Hàng nghìn xe ùn ứ ở cửa khẩu: Chuyện "biết rồi nói mãi", gỡ cách gì?

Cửa khẩu ở Lạng Sơn, Quảng Ninh đều tắc

Theo Sở Công Thương Lạng Sơn, tổng lượng xe tồn tại 3 khu vực cửa khẩu Hữu Nghị, Tân Thanh, Chi Ma tính đến sáng ngày 27/12 là 3.992 xe. Lượng xe tồn đã có xu hướng giảm do chủ hàng lựa chọn quay đầu xe, chuyển tiêu thụ nội địa khi xe chờ đợi lâu, các mặt hàng nông sản đã bắt đầu hỏng.

Còn ở Quảng Ninh, do phía Trung Quốc tăng cường kiểm soát dịch bệnh tại các cửa khẩu Lào Cai, Lạng Sơn nên nhiều doanh nghiệp đưa hàng về Móng Cái để thông quan, dẫn đến nhu cầu thông quan tăng đột biến.

Tổng lượng xe tồn tại thành phố Móng Cái tính đến sáng 25/12 là 1.555 xe. Hiện nay, các cửa khẩu trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đã tạm ngừng hoạt động xuất nhập khẩu, trao đổi hàng hóa.

Theo Bộ Công Thương, có thể thấy nguyên nhân trực tiếp và chủ yếu dẫn đến hiện tượng ùn tắc hàng hóa là Trung Quốc dừng hoàn toàn hoạt động thông quan tại gần như tất cả các cửa khẩu, trong đó có những cửa khẩu quan trọng, lượng hàng hóa xuất khẩu bình thường rất lớn như Kim Thành (Lào Cai), Tân Thanh (Lạng Sơn) và Móng Cái (Quảng Ninh).

"Với các cửa khẩu còn tạm thời mở cửa (như Hữu Nghị, Chi Ma), quy trình giao nhận hàng hóa được siết rất chặt để kiểm soát nguy cơ dịch bệnh, dẫn đến ùn tắc trên diện rộng"- trích báo cáo của Bộ Công Thương.

Bên cạnh đó, mặc dù phía Việt Nam đã chủ động giao thiệp ở tất cả các cấp để giữ cho lưu thông hàng hóa được thông suốt, nhưng phía Trung Quốc vẫn hết sức quan ngại và chủ động tăng cường thêm các biện pháp. Mới nhất là ngày 11/12, Trung Quốc ra Công điện số 14/2021 gửi các bộ, ngành và địa phương về việc tăng cường công tác phòng chống dịch Covid-19 tại các cửa khẩu.

Chở hàng bằng đường sắt, lập "vùng đệm an toàn" giải tỏa ùn ứ

Trước tình trạng ùn ứ nêu trên, UBND tỉnh Quảng Ninh vừa đã có văn bản gửi các sở ngành, địa phương trên địa bản tỉnh triển khai các giải pháp cấp bách khôi phục hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh với Trung Quốc.

Một số giải pháp được đưa ra như việc tổ chức kết nối điện đàm giữa Chủ tịch Ủy ban công tác liên hợp tỉnh Quảng Ninh (Việt Nam) với Chủ tịch Ủy ban công tác liên hợp khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây (Trung Quốc).

Đáng chú ý, UBND tỉnh Quảng Ninh cũng giao các đơn vị tham mưu UBND tỉnh về việc thiết lập "vùng đệm an toàn" phòng chống dịch Covid-19 tại cửa khẩu, lối mở biên giới đáp ứng yêu cầu "Zero Covid" của các cơ quan, chính quyền địa phương phía bạn và đảm bảo quy định hiện hành.

Đối với việc triển khai các giải pháp khắc phục tình trạng tồn đọng hàng hóa xuất nhập khẩu trên địa bàn Quảng Ninh, UBND tỉnh yêu cầu khẩn trương rà soát lượng hàng nông, lâm, thủy sản của người dân, doanh nghiệp trong tỉnh có nhu cầu xuất khẩu sang Trung Quốc trong thời gian tới. Đặc biệt là trong vụ mùa thu hoạch cuối năm. Chủ động hướng dẫn người dân, doanh nghiệp chủ động phân loại, đóng gói, bao bì, phân định rõ chất lượng, chủng loại nông sản phù hợp với các điều kiện vận chuyển, giao nhận phía bạn.

Quảng Ninh cũng giao Sở Công Thương phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ động, khẩn trương thông tin cho Sở Công Thương, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn các tỉnh thành trong cả nước về việc dừng, hạn chế hoạt động xuất nhập khẩu tại khu vực cửa khẩu quốc tế Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, khuyến cáo các doanh nghiệp điều tiết phù hợp khi vận chuyển hàng hóa lên cửa khẩu Móng Cái, hạn chế tình trạng ùn ứ.

