"Cho vay tiêu dùng sẽ góp phần đẩy lùi tín dụng đen"

Vài năm trở lại đây, xu hướng cho vay tiêu dùng tại Việt Nam đang tăng mạnh với tốc độ tăng trưởng hết sức ấn tượng, trung bình khoảng 20%/năm. Với thủ tục vay đơn giản, không cần chứng minh thu nhập, kê khai dễ dàng, nhanh gọn.., hình thức vay tiêu dùng cá nhân qua các công ty tài chính đang được đánh giá là thuận tiện, đáp ứng nhanh chóng nhu cầu của người tiêu dùng.

Tuy nhiên, để thị trường cho vay tiêu dùng Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn nữa, tương xứng với tiềm năng, đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế - xã hội, rất cần một hành lang pháp lý cởi mở từ phía các cơ quan quản lý Nhà nước, cùng với đó là sự chú trọng nâng cao hiểu biết, nhận thức trong công tác giáo dục tài chính của bản thân mỗi doanh nghiệp cũng như người tiêu dùng.

Nhằm giải đáp những thắc mắc về hoạt động cho vay tiêu dùng và các vấn đề liên quan, Báo Dân trí phối hợp với Công ty Cổ phần Truyền thông Elife Việt Nam tổ chức buổi giao lưu trực tuyến: “Phát triển thị trường cho vay tiêu dùng” vào lúc 9h00 ngày 07/12/2016.

Chương trình có sự tham gia của 3 vị khách mời, gồm:

1. Ông Nguyễn Đức Kiên – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội.

2. Bà Nguyễn Thị Hiền – Chuyên gia tài chính – ngân hàng

3. Bà Nguyễn Thị Mùi – Chuyên gia tài chính – ngân hàng

Trong khuôn khổ buổi giao lưu trực tuyến, các chuyên gia sẽ giúp độc giả hiểu rõ hơn về thị trường tài chính tiêu dùng, những bước đi và hướng phát triển trong tương lai để phục vụ đa số lợi ích của người dân.

Kính mời độc giả theo dõi toàn bộ cuộc Giao lưu trực tuyến tại đây. Bấm F5 để được cập nhật!

Dân trí: Ông đánh giá như thế nào về ý nghĩa, vai trò của hoạt động cho vay tiêu dùng đối với đời sống kinh tế xã hội?

Ông Nguyễn Đức Kiên: Vay tiêu dùng là một hình thức tương đối phổ biến trong các nền kinh tế thị trường phát triển. từ vài năm trở lại đây, hoạt động vay tiêu dùng tại Việt Nam có dấu hiệu phát triển đột biến đặc biệt là ở khu vực phía Nam. Vay tiêu dùng đã đáp ứng được một thị trường của xã hội, của một số đối tượng có các điều kiện chưa đủ chuẩn so với vay thương mại tại các tổ chức tín dụng nhưng có nhu cầu thực sự mua một số sản phẩm phục vụ đời sống hoặc cải thiện điều kiện kinh doanh. Đây là một hình thức của hoạt động tín dụng nhưng có mức vay hạn chế, thời gian vay ngắn, hình thức cho vay linh hoạt nên đã đáp ứng được đòi hỏi của thị trường và xã hội.

Về một mặt nào đấy thì lãi suất đối với vay tiêu dùng sẽ cao hơn vay ở các tổ chức tín dụng nhưng đây là lãi suất thỏa thuận, rủi ro trong hoạt động thu hồi vốn sẽ lớn hơn so với hình thức vay của các tổ chức tín dụng.

Chính vì vậy, hình thức cho vay tiêu dùng hiện đang được phát triển rộng rãi ở Việt Nam và nó góp phần làm cho thị trường tài chính đa dạng hơn, năng động hơn.

Dân trí: Tôi thấy người ta nói cho vay tiêu dùng của công ty tài chính và cho vay tiêu dùng của ngân hàng thương mại. Bà có thể giúp tôi phân biệt rõ ràng loại hình dịch vụ giữa 2 đối tượng này được không?

