Điều hành giá xăng dầu: Những vấn đề "nóng"

Làm gì để phát huy vai trò quản lý Nhà nước, hạn chế được những tác động tiêu cực tới nền kinh tế thị trường là câu hỏi cần có nhiều giải pháp thiết thực đặt ra hiện nay. 

Giá xăng dầu ở Việt Nam tăng thấp hơn thế giới

Trong báo cáo gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ Công Thương cho biết, giá xăng dầu ở Việt Nam tăng nhưng đã được điều hành ở mức thấp hơn nhiều so với mức tăng của thị trường thế giới.

Cụ thể, giá bình quân một số mặt hàng thành phẩm xăng dầu thế giới (giao dịch trên thị trường Singapore) dùng để tính giá cơ sở kỳ điều hành ngày 11/3 so với đầu năm biến động tăng từ 44,01% đến 60,02% nhưng giá xăng dầu trong nước kỳ điều hành ngày 11/3 so với đầu năm 2022 chỉ tăng từ 24,91 - 39,56%.

Trước đó, trong văn bản trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc khẳng định: "Qua theo dõi giá xăng dầu tại một số quốc gia, giá xăng dầu của nước ta hiện đang thấp hơn so với mặt bằng chung của nhiều nước trong khu vực".

Bộ Tài chính cũng dẫn số liệu của Global Petrol Prices ngày 31/1 cho thấy, giá xăng của các nước có chung đường biên giới với Việt Nam như Trung Quốc là 26.611 đồng/lít, Lào là 30.665 đồng/lít và Campuchia là 26.184 đồng/lít. So với nhiều nước trên thế giới, tỷ trọng thuế trong giá xăng dầu bán ra của nước ta hiện nay vẫn thấp hơn mức bình quân chung.

Tỷ trọng thuế trong giá bán xăng dầu ở nhiều nước chủ yếu trong khoảng 45 - 60% (ngoại trừ một số nước có trữ lượng dầu mỏ lớn có tỷ trọng thấp hơn), trong khi đó, đối với nước ta, tỷ trọng thuế đối với xăng khoảng 38% và đối với dầu khoảng 20%.

Ngoài ra, trong giá bán xăng dầu còn có khoản chi phí vận chuyển, lợi nhuận định mức nhưng các khoản này cũng chỉ chiếm khoảng từ 5 - 8% mức giá cơ sở của mặt hàng xăng dầu.

Theo bài phân tích trên truyền thông gần đây, giá xăng Việt Nam rẻ thứ 65 trên thế giới và thấp hơn một số nước trong khu vực Đông Nam Á như Campuchia, Philippines, Thái Lan, Lào, Singapore…

Với nhiều nước phát triển khác, giá xăng ở mức khá cao: Italy có giá xăng cao thứ 10 thế giới (2,075 USD/lít, tương đương 47.206 đồng/lít), Pháp (1,992 USD/lít, tương đương 45.318 đồng/lít), Anh (2,004 USD/lít, tương đương 45.591 đồng/lít), Đức (1,977 USD/lít, tương đương 43.611 đồng/lít), Canada (1,387 USD/lít, tương đương 31.554 đồng/lít), Nhật Bản (1,45 USD/lít, tương đương 32.987 đồng/lít).

Điều hành giá xăng dầu: Bộ Công Thương đã làm gì?

Theo Bộ Công Thương, công tác điều hành giá xăng dầu luôn được Bộ Công Thương phối hợp chặt chẽ, kịp thời với Bộ Tài chính thực hiện nhất quán, đúng quy định tại Nghị định số 83/2014 ngày 3/9/2021 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu, Nghị định số 95/2021 ngày 1/11/2021 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 83/2014 và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Theo quy định tại Nghị định số 95/2021 nêu trên, kỳ điều hành giá xăng dầu sẽ vào các ngày 1, 11, 21 hàng tháng tức là 10 ngày điều hành/lần (trước đây là 15 ngày/lần), trường hợp giá xăng dầu có diễn biến bất thường ảnh hưởng đến kinh tế, xã hội và người dân, Bộ Công Thương phối hợp với Bộ Tài chính báo cáo Thủ tướng quyết định thời điểm điều hành giá cho phù hợp.