Ông Nguyễn Hữu Vượng - Phó Cục trưởng Hải quan Lạng Sơn cũng cho biết từ nay đến hết Tết Nguyên đán, việc thông quan hàng hóa vẫn gặp khó khăn nếu năng lực thông quan vẫn như hiện tại, chỉ khoảng 78 đến 90 xe một ngày. Thế nên, các doanh nghiệp cần điều tiết hàng hóa đưa lên cửa khẩu trong lúc việc giải phóng hàng hóa ở cửa khẩu đang gặp khó khăn.

Ngoài ra, Hải quan Lạng Sơn cũng đề xuất với Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan khuyến cáo đến các doanh nghiệp chuyển phương thức giao nhận sang vận chuyển bằng đường sắt. "Vận chuyển nông sản theo đường sắt rất thuận lợi do không liên quan đến người, cả đoàn tàu chỉ có tổ vận hành của tàu, cho nên rất thuận lợi. Chính sách của Trung Quốc là Zero Covid nên phương thức vận chuyển bằng đường sắt là thuận lợi nhất", ông Vượng nói.

Giảm dần sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc

Thực tế tình trạng tắc nghẽn tại cửa khẩu đã xảy ra liên tục từ nhiều năm nay mặc dù giữa hai nước đã làm việc và trao đổi nhiều lần ở các cấp độ khác nhau. Năm nay tình hình diễn ra nghiêm trọng hơn nhiều khi nước bạn kiểm soát chặt công tác phòng chống dịch.

Nói với Dân trí, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam - không khỏi xót xa trước cảnh hàng dài container chở nông sản ùn ứ trên cửa khẩu chờ xuất sang Trung Quốc.

Ông Nguyên tính toán, thiệt hại trong đợt ùn ứ này rất lớn. Con số có thể lên tới vài nghìn tỷ đồng. Ước tính trị giá hàng hóa trên mỗi xe container lên đến khoảng 500 triệu đồng, cộng thêm cho phí tiền xe cũng lớn vì đa số các mặt hàng được chở ra từ Tiền Giang, An Giang, Quảng Ngãi, Bình Thuận…

Tình trạng này không được xử lý tận gốc, theo ông Nguyên, vẫn sẽ diễn ra trong năm 2022. Bởi Trung Quốc vẫn theo đuổi chiến lược Zero Covid-19. Cứ phát hiện một ca F0 là họ đóng cửa biên giới. "Không còn cách nào khác chúng ta phải tự sắp xếp ở phía chúng ta thôi", ông Nguyên nêu quan điểm.

Theo chuyên gia, lượng hàng hóa giao thương xuất nhập khẩu của ta với Trung Quốc rất nhiều, kim ngạch thương mại giữa hai nước luôn duy trì ở mức cao. Việt Nam xuất khẩu các sản phẩm nông sản, thực phẩm vào Trung Quốc và ở chiều ngược lại ta lại nhập khẩu hàng hóa nguyên phụ liệu cho sản xuất các ngành công nghiệp.

Muốn giải quyết vấn đề thông thương cửa khẩu trong quan hệ thương mại với Trung Quốc không chỉ là trao đổi liên quan đến thông thương ở cửa khẩu, mà theo chuyên gia, yếu tố sâu xa đó là cần nhìn nhận thẳng vào nội tại nền kinh tế, là cách tổ chức sản xuất và liên kết sản phẩm của chúng ta.

Bàn về một số giải pháp lâu dài, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho rằng, UBND các tỉnh sản xuất nông sản lớn phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn triển khai đồng bộ, quyết liệt các giải pháp để nâng tầm nông sản Việt, từ đó đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa phương thức vận chuyển, giảm dần sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc cũng như sự phụ thuộc vào hình thức xuất khẩu "tiểu ngạch".

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, nông sản Việt Nam phần lớn xuất khẩu theo tiểu ngạch, không theo quy hoạch, không đạt tiêu chí, tiêu chuẩn để xuất chính ngạch. "Không những vậy, khi trên biên giới đã ách tắc, chúng ta không những không dừng mà vẫn cứ đưa xe lên, vượt quá công suất thông quan. Những điều diễn ra trên đây cần được chấn chỉnh"- Bộ trưởng nói.

Ông Diên đề nghị các địa phương cần coi việc tiêu thụ nông sản không phải là "giải cứu" mà là trách nhiệm của mình. Đề nghị các địa phương hiệp hội, doanh nghiệp khẩn trương chuyển đổi phương thức sản xuất theo quy hoạch, phải có kế hoạch. Đáp ứng yêu cầu tiêu chuẩn, quy chuẩn truy xuất hàng hóa tránh ngẫu hứng.

Ngoài ra các địa phương có cửa khẩu cần thông tin kịp thời từng ngày, thậm chí có thể từng giờ về tình hình ùn ứ để các địa phương điều tiết, tạo điều kiện cho lái xe nghỉ ngơi, hình thành kho tạm trữ. Các ngành chức năng tạo điều kiện thông thoáng trong lưu thông, vận chuyển hàng hóa nông sản.