​​Bà Nguyễn Thị Mùi: Vay tiêu dùng tại công ty tài chính và vay tiêu dùng tại ngân hàng thương mại (NHTM) giống nhau về đối tượng cho vay (là các khách hàng cá nhân); mục đích cho vay (để tiêu dùng, tiêu dùng trước trả sau); đến hạn phải trả gốc, lãi theo thỏa thuận. Nhưng cho vay tiêu dùng giữa Công ty tài chính và NHTM có điểm khác nhau cơ bản ở chính sách cho vay của từng tổ chức.

- Đối với NHTM thường tập trung ở phân khúc khách hàng có thu nhập ổn định (thường ở mức trung bình khá trở lên), điều kiện cho vay chặt chẽ, nên mức độ rủi ro thấp, vì thế lãi suất cho vay thường thấp hơn so với lãi suất cho vay của Công ty Tài chính.

- Đối với Công ty Tài chính, khách hàng thường không đáp ứng được các điều kiện vay tiêu dùng tại các NHTM, với món vay nhỏ, thủ tục đơn giản, nhanh chóng, không nhất thiết đòi hỏi tài sản thế chấp, nên món vay rủi ro cao, vì thế lãi suất cho vay tiêu dùng tại công ty Tài chính cao.

Dân trí: Hoạt động cho vay tiêu dùng từ lâu đã trở thành một xu thế trong dịch vụ ngành tài chính ngân hàng, phi ngân hàng tại các nước trên thế giới. Tuy nhiên, tại Việt Nam trong mấy năm gần đây lĩnh vực này mới có những tín hiệu khởi sắc. Bà có thể điểm một vài nguyên nhân khiến thị trường tài chính tiêu dùng Việt Nam cho đến giờ vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Vài năm trở lại đây, thị trường tín dụng tiêu dùng Việt Nam tăng trưởng với tốc độ nhanh chóng. Theo kết quả điều tra nghiên cứu của chúng tôi, tốc độ tăng trưởng dư nợ cho vay tiêu dùng tại Việt Nam trong giai đoạn 2011 – 2015 đạt trung bình tới trên 30%/năm - một tốc độ tăng trưởng tương đối ngoạn mục. Tuy nhiên, trong đó có một tỷ lệ rất lớn là các khoản vay mua và sửa chữa nhà ở. Nếu loại trừ các khoản vay như vậy thì dư nợ tín dụng tiêu dùng của Việt Nam năm 2015 đạt khoảng 270 nghìn tỷ đồng, tương đương với khoảng 6,62% GDP, so sánh với các nước như Trung Quốc hiện có tỷ lệ này ở mức khoảng 6%, Nhật Bản khoảng 3%, trung bình khu vực Châu Âu khoảng 14%, Mỹ 17%, Hàn Quốc trên 20% có thể thấy tỷ lệ này ở Việt Nam hiện ở mức trung bình của khu vực nhưng khá thấp so với các thị trường phát triển.

Hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam vào nền kinh tế thế giới đã hình thành nên xu hướng vay để tiêu dùng của đông đảo bộ phận dân cư, đặc biệt là nhóm dân cư trẻ tuổi. Cùng với nhu cầu tăng lên của người dân, các TCTD bao gồm Ngân hàng thương mại và các Công ty tài chính đã có nhiều đổi mới trong mô hình hoạt động để hướng tới phân khúc này. Nhờ đó, một bộ phận không nhỏ các khách hàng chưa có điều kiện về sử dụng dịch vụ ngân hàng đã tiếp cận tín dụng được dễ dàng hơn, chủ động hơn phục vụ các nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Tuy nhiên, bên cạnh đó thị trường tín dụng tiêu dùng cũng có những điểm hạn chế. Quy mô cho vay tiêu dùng/GDP còn nhỏ so với các thị trường phát triển; cơ cấu tín dụng tập trung nhiều ở nhóm Ngân hàng thương mại trong khi nhóm các Công ty tài chính còn ít về số lượng và gặp nhiều hạn chế cả về vốn cũng như phát triển mạng lưới cho vay. Hệ thống khuôn khổ pháp luật đang trong quá trình hoàn thiện dẫn đến những khó khăn cho cả cơ quan quản lý và các đơn vị hoạt động thực tiễn.

Dân trí: Với tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 20%/năm, ông đánh giá Việt Nam có thực sự là một thị trường tiềm năng đối với hoạt động cho vay tiêu dùng?