Trước diễn biến tăng liên tục của giá xăng dầu thế giới trong tháng 1 năm nay và kỳ điều hành giá ngày 1/2 trùng vào dịp nghỉ Tết Nguyên đán nên theo quy định tại Nghị định số 95/2021 sẽ được chuyển sang kỳ điều hành tiếp theo (ngày 11/2), ngày 28/1, Bộ Công Thương đã có Công văn số 37/BCT-TTTN về bảo đảm nguồn cung xăng dầu tại thị trường trong nước, theo đó Bộ Công Thương đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép Bộ Công Thương lựa chọn thời điểm điều hành giá xăng dầu phù hợp để giá xăng dầu trong nước bám sát diễn biến giá xăng dầu thế giới và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhập khẩu cung ứng xăng dầu cho thị trường.

Đồng thời, tại cuộc họp ngày 8/2 do lãnh đạo Chính phủ chủ trì về bảo đảm nguồn cung xăng dầu cho thị trường trong nước, Bộ Công Thương cũng đã nêu vấn đề về việc điều hành sớm giá xăng dầu. Tuy nhiên, sau khi nghe ý kiến của một số bộ ngành, xét việc điều hành sớm trong giai đoạn Tết Nguyên đán (nhu cầu hàng hóa, đi lại tăng cao) sẽ ảnh hưởng đến đời sống, tâm lý người dân vào giai đoạn đầu năm mới Âm lịch, ảnh hưởng đến doanh nghiệp sử dụng xăng dầu làm đầu vào cho sản xuất, kinh doanh và tác động lớn đến CPI cả nước nên Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương thực hiện điều hành giá xăng dầu theo đúng thời gian quy định tại Nghị định số 95/2022 (kỳ điều hành vào ngày 11/2).

Từ kỳ điều hành giá xăng dầu đầu năm 2022 (ngày 11/1) đến kỳ điều hành ngày 11/3 đã có 06 kỳ điều hành giá (6 kỳ đều tăng giá). Giá xăng dầu các loại đến kỳ điều hành ngày 11/3 so với kỳ điều hành ngày 11/1 tăng từ 4.625 - 7.030 đồng/lít/kg (tùy loại xăng dầu), tương đương tăng từ 24,91 - 39,56%.

Nhằm hỗ trợ cho đời sống, sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp còn nhiều khó khăn do tác động của dịch bệnh Covid-19 trong thời gian vừa qua, Bộ Công Thương - Bộ Tài chính đã liên tục chi sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu với mức chi từ 100 đồng đến 1.500 đồng/lít tùy loại nhằm giữ ổn định giá xăng dầu trong nước, điều chỉnh giá xăng dầu trong nước phù hợp với diễn biến của giá xăng dầu thế giới nhưng mức tăng thấp hơn mức tăng của giá xăng dầu thế giới.

Việc điều hành giá xăng dầu thông qua sử dụng công cụ Quỹ Bình ổn giá nhằm góp phần bảo đảm thực hiện mục tiêu kiểm soát lạm phát và bình ổn thị trường ngay từ đầu năm 2022, hỗ trợ người dân và doanh nghiệp trong quá trình phục hồi hoạt động sản xuất, kinh doanh; tiếp tục duy trì mức chênh lệch giá giữa xăng sinh học E5RON92 và xăng khoáng RON95 ở mức hợp lý để khuyến khích sử dụng xăng sinh học nhằm bảo vệ môi trường theo chủ trương của Chính phủ; hỗ trợ việc duy trì nguồn cung xăng dầu từ các nguồn (kể cả nhập khẩu) cho thị trường và bảo đảm duy trì công cụ Quỹ Bình ổn ở mức phù hợp để có dư địa điều hành giá xăng dầu trong thời gian tới.

Để bảo đảm cung cầu, bình ổn thị trường xăng dầu thời gian tới, Bộ Công Thương đã và sẽ tiếp tục thực hiện một số giải pháp như: Chỉ đạo các doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu thực hiện kế hoạch phân giao tổng nguồn và hạn mức nhập khẩu tối thiểu bổ sung đã được Bộ Công Thương giao trong Quý II nhằm bảo đảm duy trì nguồn cung xăng dầu liên tục cho thị trường trong nước phục vụ sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng của người dân và doanh nghiệp.

