Một thời phát triển ồ ạt: Đã rà soát, loại bỏ được bao nhiêu thuỷ điện nhỏ?

Loại khỏi quy hoạch hàng trăm thủy điện nhỏ

Không phủ nhận những đóng góp của thủy điện vừa và nhỏ đối với sự phát triển kinh tế, năng lượng. Tuy nhiên, cũng không ít những dự án gây ảnh hưởng lớn đến môi trường. Vừa qua, mưa lớn kéo dài cộng với nhiều hồ thủy lợi, thủy điện xả tràn làm nhiều khu dân cư ở miền Trung thêm ngập lụt, chia cắt.

Câu hỏi đặt ra là hiện Bộ Công Thương đã rà soát, quy hoạch thế nào đối với hệ thống thủy điện vừa và nhỏ. Trả lời câu hỏi này, ông Đỗ Đức Quân - Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho biết:

- Thời gian qua, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Công Thương phối hợp với UBND các tỉnh rà soát lại quy hoạch thủy điện, đã kiên quyết loại khỏi quy hoạch 8 dự án thủy điện bậc thang, 472 dự án thủy điện nhỏ và 213 vị trí tiềm năng thủy điện, đây là các dự án có chiếm nhiều diện tích đất hoặc có ảnh hưởng lớn đến môi trường, kinh tế, xã hội.

Trên cơ sở kết quả rà soát, Chính phủ đã liên tục báo cáo kết quả trước Quốc hội và đã được Quốc hội thông qua tại các kỳ họp Quốc hội khóa XIII và khóa XIV.

Theo thống kê hiện nay, các dự án thủy điện vừa và nhỏ bình quân chỉ chiếm khoảng 1,9 ha/01 MW đất các loại. Đặc biệt, Bộ Công Thương đã phối hợp với UBND các tỉnh rà soát, đánh giá toàn diện từ các dự án đã được phê duyệt quy hoạch, đang nghiên cứu đầu tư, đang thi công xây dựng đến các dự án đang được nghiên cứu, khảo sát để xem xét đưa vào quy hoạch trên cơ sở tuân thủ nghiêm túc các nội dung chỉ đạo của Ban Bí thư và Thủ tướng Chính phủ.

Vì vậy, thời gian vừa qua Bộ Công Thương không xem xét bổ sung bất cứ dự án thủy điện nào có chiếm diện tích đất rừng tự nhiên.

Các dự án thủy điện có ảnh hưởng lớn đến vấn đề môi trường hầu hết được rà soát loại bỏ

Xung quanh chuyện đầu tư các nhà máy thủy điện nhỏ cũng không ít ý kiến trái chiều. Một số công trình thủy điện nhỏ và vừa bị đánh giá là hiệu quả chưa cao, nhưng hệ lụy rất lớn, ví dụ như vấn đề môi trường, vấn đề an toàn dân sinh vùng hạ du… Quan điểm của Bộ Công Thương về vấn đề này?

Ông Đỗ Đức Quân: Các dự án thủy điện có ảnh hưởng lớn đến vấn đề môi trường, vấn đề an toàn dân sinh vùng hạ du… hầu hết đã được rà soát loại bỏ khỏi quy hoạch theo các nội dung yêu cầu của Quốc hội, Chính phủ về phát triển thủy điện một cách bền vững, không gây tác động tiêu cực đến môi trường - xã hội, đảm bảo hiệu quả đầu tư.

Quan điểm của Bộ Công Thương là đối với các dự án thủy điện còn lại trong quy hoạch, kể cả các dự án đang nghiên cứu đầu tư hoặc đang thi công xây dựng đều được Bộ chỉ đạo tiếp tục rà soát, đánh giá các ảnh hưởng tiêu cực (nếu phát sinh trong quá trình đầu tư xây dựng) sẽ được điều chỉnh quy mô, thông số để đảm bảo không ảnh hưởng lớn đến môi trường - xã hội, trường hợp không có phương án điều chỉnh sẽ kiên quyết loại khỏi quy hoạch và đề nghị cấp có thẩm quyền thu hồi dự án.

Đồng thời, ngày 22/9/2017, Bộ Công Thương đã có Văn bản số 8855/BCT-ĐL gửi UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có tiềm năng phát triển thủy điện liên quan đến công tác phối hợp quản lý quy hoạch thủy điện vừa và nhỏ, trong đó đã đề nghị UBND các tỉnh chỉ đạo chưa xem xét, nghiên cứu để bổ sung vào quy hoạch đối với các dự án thủy điện có quy mô công suất nhỏ hơn hoặc bằng 3,0 MW.