Ông Nguyễn Đức Kiên: Việt Nam là một thị trường rất tiềm năng đối với hoạt động cho vay tiêu dùng vì 2 lý do: Thứ nhất là người tiêu dùng có nhu cầu, thứ hai là bởi đây là một lĩnh vực chưa có nhiều hoạt động nên việc phát triển thị trường có nhiều điều kiện thuận lợi. Dự báo từ nay cho đến khi Việt Nam hoàn thành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thị trường cho vay tiêu dùng sẽ vẫn còn tiếp tục với tốc độ tăng trưởng hai con số.

Dân trí: Xin bà tư vấn, với những khoản vay như thế nào thì tôi nên tìm đến ngân hàng thương mại, với khoản vay nào thì tìm đến công ty tài chính sẽ tốt hơn?

Bà Nguyễn Thị Mùi: Mỗi cá nhân có nhu cầu vay vốn hợp pháp đều có thể đến vay tại các NHTM. Nhưng do mỗi NHTM có chính sách cho vay hướng tới khai thác tối đa lợi thế của mình, vì thế thường có những lựa chọn cho từng phân khúc khách hàng.

Đối với các khách hàng có thu nhập hàng tháng ổn định, nhu cầu cần vốn lớn, thời gian sử dụng vốn dài, trong khi có tài sản đủ điều kiện bảo đảm tiền vay, hoặc có người bảo lãnh (lưu ý khi xác định được nguồn trả nợ chắc chắn, NHTM không nhất thiết đòi hỏi có tài sản bảo đảm); ví dụ, các khoản khách hàng vay để sửa chữa nhà, mua nhà ở; xây dụng nhà, hoặc mua phương tiện đi lại có giá trị…).

Trường hợp này khách hàng nên đến các NHTM để được tư vấn vay tiêu dùng với lãi suất thấp hơn nhiều so với vay từ Công ty Tài chính.

Đối với các khách hàng thu nhập không ổn định, nhưng rất cần khoản tiền để đáp ứng nhu cầu chi tiêu cấp bách trong thời gian ngắn, tuy món vay nhỏ, nhưng lại không có người bảo lãnh vay vốn... thì trường hợp này có thể vay tiêu dùng tại công ty Tài chính.

Dân trí: Cho vay tiêu dùng chủ yếu hướng đến phân khúc người thu nhập thấp. Tuy nhiên, lãi suất của loại hình dịch vụ này lại đang khá cao. Theo bà, điều này có đang tạo nên nghịch lý trong hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại cũng như các công ty tài chính hay tổ chức tài chính vi mô?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Đặc trưng của các khoản vay tiêu dùng là các khoản vay có giá trị nhỏ, thời hạn ngắn, gắn liền với mục đích mua hàng hóa và dịch vụ. Trong đó các khoản vay tiêu dùng được cung cấp bởi các Công ty tài chính thường hướng đến phân khúc khách hàng là những người có điểm tín dụng thấp – đó là những người không đủ điều kiện đi vay tại các Ngân hàng thương mại, chưa có lịch sử tín dụng hoặc có mức thu nhập thấp hơn như bạn nói.

- Để có thể cho vay nhóm đối tượng như vậy thì rủi ro của các Công ty tài chính là rất lớn. Đồng thời chi phí để quản trị đối với các khoản vay nhỏ tính trên dư nợ cho vay cũng lớn hơn so với các khoản vay giá trị lớn. Bạn có thể hình dung với những khoản vay có giá trị 5-10 triệu, Công ty tài chính đang phải tuân thủ quy trình như đối với khoản vay có giá trị hàng chục tỷ. Do đó, lãi suất cho vay cần bù đắp được rủi ro và chi phí của Công ty tài chính và thường là cao hơn so với lãi suất cho vay sản xuất kinh doanh như thực tiễn thị trường chúng ta đã thấy trong thời gian qua.

- Điều này không chỉ đúng trên thị trường Việt Nam mà còn được phản ánh ở thị trường tất cả các nước. Khi mà lãi suất là giá cả của việc sử dụng vốn, thì nó phải phản ánh được chi phí cơ hội của cả bên vay và bên cho vay. Trong đó bên cho vay cần có mức lãi suất đủ để bù đắp rủi ro và chi phí mà họ bỏ ra. Đồng thời bên đi vay sẵn sàng chi trả cho mức lãi suất mà họ cảm thấy tương xứng với lợi ích mà họ thu được từ việc sử dụng vốn vay, mà cụ thể ở đây là lợi ích từ việc mua được hàng hóa, dịch vụ mà họ mong muốn cũng như những tiện ích từ dịch vụ vay như là thủ tục đơn giản, thời gian giải ngân nhanh.

