hà Nội sáng nay (19/7).

Theo bà Lan, khi tiếp cận suốt 21 năm về kinh nghiệm quản trị DNNN tại Việt Nam và kinh nghiệm của các nước trong quản lý kinh tế nhà nước, Việt Nam có nhiều bài học thực tiễn tốt của thế giới song chúng ta không học được họ và cũng không làm thành công như họ đã làm.

Bà Lan nói: "Có hàng nghìn hội thảo và những chuyến đi khảo sát nước ngoài của chừng ấy cán bộ của Nhà nước. Tiền ngân sách, viện trợ ODA, tiền của bản thân doanh nghiệp Nhà nước đó cũng có. Nhưng kết quả cuối cùng chúng ta thấy hệ thống giám sát đối với DNNN còn có nhiều vấn đề".

Theo chuyên gia Phạm Chi Lan, các vấn đề tồn tại, thậm chí gỡ khó các yếu kém của doanh nghiệp Nhà nước hiện nay bản thân người đứng đầu doanh nghiệp, chủ sở hữu đều biết và đều có thể giải quyết được. Nhưng quan trọng hơn cả họ không làm và không muốn làm vì liên quan đến lợi ích cá nhân.

Về quản lý và hoạt động hiệu quả của doanh nghiệp Nhà nước, chúng ta có quy định báo cáo, luật lệ đưa ra đầy đủ. Tuy nhiên, đây mới dừng lại ở lý thuyết, các yêu cầu theo kiểu thụ động trên đưa xuống dưới kiểu "thầy đọc trò chép" và cấp dưới không biết thực hành. Nhiều yêu cầu và quy định ghi trong luật nhưng hệ thống quản lý không làm được.

"DNNN lời ăn, lỗ nhà nước chịu, rủi ro càng không phải vấn đề với chủ sở hữu DNNN. Với cơ quan giám sát và thông thường chúng ta cứ nói cả hệ thống chính trị vào cuộc giám sát DNNN nhưng cũng chính vì thế nên chẳng ai giám sát và chịu trách nhiệm cả", bà Lan chia sẻ.

Ông Phạm Đức Trung, Trưởng Ban Phát triển và Cải cách doanh nghiệp (Viện CIEM) cho rằng: Trong giai đoạn 2011-2016 tỷ trọng DNNN thua lỗ không giảm, báo cáo hợp nhất năm 2016 cho thấy 23/91 tập đoàn, tổng công ty, nhóm công ty mẹ-con lỗ lũy kế trên 17.000 tỷ đồng.

Tỷ suất lợi nhuận của DNNN (tỷ suất lợi nhuận/vốn chủ sở hữu (ROE) hiện giảm 39%, tỷ suất lợi nhuận/tài sản (ROA) cũng giảm 30%.

Đặc biệt, đầu tư ngoài ngành của các tập đoàn, tổng công ty lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng đến nay chưa thu hồi được và giá trị thực tế của nhiều dự án đang ở mức dưới giá trị đầu tư. Nhiều nỗ lực xử lý các dự án/DN kém hiệu quả nhưng phục hồi chậm....

"Hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu, kiểm soát nội bộ chưa hiệu quả dẫn đến những vi phạm trong quản lý, sử dụng vốn, tài sản DNNN tại DN", ông Trung chỉ ra nguyên nhân.

Trên thực tế đã có nhiều quy định về thẩm quyền, đối tượng giám sát nhưng thiếu thống nhất về nội hàm/khái niệm/phạm vi hoạt động giám sát chủ sở hữu. Bên cạnh đó là sự chồng lấn giữa giám sát của chủ sở hữu với hoạt động thanh tra, kiểm tra thuộc chức năng quản lý nhà nước.

Đặc biệt, không cơ quan nào có đủ thẩm quyền và khả năng theo dõi, đánh giá DN đầy đủ, hiệu quả và toàn diện. Nội dung giám sát bị chia cắt theo lĩnh vực tham gia phối hợp của các cơ quan liên quan.

TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng: Giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu nhưng phải để DN phải tự do kinh doanh, sáng tạo.

Viện trưởng Viện CIEM nói, tại Việt Nam thời gian qua, các ông chủ sở hữu doanh nghiệp là các Bộ "ôm" cả chức năng quản lý ngành đó vừa ra chính sách nên dung dưỡng cho lệch lạc và phát triển méo mó, không nhìn ra yếu kém của DNNN mà khắc phục ngay từ đầu.

"Chủ sở hữu doanh nghiệp phải nhìn thấy doanh nghiệp họ làm gì, chứ không chỉ nhìn qua báo cáo viết bằng giấy, chèn thêm ý kiến chủ quan vào. Chúng ta phải nhanh chóng ổn định hệ thống quản trị DNNN để họ sử dụng hiệu quả hơn nguồn lực cho phát triển", ông Cung nói.

An Linh