Đóng hai vai quản lý doanh nghiệp Nhà nước: “Vừa đá bóng, vừa thổi còi” là tất yếu!

Quá nhiều tồn tại, yếu kém

Góp tham luận tại hội thảo: “Mô hình quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp trong tiến trình tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) ở Việt Nam” đang diễn ra sáng nay (27/4), ông Đặng Quyết Tiến, Cục Tài chính Doanh nghiệp, Bộ Tài chính cho rằng: Vốn chủ sở hữu của các DNNN đang vào khoảng hơn 1,3 triệu tỷ đồng, nếu không quản lý tốt thì sẽ rất nguy hiểm.

Tuy nhiên, việc thực hiện tách chức năng quản lý Nhà nước đối với DNNN và chức năng của cơ quan đại diện chủ sở hữu vốn Nhà nước tại DNNN lại đang được thực hiện một cách chậm chạp và có nhiều khó khăn.

Hiện nay phần lớn các DNNN về thực chất vẫn có bộ chủ quản hoặc UBND chủ quản. Các cơ quan này đồng thời cũng thực hiện chức năng quản lý Nhà nước đối với các DN. Vì đóng cả hai vai vừa là chủ sở hữu, vừa quản lý Nhà nước cho nên xuất hiện tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi” là điều tất yếu.

Ngoài ra, với cách thức quản lý như hiện nay, Nhà nước còn can thiệp trực tiếp, quá lớn vào hoạt động của DNNN, cải cách hành chính chậm và trở thành một rào cản đối với sự phát triển của DNNN. Hoạt động kiểm tra, giám sát của các bộ và UBND tỉnh, thành phố đối với DNNN còn nhiều hạn chế, không phát hiện được hoặc chậm phát hiện những sai phạm nghiêm trọng của DN.

Việc phân tán quyền chủ sở hữu Nhà nước cũng dẫn tới tình trạng không rõ về trách nhiệm giải trình trong thực hiện quyền chủ sở hữu.

“Một số DN có sai phạm lớn, để lại hậu quả nặng nề về kinh tế, gây bức xúc trong xã hội, ảnh hưởng xấu đến hình ảnh của kinh tế Nhà nước, nhưng không kịp thời được phát hiện, ngăn ngừa, cảnh báo”, ông Tiến nhìn nhận.

Công tác quản lý cán bộ quản lý DN từ phía cơ quan đại diện chủ sở hữu có những bất cập, chưa chặt chẽ. Trách nhiệm cuối cùng về hiệu quả quản lý, sử dụng vốn Nhà nước và hiệu quả hoạt động của DNNN trực thuộc là vấn đề còn chưa rõ.

Trong khi đó, việc phân cấp cho cán bộ làm đại diện chủ sở hữu tại DN có nhiều điểm chưa hợp lý: vừa xây dựng thể chế và thực hiện quản lý Nhà nước, vừa phê duyệt điều lệ, quyết định chiến lược phát triển sản xuất kinh doanh, quản lý vốn và tài sản Nhà nước, quản lý, bổ nhiệm cán bộ viên chức lãnh đạo DN. Điều này sẽ dẫn đến việc đề ra chính sách ưu đãi cho DN, phê duyệt, thẩm định các dự án đầu tư có lợi cho DN thuộc bộ quản lý.

Tóm lại, theo đánh giá của đại diện Bộ Tài chính, công tác đổi mới, phát triển DNNN thời gian qua đã đạt được nhiều thành tựu, song vẫn còn quá nhiều tồn tại, yếu kém, thậm chí là thất thoát, thất bại trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng vốn Nhà nước tại DN.

“Đồng tiền, bát gạo không gắn liền với khúc ruột, máu thịt của người quản lý”

Hệ thống thể chế đang ngày càng hoàn thiện, song bộ máy tổ chức thực hiện – nhân tố quyết định sự hiệu quả, thành công vẫn đang là vấn đề còn gây nhiều tranh cãi cần phải hoàn thiện. Vấn đề cốt lõi của DNNN đó là “đồng tiền, bát gạo không gắn liền với khúc ruột, máu thịt của người quản lý” vẫn còn là vấn đề trăn trở hơn 30 năm qua.

Do vậy, câu hỏi đặt ra cần phải lựa chọn mô hình tổ chức như thế nào để thực hiện hiệu quả mối quan hệ này, thực hiện đúng trách nhiệm quyền đại diện chủ sở hữu Nhà nước đối với vốn Nhà nước đầu tư tại DN trong nền kinh tế thị trường, công khai, minh bạch.

Mới đây Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành liên quan xây dựng Đề án thành lập cơ quan chuyên trách làm đại diện chủ sở hữu đối với DNNN và vốn Nhà nước tại DN. Đề án đang trong quá trình hoàn thiện, cân nhắc lựa chọn một số mô hình quản lý vốn Nhà nước tại DN để báo cáo Bộ Chính trị và Trung ương xem xét quyết định.

Theo đó, có hai mô hình được đề xuất lựa chọn. Một là, mô hình cơ quan chuyên trách là cơ quản lý Nhà nước, theo đó sẽ thành lập một cơ quan Nhà nước thuộc Chính phủ làm nhiệm vụ quản lý sử dụng vốn Nhà nước tại DN với tên gọi là Ủy ban quản lý sử dụng vốn Nhà nước tại DN.

Hai là, mô hình cơ quan chuyên trách là DN, theo đó sẽ thành lập một DNNN làm nhiêm vụ quản lý và đầu tư kinh doanh vốn Nhà nước, trên cơ sở nâng cấp Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC), giao thêm nhiệm vụ quyền hạn và nâng cao địa vị pháp lý để thực hiện nhiệm vụ này.

Taị hội thảo sáng nay, GS.TS. Nguyễn Công Nghiệp, Chủ nhiệm Khoa Tài chính, Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội cho rằng, vấn đề đặt ra là việc lựa chọn mô hình quản lý vốn Nhà nước tại DN nào cũng cần phải phù hợp với thực tiễn quản lý của Việt Nam.

Mô hình mới phải đáp ứng được yêu cầu quản lý vốn Nhà nước chặt chẽ, tiết kiệm, chống thất thoát, lãng phí, nâng cao được hiệu quả, hiệu lực quản lý.

Còn theo TS. Nguyễn Đình Cung - Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), cơ quan quản lý vốn Nhà nước phải là một nhà đầu tư chủ động, nhằm hạn chế tối đa can thiệp hành chính vào DN; tách chức năng chủ sở hữu tài sản, vốn của Nhà nước và chức năng quản lý Nhà nước; sớm xoá bỏ chức năng đại diện chủ sở hữu Nhà nước của các bộ, UBND đối với vốn, tài sản Nhà nước tại các DN...

Bích Diệp