Tiến sĩ Nguyễn Đức Kiên:"Giá điện phải được thị trường hoá"

Ông đánh giá thế nào về chất lượng cung ứng điện hiện nay? Đầu tháng 10, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc có họp với các bộ, ngành, các Tập đoàn nhà nước liên quan thì có có kết luận được đưa ra là nguy cơ thiếu điện trong các năm 2018-2019. Theo ông nguy cơ này đến từ đâu?

-Hiện chúng ta có thể thấy, tình trạng cắt điện rất ít xảy ra. Như thế có thể nói, ở thời điểm hiện tại là ngành điện đã đáp ứng được tương đối nhu cầu điện. Còn tương lai thì chưa biết. Nếu đối chiếu kế hoạch phát triển 5 năm của đất nước, với sự phân bổ của các nhà máy điện, chúng ta thấy có sự mất cân đối nhất định.

Sự mất cân đối này nó gồm 2 yếu tố: Yếu tố về địa lý và yếu tố về sử dụng. Ở các tỉnh phía Nam, về nhu cầu điện của cả sản xuất kinh doanh cũng như mật độ dân số, tôi thấy là cao hơn khu vực phía Bắc. Nhưng ở các tỉnh phía Nam, các nguồn điện tự nhiên hay tái tạo lại rất hạn chế. Vì thế, có thời điểm sẽ có khả năng phát sinh tình trạng thiếu điện cục bộ. Mặc dù chúng ta đã làm 2 mạch 500 KV để điều hoà điện Nam-Bắc nhưng chúng ta vẫn có tình trạng thiếu điện cục bộ một khi có tình trạng hạn hán hay các mỏ khí vào chu kỳ sửa chữa.

-Để khắc phục tình trạng thiếu điện trong tương lai, phải có đầu tư lớn và nguồn lực đầu tư cũng cần rất lớn. Nhưng chi phí sản xuất điện ngày càng tăng do các nguồn nhiện điện ngày càng chiếm tỷ lệ cao hơn. Theo ông, phải có cơ chế tài chính nào hấp dẫn để thu hút đầu tư vì rõ ràng, phát triển nguồn điện mà chỉ trông vào các EVN hay Tập đoàn Dầu khí, Tập đoàn Than-Khoáng sản là không đủ?

-Tôi nghĩ nên đặt vấn đề là khi thị trường thay đổi, yêu cầu về giá thay đổi thì người sản xuất, cung ứng họ phải thay đổi theo thị trường, theo Luật Điện lực.

Hiện nay chúng ta cũng đã làm nhiều cách thu hút vốn đầu tư để phát triển nguồn điện như Chính phủ đi vay của các định chế tài chính quốc tế về, giao lại cho EVN để xây dựng các nhà máy điện. Đây cũng giải thích tại sao EVN là một trong những doanh nghiệp nợ lớn nhất. Hiện cũng đang đẩy mạnh cổ phần hoá các nhà máy phát điện. Các nhà máy thuỷ điện trừ các nhà máy đa mục tiêu, làm nhiệm vụ điều tiết, thoát lũ thì nhiều nhà máy đã cổ phần hoá, để cho các thành phần kinh tế khác tham gia vào. Rồi mua điện của một số nước. Hiện nay, như tôi biết, EVN cũng chỉ còn đáp ứng khoảng 51-52% tổng sản lượng điện cung ứng cho cả nước là đủ thấy, nguồn lực đầu tư để phát triển nguồn điện tại Việt Nam đã khá đa dạng chứ không chỉ còn mình ông EVN.

Theo ông cơ cấu đầu tư các nguồn điện trong tương lai thế nào thì hợp lý?

-Cơ cấu nguồn điện nền để thị trường sẽ quyết định. Quan điểm của tôi là tôi ưa thích các nguồn điện tái tạo nhưng điều kiện của Việt Nam chưa có thể khai thác tối đa và nếu có khai thác được tốt nó cũng chỉ đáp ứng được một phần nhu cầu. Nên cũng phải tính đến khả năng thực tế cho dù mình muốn sử dụng các nguồn điện tái tạo nhiều hơn nữa. Cho nên, các nguồn thuỷ điện, nhiệt điện, Việt Nam vẫn phải khai thác, đầu tư. Vấn đề là trong khai thác, phát triển các nguồn điện đó, phải đảm bảo môi trường và giảm thiểu những tác động xã hội tiêu cực.

Theo ông ngành điện phải tái cơ cấu thế nào cho phù hợp với tình hình phát triển hiện nay?

-Tôi nghĩ ngành điện cũng không còn là ngành độc quyền, trừ lĩnh vực truyền tải thì nó mang tính độc quyền tự nhiên vì không quốc gia nào đầu tư 2-3 hệ thống truyền tải vì nó sẽ rất lãng phí. Nhưng cũng có thể thấy, chúng ta đang yêu cầu, điều hành ngành điện không theo nguyên tắc thị trường. Khi đầu vào là kinh tế thị trường nhưng đầu ra, giá bán lại do Nhà nước qui định, thậm chí do cả áp lực xã hội chứ không do quan hệ cung- cầu của nền kinh tế.

Đầu vào thì ta mua điện của Trung Quốc hay của Lào, nhưng chúng ta đâu có mua được theo giá chúng ta mong muốn, là giá thoả thuận, giá thị trường, chúng ta còn phải đầu tư đường điện qua những vùng xa xôi, khó khăn để mua điện của các nhà máy điện của Lào hay của Trung Quốc sản xuất. Thì lẽ ra chúng ta phải chấp nhận đầu ra cũng phải là giá thị trường.

Quan điểm của ông về vấn đề giá điện trong thời gian tới?

-Giá điện phải được thị trường hoá. Hiện nay, giá điện là chúng ta chưa theo thị trường. Ta vẫn điều hành theo cả dư luận chứ chưa theo quy luật của kinh tế thị trường. Tất nhiên chúng ta phải hiểu là dư luận do mất cân đối nội tại của nền kinh tế: do chính sách lương, thuế...làm mức lương chưa bù đắp đầy đủ chi phí của người lao động. trong lúc đó, nhiều mặt hàng khác đã vận hành theo kinh tế thị trường chỉ riêng điện chúng ta còn đang giữ lại theo giá của Nhà nước qui định. Cho nên, hiện nay nhiều người vẫn cứ mong là giá điện phải được giữ. Nhưng nếu chúng ta không khẩn trương theo thị trường sẽ rất khó.

Chúng ta có thể thấy, nhiều nhà đầu tư trong lĩnh vực thép, khi đầu tư vào Việt Nam là người ta mong muốn tranh thủ giá điện mà chúng ta còn bao cấp. Đó là một vấn đề lớn.

Nhiều người dân, giới chuyên gia kinh tế vẫn kêu gọi phải công khai, minh bạch hơn nữa về chi phí, giá thành sản xuất điện. Theo ông, điều này đã được cải thiện chưa ?

-Tôi nghĩ là những thông tin về chi phí, giá thành sản xuất điện hiện nay ai quan tâm đều có thể tìm thấy trên trang web của Bộ Công Thương, Bộ Tài chính hay của EVN, vì các kết quả kiểm tra, kiểm toán giá thành sản xuất điện, tình hình tài chính của EVN hàng năm được công khai, đăng tải trên đó cả rồi. Nhưng cũng cần phải công bằng, tại sao ta mua các sản phẩm khác như cái Iphone, hay chiếc xe ô tô, xe máy, ta không yêu cầu công khai, minh bạch giá thành sản xuất của họ nhưng ta vẫn mua?.

Hà Nguyễn (thực hiện)