Tôi cho rằng việc so sánh giữa lãi suất cho vay tiêu dùng và lãi suất cho vay sản xuất kinh doanh để nói rằng lãi suất cho vay tiêu dùng cao là khá khập khiễng. Mà thực tế là chúng ta cần nhìn nhận từ sự phát triển của thị trường, đánh giá từ cả phía cung và phía cầu để tìm được điểm cân bằng của thị trường từ đó sẽ có được mức lãi suất – hay là mức giá cả hợp lý.

Dân trí: Ông có cho rằng thúc đẩy hoạt động cho vay tiêu dùng sẽ đẩy lùi được tín dụng đen? Quan điểm của Ủy ban Kinh tế Quốc hội như thế nào đối với lĩnh vực này?

Ông Nguyễn Đức Kiên: Các nhà xây dựng chính sách vĩ mô đều hy vọng khi phát triển thị trường cho vay tiêu dùng sẽ góp phần hạn chế được tín dụng đen trong xã hội.

Tất nhiên ở đây chúng ta chỉ nói về các tín dụng đen đối với hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc đối với những người dân gặp rủi ro như bị bệnh đột xuất, thiên tai. Còn đối với các trường hợp cho vay tín dụng đen để đáp ứng một số nhu cầu mà bị pháp luật cấm hoặc không khuyến khích có tác dụng hạn chế. Ví dụ như: cho vay để thanh toán nợ khi chơi lô, đề; cho vay nóng tại các điểm vui chơi có thưởng,…

Các cơ quan tham mưu của quốc hội đều thống nhất quan điểm cần tạo cơ chế phù hợp để phát triển thị trường cho vay tiêu dùng nhắm đáp ứng tốt nhất nhu cầu của nền kinh tế và của xã hội, góp phần nâng cao đời sống, hỗ trợ sản xuất kinh doanh và đẩy lùi các tiêu cực trong thị trường tài chính.

Dân trí: Tôi đang định vay tiêu dùng tại công ty tài chính để mua sắm Tết. Tuy nhiên, tôi băn khoăn về mức lãi suất theo thỏa thuận, hay sẽ được giới hạn dưới 20% như quy định của Bộ luật Dân sự? Xin bà giải thích lý do tại sao?

Bà Nguyễn Thị Mùi: Việc quy định giới hạn lãi suất tối đa là 20% tại điều 468, Bộ Luật Dân sự năm 2015, theo tôi quy định này chỉ áp dụng trong các hoạt động cho vay dân sự nhằm hạn chế, ngăn ngừa nạn tín dụng nặng lãi, cho vay nóng.

Do đó khách hàng định vay tiêu dùng tại Công ty Tài chính để mua sắm tết, sẽ phải áp dụng lãi suất thỏa thuận do Công ty Tài chính đưa ra (Nội dung này được quy định tại khoản 2, điều 91 của Luật TCTD năm 2010).

Dân trí: Bà có thể chỉ ra một vài nguyên nhân khiến lãi suất cho vay tiêu dùng cao?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Nguyên nhân cơ bản nhất khiến cho lãi suất cho vay tiêu dùng cao như bạn nói là do bản chất của hoạt động cho vay tiêu dùng, trong đó các chi phí để hình thành khoản vay như chi phí vốn, chi phí quản lý, chi phí thu hồi nợ… Trong đó chi phí vốn đầu vào là thành phần quan trọng chiếm khoảng 50% tổng chi phí để hình thành khoản vay. Trong khi các Ngân hàng thương mại thường sử dụng tiền gửi của dân cư để cho vay thì các Công ty tài chính phải sử dụng vốn vay từ các tổ chức, các Ngân hàng thương mại, họ không được phép huy động tiền gửi từ dân cư, việc sử dụng nguồn vốn vay như vậy có thể làm tăng đáng kể chi phí vốn đầu vào của các Công ty tài chính.