Bộ phối hợp chặt chẽ với UBND các tỉnh liên tục tổ chức rà soát, đánh giá quy hoạch thủy điện, kể cả các dự án tạm dừng có thời hạn, các công trình thủy điện đang vận hành khai thác, bảo đảm sử dụng tài nguyên nước hợp lý, bảo vệ đa dạng sinh học; kiên quyết loại bỏ, dừng các dự án, công trình thủy điện không hiệu quả, không bảo đảm an toàn, có ảnh hưởng xấu tới chế độ dòng chảy, môi trường và đời sống người dân; nâng cao chất lượng lập, thẩm định, phê duyệt và quản lý thự chiện quy hoạch; tổ chức thực hiện thống nhất, đồng bộ quy hoạch thủy điện trong tổng thể quy hoạch phân ngành năng lượng.

Rà soát quỹ đất dành cho việc xây dựng thủy điện đảm bảo bố trí đủ quỹ đất và thực hiện nghiêm túc việc trồng rừng thay thế, đặc biệt là rừng đầu nguồn lưu vực sông của các công trình thủy điện. Kiên quyết ngăn chặn, xử lý nghiêm hành vi lợi dụng hạ tầng kỹ thuật công trình thủy điện để chặt, phá rừng, khai thác tài nguyên thiên nhiên trái phép. Thực hiện nghiêm túc chính sách, pháp luật về dịch vụ môi trường rừng.

Thuỷ điện đóng góp khoảng 37% về điện năng toàn hệ thống

Có một thời kỳ việc phát triển thuỷ điện được đánh giá là ồ ạt, điều này ảnh hưởng ra sao tới cảnh quan, môi trường, du lịch và nhiều thứ khác; trong khi hiện nay chưa có một đánh giá tổng thể nào cho cả một lưu vực, thưa ông?

-Trong cơ cấu nguồn điện của hệ thống điện quốc gia hiện nay, thủy điện chiếm tỷ trọng khá lớn, các nhà máy thủy điện đang vận hành chiếm tỷ trọng khoảng 40% về công suất lắp đặt và khoảng 37% về điện năng toàn hệ thống, góp phần quan trọng vào việc bảo đảm an ninh năng lượng.

Đặc biệt là trong quá trình vận hành, các nhà máy thủy điện đã phối hợp chặt chẽ với ngành nông nghiệp, các cơ quan dự báo khí tượng thủy văn, các địa phương, thực hiện tốt đồng thời nhiệm vụ phát điện và nhiệm vụ cấp nước cho hạ du mùa khô, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nước từ các hồ chứa thủy điện.

Tuy nhiên, với đặc thù là việc lựa chọn vị trí để xây dựng các nhà máy thủy điện phụ thuộc rất lớn vào điều kiện địa hình, địa chất, khí tượng thủy văn nhằm đảm bảo yêu cầu về mặt kinh tế - kỹ thuật, đồng thời cũng phải đảm bảo các tiêu chí về môi trường, xã hội, dân cư và đất đai.

Vì vậy, các dự án thủy điện hầu hết được nghiên cứu để đầu tư xây dựng đều tập trung vào các tỉnh miền núi phía Bắc và các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên nơi hội tụ tương đối đầy đủ các điều kiện nêu trên.

Một nguyên tắc nữa không thể không kể đến là việc bố trí các dự án thủy điện theo thứ tự bậc thang trên một dòng sông, suối nhằm tối ưu hóa quá trình vận hành, khai thác phù hợp, tránh lãng phí nguồn nước của lưu vực sông, suối.

Việc xây dựng thủy điện tập trung vào một số khu vực cũng không tránh khỏi một số ảnh hưởng đến cảnh quan môi trường, du lịch... trong khu vực dự án do tiếng ồn, bụi, khói, ô nhiễm nguồn nước... trong quá trình thi công xây dựng công trình.

Để khắc phục các nhược điểm nêu trên, ngoài trách nhiệm chỉ đạo giám sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý chuyên ngành công thương (Bộ Công Thương và các Sở Công Thương) cũng cần có sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan liên quan trong việc cấp phép xây dựng, đánh giá tác động môi trường, nông nghiệp, lâm nghiệp từ trung ương đến địa phương và ý thức chấp hành các quy định pháp luật của các Chủ đầu tư dự án thủy điện.

Trong thời gian tới Bộ Công Thương sẽ trình Thủ tướng Chính phủ quy hoạch điện VIII (Quy hoạch ngành Quốc gia theo Luật Quy hoạch), theo đó 13 quy hoạch bậc thang thủy điện trên các sông lớn và quy hoạch thủy điện nhỏ toàn quốc sẽ được tích hợp vào quy hoạch này. Vì vậy quy hoạch thủy điện cũng sẽ được đánh giá, xem xét đảm bảo hài hòa, phù hợp với quy hoạch tổng thể chung...

Xin cám ơn ông về những chia sẻ này!