Trên cơ sở báo cáo kế hoạch cụ thể sản xuất, cung ứng xăng dầu từ nguồn sản xuất trong nước, cân đối với nhu cầu tiêu thụ trong nước thực hiện điều chỉnh phân giao hạn mức nhập khẩu xăng dầu cho các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu trong 6 tháng cuối năm 2022.

Phối hợp với Bộ Tài chính điều hành giá xăng dầu bám sát diễn biến giá xăng dầu thế giới, phù hợp với diễn biến cung cầu xăng dầu trong nước để bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các chủ thể tham gia thị trường xăng dầu (doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, doanh nghiệp sử dụng xăng dầu làm đầu vào cho hoạt động sản xuất kinh doanh và người tiêu dùng), khuyến khích các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu duy trì nguồn cung và hạn chế các hành vi đầu cơ găm hàng hoặc buôn lậu xăng dầu qua biên giới sang các nước lân cận.

Chỉ đạo lực lượng Quản lý thị trường trên toàn quốc tiếp tục tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường, phối hợp chặt chẽ với các lực lượng chức năng thực hiện nghiêm túc chỉ đạo tại Công điện số 517/CĐ-BCT ngày 28/01/2022 của Bộ Công Thương, đặc biệt kiểm tra, kiểm soát thị trường một cách chặt chẽ ở khâu bán lẻ và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm theo quy định.

Đại biểu Quốc hội và chuyên gia nói gì về công tác quản lý điều hành giá xăng dầu?

Đại biểu Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội - cho biết, xăng dầu là mặt hàng bình ổn giá và được Nhà nước quản lý. Do đó, điều hành của Bộ Công Thương là rất quan trọng. Bộ Công Thương cần kiểm soát được nguồn cung và cả nguồn dự trữ để bảo đảm chủ động nguồn cung trong nước. Đồng thời, trong việc điều hành giá cần linh hoạt để khi giá xăng dầu giảm thấp thì tăng thêm phần trích vào Quỹ bình ổn giá và khi giá xăng tăng cao thì phải sử dụng Quỹ bình ổn đó để bù cho giá xăng. Phải điều hành mức dự trữ, kiểm soát dự trữ của các nhà cung cấp để không có tình trạng nhà cung cấp găm hàng, đầu cơ om hàng, không đưa xăng ra bán, đợi giá tăng trong tương lai. 

Đại biểu Hoàng Văn Cường cũng cho rằng, phải tăng nguồn cung nhập khẩu, khuyến khích doanh nghiệp bằng cách giảm thuế nhập khẩu. Về lâu dài, cần tạo ra thị trường cạnh tranh tốt hơn để các nhà phân phối xăng dầu cạnh tranh và tự tìm được nguồn cung cấp tốt nhất. Nguồn dự trữ quốc gia cũng phải tăng nguồn lực để tăng nguồn dữ trữ xăng dầu trong nước như một số nước dữ trữ xăng dầu cho khoảng 5-6 tháng để bảo đảm bình ổn. Đại biểu Hoàng Văn Cường tin tưởng, với tổng hợp các biện pháp trên sẽ có thể bảo đảm bình ổn giá xăng dầu trong thời gian tới, giúp cho nền kinh tế có điều kiện ổn định, phục hồi và phát triển.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), cho biết: Thời gian qua, giá xăng dầu thành phẩm thế giới tiếp tục xu hướng tăng là nguyên nhân chính tác động làm tăng chi phí đầu vào, qua đó tác động tăng giá xăng dầu trong nước và gây áp lực lên điều hành giá xăng dầu nói riêng, điều hành giá nói chung.

Trước áp lực như vậy, đi đôi với việc đánh giá đảm bảo nguồn cung, kiểm soát thị trường và tăng cường dự báo, thì điều hành giá xăng dầu đã cố gắng bám sát diễn biến thị trường; đồng thời linh hoạt sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, để giảm tác động tăng giá mặt hàng xăng dầu trong nước. Nếu không sử dụng công cụ Quỹ Bình ổn giá thì biến động giá xăng dầu trong nước còn phức tạp hơn. Ngoài ra, cần tiếp tục chú trọng thông tin, tuyên truyền về điều hành giá xăng dầu để đảm bảo tính công khai, minh bạch; hạn chế những thông tin thất thiệt gây hoang mang cho người tiêu dùng gây bất ổn thị trường.