- Đối tượng vay (thường là những khách hàng không đủ điều kiện để tiếp cận với những khoản vay của Ngân hàng), tính chất khoản vay (thường là những khoản vay có giá trị nhỏ, khiến cho những Công ty tài chính phải đối mặt với nhiều rủi ro trong kinh doanh. Đồng nghĩa với việc họ phải bỏ ra nhiều chi phí hơn để bù đắp rủi ro. Cùng với đó là chi phí về hệ thống quản trị, con người… để thực hiện quản trị rủi ro phù hợp.

- Các Công ty tài chính không có mạng lưới hệ thống giống như Ngân hàng thương mại, họ cần có một hệ thống điểm giao dịch (POS) rất lớn và việc phát triển mạng lưới điểm giao dịch để khách hàng có thể tiếp cận nhanh chóng, cũng như cần một khoản chi phí lớn để duy trì mạng lưới giao dịch đó. Tất cả những yếu tố này khiến cho cấu trúc chi phí của các Công ty tài chính tiêu dùng khác biệt so với Ngân hàng thương mại và lãi suất cho vay phải đủ bù chi phí đầu vào cũng như đảm bảo một phần lợi nhuận cho sự phát triển bền vững của Công ty tài chính.

- Bên cạnh đó thì với đặc thù của thị trường Việt Nam chúng ta cũng phải thấy rằng lãi suất cho vay tiêu dùng hay lãi suất cho vay nói chung chịu tác động khá lớn từ mặt bằng lãi suất chung của nền kinh tế. Trong bối cảnh mà kinh tế vĩ mô kém ổn định, lạm phát gia tăng thì mặt bằng lãi suất tăng lên, điều đó cũng kéo theo lãi suất cho vay tiêu dùng tăng lên.

- Trong những năm gần đây, những thành tựu mà chúng ta đạt được về ổn định kinh tế vĩ mô và ổn định hệ thống tài chính đã giúp cho mặt bằng lãi suất dần đi vào ổn định, và nếu so với thời điểm thị trường tăng trưởng nóng trước đây, lãi suất hiện nay đã giảm và ổn định rất nhiều. Từ đó thì lãi suất cho vay tiêu dùng cũng đã có xu hướng giảm dần.

Dân trí: Người ta đang tranh cãi liệu tổ chức tín dụng có bị áp trần lãi suất 20% như quy định tại Bộ luật Dân sự 2015? Với vai trò là Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội, quan điểm của ông như thế nào về vấn đề này?

Ông Nguyễn Đức Kiên: Chúng ta đang xây dựng Nhà nước pháp quyền, vì vậy mọi tổ chức và cá nhân đều phải sống và hoạt động theo luật. Hiến pháp năm 2013 và luật doanh nghiệp 2014 đều quy định mọi cá nhân, tổ chức đều được tự do kinh doanh mọi ngành nghề, lĩnh vực mà pháp luật không cấm. Tuy nhiên, việc kinh doanh phải đảm bảo hài hòa giữa lợi ích doanh nghiệp, lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng và chuẩn mực đạo đức xã hội. Vì vậy, việc quy định mức lãi suất tối đa là để điều chỉnh các mối quan hệ lợi ích như đã nêu, đảm bảo quyền lợi cho người yếu thế nhưng đồng thời đảm bảo lợi nhuận cho tổ chức tài chính.

Độc giả: Tôi vay chợ đen thủ tục rất nhanh gọn nhưng lãi suất cao. Tôi vay công ty tài chính cũng như vậy: thủ tục nhanh gọn và lãi suất cao. Tuy nhiên, tôi thấy người ta vẫn khuyến khích vay công ty tài chính. Vậy, khi tôi vay công ty tài chính thì sẽ có được sự bảo đảm gì?

Bà Nguyễn Thị Mùi: Khách hàng nên vay tiêu dùng tại công ty Tài chính, thay vì vay chợ đen, bởi tín dụng chợ đen (hay còn gọi là tín dụng nặng lãi) pháp luật không thừa nhận, còn hoạt động của công ty Tài chính được quy định trong luật (Luật các TCTD).

Do đó, vay tiêu dùng tại Công ty Tài chính chịu sự giám sát của cơ quan quản lý Nhà nước, khi xảy ra tranh chấp thì cơ quan quản lý Nhà nước, thậm chí tòa án có trách nhiệm xem xét, giải quyết để bảo đảm quyền và nghĩa vụ của các bên có liên quan.

