Nỗi buồn công xưởng của thế giới

Doanh nhân Tim Hsu bắt đầu việc sản xuất đèn từ cách đây 20 năm tại Đài Loan. Và cũng giống như hàng chục nghìn chủ nhà máy khác ở Đài Loan, Hồng Kông và Ma Cao, sau đó ông đã chuyển hoạt động sản xuất tới vùng đồng bằng châu thổ sông Châu Giang  ở Quảng Đông, phía nam Trung Quốc, thành lập nhà máy bóng đèn Shan Hsing.

Khi đó, khu vực này đã nhanh chóng phát triển thành trung tâm sản xuất, gia công lớn nhất thế giới trong các lĩnh vực như đồ điện tử, giày dép, đồ chơi, nội thất và bóng đèn. Lợi thế đặc biệt của khu vực này là sự kết hợp giữa nguồn nhân công giá rẻ, hệ thống quy định thông thoáng, và giá trị đồng nội tệ thấp, khiến giá thành sản phẩm cạnh tranh hơn nhiều so với hàng sản xuất ở những nơi khác.

Tin vào viễn cảnh tươi sáng của “công xưởng của thế giới” Quảng Đông, ông Hsu đã đầu tư 7 triệu USD để xây dựng một nhà máy lớn hơn, bắt đầu đi vào hoạt động từ đầu năm nay.

Tuy nhiên, thời thế đã đổi thay. Giờ đây, các nhà máy sản xuất của Trung Quốc, trong đó có Shan Hsing, đang trải qua thời kỳ tái cơ cấu, như những gì đã xảy ra ở Mỹ cách đây một thế hệ. Thị trường nhà đất Mỹ, nơi từng tạo ra nhu cầu lớn đối với mọi loại hàng hoá Trung Quốc, từ nội thất phòng ngủ đến trang thiết bị nhà tắm, đang rơi vào khủng hoảng trầm trọng.

Mất dần sức hấp dẫn

Gần đây việc đồng Nhân dân tệ lại lên giá đã đẩy hàng nghìn nhà sản xuất đến bờ vực phá sản, và đe doạ vị trí dẫn đầu của Trung Quốc trong lĩnh vực xuất khẩu hàng giá rẻ.

Sự tăng giá của đồng Nhân dân tệ là một nguyên nhân lớn khiến các công ty nghĩ đến việc rời bỏ Trung Quốc. Tuy nhiên, các chính sách của chính phủ cũng có tác động không nhỏ. Năm ngoái, Bắc Kinh đã quyết định dừng hoặc giảm ưu đãi thuế đối với hơn 2.000 mặt hàng xuất khẩu. Việc này khiến chi phí sản xuất của nhiều mặt hàng tăng 14-17%.

Thêm vào đó, bộ luật lao động mới của Trung Quốc đã bắt đầu có hiệu lực từ 1/1/2008, yêu cầu doanh nghiệp phải đảm bảo thêm nhiều phúc lợi cho người lao động, khiến chi phí hoạt động của các nhà máy tăng tới 40%.

Giá hàng hoá và xăng dầu leo thang, cùng với những thay đổi về chính sách đã khiến nhiều nhà máy ở Trung Quốc lâm vào tình cảnh khó khăn.

Theo ước tính của Hiệp hội các ngành công nghiệp Hồng Kông, 10% trong số khoảng 60.000-70.000 nhà máy của Hồng Kông tại đồng bằng châu thổ sông Châu Giang sẽ phải đóng cửa trong năm nay. Một năm qua, khoảng 150 nhà máy sản xuất giày tại Đông Quan (Quảng Đông) đã dừng hoạt động, theo thống kê sơ bộ của Hiệp hội giày châu Á. Tương lai là sẽ có thêm nhiều nhà máy phải đóng cửa do nhu cầu giảm. Chuyên gia phân tích Jonathan Anderson của UBS dự đoán mức tăng trưởng xuất khẩu năm nay của Trung Quốc sẽ chỉ ỏ mức 5% hoặc thấp hơn.

Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc tỏ ra không mấy bận tâm. Đối tượng chủ yếu chịu tác động của những khó khăn này là các nhà xuất khẩu nhỏ, phụ thuộc nặng nề vào nguồn nhân công giá rẻ. Đây lại chính là thủ phạm gây ô nhiễm môi trường và sử dụng năng lượng kém hiệu quả.