Ông Trần Duy Đông, Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương): Chính phủ, cơ quan điều hành khi điều hành giá xăng dầu cân nhắc rất nhiều chiều, nhiều yếu tố, phải hài hòa lợi ích của doanh nghiệp, người dân, mục tiêu quản lý CPI... tránh tạo ra tiền lệ, tránh để bản thân doanh nghiệp sử dụng sức ép đối với cơ quan điều hành để điều hành chỉ có lợi cho doanh nghiệp. Ở bối cảnh công cụ Quỹ bình ổn giá xăng dầu có hạn, Bộ Công Thương kiên trì quan điểm phải sử dụng công cụ thuế, phí.

Ông Nguyễn Xuân Định, Phó Trưởng phòng Chính sách tổng hợp, Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), cho rằng, trong những tháng đầu năm 2022, có những nguy cơ và yếu tố tác động rất lớn và có những yếu tố gần như không thể lường trước được đã diễn ra như xung đột giữa Nga và Ukraina, giá xăng dầu tăng phi mã không thể đoán định được. Bình quân một tháng giá xăng dầu thành phẩm chỉ từ 98 USD nay vượt mức 130 USD/thùng. Bên cạnh đó, giá các mặt hàng nguyên liệu thành phẩm đều đang tăng mạnh.

Đây là một trong những yếu tố rủi ro cao nhất tới giá cả và lạm phát. trên thực tế, xăng dầu là mặt hàng đặc thù bởi giá phụ thuộc vào yếu tố tâm lý, chính trị và vị thế của các nước ít khi bị ảnh hưởng bởi chi phí. Nên giá phụ thuộc vào giá thế giới, giá trong nước cũng phụ thuộc theo. Theo dự báo của nhiều tổ chức, cơ quan trên thế giới thì giá xăng dầu sẽ tiếp tục tăng. Sự tăng giá đột biến bất thường trong thời gian qua cho thấy việc dự báo ngắn hạn vô cùng khó mà chủ yếu dự báo yếu tố trung hạn và dài hạn.

Ông Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng Cục trưởng Tổng cục Thống kê nhận xét, thời gian qua, hai Bộ Công Thương và Tài chính đã sử dụng rất tốt Quỹ bình ổn giá xăng, dầu để điều hành giá xăng, dầu. Nhưng trong bối cảnh giá xăng, dầu đang tăng cao, Quỹ bình ổn giá xăng, dầu cũng có hạn thì nên chăng xem xét thêm các giải pháp, công cụ khác để phối hợp điều hành giá xăng, dầu. Hiện, 40% trong giá xăng dầu là thuế phí.

Theo đó, để điều tiết mức tăng của giá xăng, dầu sao cho phù hợp, hợp lý cần xem xét giảm thuế tiêu thụ đặc biệt, bảo vệ môi trường (BVMT). Cùng với đó, hiện, VAT giảm 2% cho hàng tiêu dùng, còn xăng, dầu thì không được. Điều đó cho thấy, chúng ta còn rất nhiều dư địa để giảm giá xăng, dầu, giá xăng, dầu vẫn tăng nhưng không tăng cao quá so với giá xăng, dầu thế giới. Tuy nhiên, giảm giá xăng dầu, sẽ giảm sức ép lạm phát nhưng giảm nhiều quá thì sẽ hụt thu ngân sách, do vậy điều chỉnh chính sách về thuế cần sự đánh giá, tính toán một cách toàn diện.

Ông Nguyễn Tiến Thỏa, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) cho biết, điều hành thị trường xăng dầu vừa qua đã tuân thủ Nghị định 83 và Nghị định 95 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu. Bất cập về chu kỳ điều chỉnh giá này cần được sửa đổi cho phù hợp với biến động của thị trường, theo hướng bãi bỏ chu kỳ điều hành 10 ngày một lần, thay bằng hàng ngày. Nếu chưa làm được theo biến động hàng ngày như thế giới đang làm thì trước mắt có thể là 5 ngày phù hợp với phương thức mua bán hiện nay của các thương nhân xăng dầu. Điều này hiện Bộ Công Thương đã đề nghị sửa Nghị định 95 để điều hành linh hoạt hơn.