Ngọc Lan 28 tuổi – Hà Nội: Tôi thấy hiện nay có rất nhiều các tờ rơi quảng cáo dán tràn lan, thậm chí ở những vị trí rất phản cảm (cột điện, tường nhà, WC,….) với những câu từ mời chào như: Alo là có tiền, vay tín chấp không cần chứng minh thu nhập, … Ông/bà bình luận như thế nào về vấn đề này?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Đây là câu hỏi chất vấn mà chúng tôi đã đặt ra trong quá trình khảo sát tại 63 tỉnh thành đối với Ngân hàng thương mại và các Công ty tài chính tiêu dùng. Tất cả các phản hồi nhận được đều là sự cam kết nghiêm túc tuân thủ theo các quy định quảng cáo của Bộ công thương, không có việc dán tràn lan tờ rơi. Tôi cũng luôn khuyến cáo các định chế tài chính không nên vì mục tiêu lợi nhuận trước mắt mà có những hình thức quảng cáo trái quy định của pháp luật. Đặc biệt là đối với các Công ty tài chính – một thị trường còn rất mới và non trẻ tại Việt Nam, các tổ chức này phải mất nhiều thời gian để xây dựng hình ảnh thương hiệu và uy tín đối với người tiêu dùng. Cá nhân tôi có một lời khuyên đối với người tiêu dùng: hãy đến các Ngân hàng thương mại và các Công ty tài chính chính thống đã được cấp phép bởi ngân hàng nhà nước để thực hiện các giao dịch của mình, tránh trường hợp bị lợi dụng bởi các tổ chức không được pháp luật thừa nhận.

Đặng Tuấn Anh, 30 tuổi - Quảng Ninh: Nhiều quan điểm cho rằng tổ chức tín dụng cần được hoạt động theo luật chuyên ngành, nghĩa là được thỏa thuận lãi suất, như vậy mới đúng với bản chất của nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, điều 468 Bộ luật Dân sự đang quy định chung chung: “lãi suất thỏa thuận không quá 20%, trừ trường hợp luật khác quy định khác”. Vậy tới đây, theo ông các cơ quan chức năng sẽ cần phải ban hành thông tư hướng dẫn như thế nào để làm rõ vấn đề này, đặc biệt là có căn cứ cho tòa án khi xử lý các vướng mắc, tranh chấp?

Ông Nguyễn Đức Kiên: Việc ban hành Nghị định hay Thông tư để hướng dẫn thi hành một điều luật đã được quy định cụ thể trong các bộ luật chung và luật chuyên ngành đã được quy định cụ thể trong luật ban hành quy phạm văn bản pháp luật. Vì vậy, việc ban hành các văn bản pháp quy dưới luật để hướng dẫn thực hiện Điều 468 Bộ luật Dân sự là cần thiết.

Tất nhiên, trong một nền kinh tế chuyển đổi từ kinh tế kế hoạch hóa sang nền kinh tế thị trường có nhiều yếu tố cần thiết để đảm bảo một thị trường công khai minh bạch ở Việt Nam chưa đáp ứng được chuẩn mực của quốc tế. Vì vậy, có nhiều vấn đề cần phải đặt ra đối với các cơ quan điều hành vĩ mô và các cơ quan xây dựng pháp luật.

Đơn cử, việc đặt mức lãi suất khống chế 20% đáp ứng được yêu cầu hỗ trợ cho người tiêu dùng yếu thế nhưng nếu so sánh với mức lãi suất của các tổ chức tín dụng đối với một số trường hợp như tiêu dùng vượt hạn mức của thẻ tín dụng thì còn có điểm chưa phù hợp. Vì vậy, trong hướng dẫn của Thông tư về cho vay tiêu dùng của NHNN cũng cần giải quyết các bất cập đã nêu.

Qua quá trình áp dụng Thông tư, sẽ tiến hành sơ kết, tổng kết kinh nghiệm của các tổ chức cho vay tài chính và phản ứng của người tiêu dùng để điều chỉnh mức lãi suất thỏa thuận cho phù hợp với các yêu cầu như đã nêu ở trước đó.