Quan điểm của các nhà lãnh đạo Trung Quốc hiện nay là muốn hoạt động sản xuất phải sạch hơn, sản phẩm phục vụ thị trường trong nước phải có chất lượng cao, từ ô tô, máy bay cho đến các sản phẩm công nghệ sinh học và phần mềm. Việc này sẽ phần nào thúc đẩy sức tiêu thụ trong nước.

Tuy nhiên, có vẻ như tình trạng đóng cửa nhà máy có tác động vượt xa dự tính của các nhà lãnh đạo. Cho đến nay, hầu hết nhà máy phải đóng cửa do các nguyên nhân trên đều ở Quảng Đông, nhưng tầm ảnh hưởng thực tế rộng hơn. Khi hơn 100 nhà máy của Hàn Quốc đóng cửa trong dịp Tết Nguyên đán tại Sơn Đông, hàng nghìn công nhân đã mất việc làm, và bị “nợ” lương.

Theo khảo sát của Phòng thương mại Mỹ tại Thượng Hải, hơn một nửa số doanh nghiệp sản xuất nước ngoài tại Trung Quốc cho rằng đại lục đang mất dần lợi thế cạnh tranh so với những nước như Việt Nam và Ấn Độ.

Hướng giải quyết của nhiều doanh nghiệp, không chỉ nước ngoài mà cả trong nước, là rời bỏ Trung Quốc. Gần 1/5 các công ty tham gia khảo sát đang tính chuyện rời hoạt động sản xuất khỏi Trung Quốc. Vào đầu tháng 3 năm nay, công ty Hebei Yong Jin Cable đã mở một nhà máy sản xuất dây cáp tại tỉnh Tây Ninh, Việt Nam, gần biên giới Lào. Giám đốc dự án mở nhà máy tại Việt Nam của công ty Hebei Yong Jin cho biết: “Tại tỉnh Hà Bắc (Trung Quốc), chi phí trả cho công nhân tay nghề thấp là hơn 1.000 tệ, còn ở Việt Nam chỉ khoảng 500 tệ. Như thế tức là chi phí nhân công rẻ hơn một nửa”.

Các doang nghiệp hoạt động trong lĩnh vực may mặc và giày dép cũng đang phải chuyển hướng mua nguyên vật liệu giảm giá thành sản phẩm. Adidas đã phải yêu cầu các nhà cung cấp ở Quảng Đông tìm nguồn hàng tại các khu vực có chi phí rẻ hơn ở Trung Quốc cũng như nước ngoài.

Công ty giày dép Apache của Đài Loan tại Quảng Đông cũng đang cân nhắc khả năng lập các nhà máy nhỏ hơn ở vùng giáp ranh giữa Quảng Đông với tỉnh Hồ Nam và Quảng Tây, nơi có chi phí sản xuất thấp hơn. Gần đây, công ty này cũng đã mở nhà máy thứ hai tại Ấn Độ.

Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng có đủ khả năng chuyển hoạt động sản xuất ra nước ngoài, vì việc này đòi hỏi khá nhiều tiền và thời gian. Chuyển chỗ mới tức là phải gây dựng lại từ đầu hệ thống cung cấp, phân phối và vận chuyển hàng hoá, nguyên vật liệu.

Giải pháp của một số doanh nghiệp là tìm cách tăng hiệu quả sản xuất tại Trung Quốc, như tăng tỷ lệ tự động hoá trong dây chuyền sản xuất để giảm yêu cầu về nhân công trực tiếp. Bên cạnh đó là chế độ đãi ngộ tốt hơn với người lao động, để ổn định nhân công và tăng năng suất.

Tuy nhiên, về lâu dài, tất cả những nỗ lực này cũng khó có thể giúp hạ giá thành hàng xuất khẩu của Trung Quốc. Trong nhiều năm qua, chính doanh nghiệp tại Trung Quốc, nhờ lợi thế nhân công giá rẻ và những ưu đãi về chính sách, đã luôn đáp ứng đòi hỏi của các công ty bán lẻ Mỹ về việc giảm giá sản phẩm. Giờ đây họ khó có đường thoái lui.

Trong khi đó, việc tăng giá sản phẩm là không thể tranh khỏi, đặc biệt là giày dép, hạng dệt may và tất cả các sản phẩm gia dụng.

Có nhiều dấu hiệu cho thấy chi phí nhân công ở Trung Quốc sẽ tiếp tục tăng, kể cả những thành phố hiện vẫn như tăng giá như Thành Đô, Tứ Xuyên, và Trường Sa ở Hồ Nam.

Đặng Lê

Theo Business Week