Lê Minh Phong, 32 tuổi - Hải Phòng: Tôi có thể vay tiêu dùng hạn mức tối đa là bao nhiêu? Cần những thủ tục gì?

Bà Nguyễn Thị Mùi: Hạn mức vay tiêu dùng tối đa là bao nhiêu tùy thuộc vào khoản xin vay đối với từng khách hàng, mức độ rủi ro, loại tài sản bảo đảm và thời hạn vay vốn.

Khách hàng đến vay tiêu dùng tại NHTM hay Công ty Tài chính thì các tổ chức này sẽ có những quy định về thủ tục vay.

Nhìn chung thủ tục vay tại Công ty Tài chính rất đơn giản, thường bao gồm: Đơn đề nghị vay vốn kiêm hợp đồng, chứng minh thư nhân dân, hộ khẩu,… Còn thủ tục vay tại NHTM thì chặt chẽ và khắt khe hơn, ngoài những điều kiện trên người đi vay còn phải chứng minh thu nhập, tài sản đảm bảo tiền vay, hoặc người bảo lãnh cho khách hàng vay vốn,…

Hoàng Nam – Email: hoan…@ gmail.com: Thời gian vừa qua có nhiều khiếu kiện của người dân liên quan đến tín dụng tiêu dùng. Theo chuyên gia trong thời gian tới có nên dành một điều luật riêng để bảo vệ người tiêu dùng tài chính tại Việt Nam hay không?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010 không tách riêng các quy định đối với người tiêu dùng dịch vụ tài chính và trên thực tế cũng không có bất cứ quy định nào liên quan đến nhóm đối tượng này. Từ phía các cơ quan quản lý hiện nay chưa có một cơ quan chuyên trách nào chịu trách nhiệm để bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính, trong khi cơ chế phân công trách nhiệm và phối hợp với các cơ quan chuyên ngành lien quan đến vấn đề này còn chưa đầy đủ, dẫn tới việc quản lý cũng như là đầu tư các nguồn lực cần thiết để bảo vệ người tiêu dùng tài chính còn chưa thỏa đáng.

Ví dụ như: Có ít nhất 4 cơ quan hiện nay đang tham gia vào vấn đề bảo vệ người tiêu dùng trong hoạt động tín dụng tiêu dùng: Ngân hàng Nhà nước (quản lý các TCTD cũng như hướng dẫn các nghiệp vụ cấp tín dụng); Cục quản lý cạnh tranh – Bộ công thương (thực hiện chức năng quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nói chung); Bộ thông tin truyền thông (quản lý các hoạt động quảng cáo); Hội bảo vệ người tiêu dùng (thực hiện các chức năng bảo vệ người tiêu dùng nói chung). Thực tế, với cơ cấu như trên giữa các cơ quan chức năng sẽ có sự chồng chéo gây khó khăn trong sự phân công và phối hợp dẫn đến việc giải quyết các quyền lợi người tiêu dùng trong thời gian vừa qua liên quan đến tài chính tiêu dùng chưa được như kỳ vọng mà xã hội mong đợi (quyền lợi, thời gian giải quyết tranh chấp,…).

Theo quan điểm của cá nhân tôi cần có một quy định riêng dành cho việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tài chính. Có thể sửa đổi bổ sung các luật chuyên ngành để đưa nội dung bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính cho phù hợp hoặc tách riêng các quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tài chính trong một văn bản pháp luật mới.

Chị Trần Thảo, 28 tuổi, Quận Thanh Xuân: Xin ông vui lòng điểm một vài lợi ích của tự do hóa lãi suất đối với ngành tài chính - ngân hàng và phi ngân hàng? Tuy nhiên, liệu tự do hóa lãi suất có thể được hiểu là chúng ta buông lỏng thị trường?

Ông Nguyễn Đức Kiên: Như chúng ta đã biết, một trong những nguyên tắc chủ đạo của nền kinh tế thị trường là giá cả thị trường do nhu cầu cung cầu trên thị trường quyết định. Việc xác định lãi suất ở từng thời điểm của các tổ chức tín dụng hay các tổ chức tài chính cho vay tiêu dùng cũng phải tuân thủ theo nguyên tắc đã nêu. Chỉ có việc tôn trọng quyền của chủ sở hữu với nguồn vốn cho vay và đảm bảo chuẩn mực đạo đức xã hội trong lĩnh vực tín dụng thì mới đảm bảo việc cung ứng vốn cho thị trường là một động lực cho phát triển kinh tế xã hội.

Việc tự do hóa lãi suất có sự kiểm soát của Nhà nước chính là để hài hòa lợi ích của các nhóm trong thị trường tài chính cho nên việc tôn trọng thỏa thuận của các bên trong hợp đồng vay là điều kiện cần thiết để có thể huy động được nhiều nguồn vốn từ các thành phần kinh tế khác nhau, đáp ứng cho các nhu cầu đa dạng của thị trường tiêu dùng, nên không thể hiểu là buông lỏng quản lý thị trường.

Trong nền kinh tế kế hoạch hóa, chúng ta hay đặt vấn đề trách nhiệm xã hội vượt lên trên hiệu quả kinh tế của vốn đầu tư mà ở đây được hiểu là nguồn vốn cho vay tiêu dùng của các tổ chức tài chính. Nhà nước chỉ là người trọng tài để đảm bảo việc cho vay đó không trái với thuần phong mỹ tục, đạo đức xã hội nhưng đồng thời đảm bảo được sự an toàn của nguồn vốn đầu tư và tỷ suất lợi nhuận trên vốn của các công ty cho vay tài chính tiêu dùng.

Tống Thủy Tâm, 39 tuổi - Hà Nội: Quy định trần lãi suất trong Bộ luật Dân sự 2015 sắp sửa có hiệu lực thực thi kể từ ngày 01/01/2017. Theo phân tích của nhiều chuyên gia, quy định này sẽ không áp dụng với TCTD mà chỉ áp dụng trong các hoạt động cho vay dân sự nhằm hạn chế, ngăn ngừa nạn tín dụng đen. Bà có đồng ý với quan điểm này?

Bà Nguyễn Thị Mùi: Tôi đồng tình với quan điểm này. Mục đích của việc quy định trần lãi suất trong Bộ luật Dân sự là để bảo vệ những người yếu thế trong xã hội, khi thị trường tín dụng chính thức chưa đáp ứng được nhu cầu về vốn của họ vì nhiều lý do.

Nhưng trần quy định là bao nhiêu cho phù hợp với thực tiễn, vừa có tác dụng bảo vệ những người yếu thế vừa ngăn chặn tín dụng nặng lãi cần phải được xem xét một cách thỏa đáng. Theo tôi với mức trần 20% trong Luật Dân sự 2015 có hiệu lực từ 1/1/2017 là chưa hợp lý.

Thu Hà – Email: truo….@ gmail.com: Bà có cho rằng tự do hóa lãi suất là điều cần thiết, hay chúng ta vẫn cần có những biện pháp quản lý hành chính đối với thị trường cho vay ngân hàng nói chung, Công ty tài chính nói riêng?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Tự do hóa lãi suất là xu hướng tất yếu của một thị trường tài chính phát triển, và thực tiễn tại Việt Nam trong kể từ khi thực hiện Đổi mới đến nay, cùng với tiến trình cải cách nền kinh tế thì vấn đề tự do hóa lãi suất cũng luôn được đặt ra và đã đạt được nhiều bước tiến.

Đến nay theo Luật TCTD 2010 cũng như các quy định về Quy chế cho vay của TCTD đối với khách hàng thì các TCTD và khách hàng có quyền tự thỏa thuận lãi suất, ngoại trừ một số lĩnh vực ưu tiên như là cho vay nông nghiệp nông thôn, cho vay công nghệ cao,… thì nhằm khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận tín dụng với chi phí rẻ hơn thì hiện áp dụng mức trần lãi suất là 7%/năm. Như vậy có thể thấy xu hướng tự do hóa lãi suất sẽ là xu hướng tất yếu của thị trường.

Chị Nguyễn Vân, 30 tuổi - Quận Đống Đa, Hà Nội: NHNN đang chuẩn bị ra Thông tư hướng dẫn về hoạt động cho vay tiêu dùng, theo đó tách biệt giữa hoạt động cho vay tiêu dùng của ngân hàng thương mại với cho vay tiêu dùng của công ty tài chính. Ông đánh giá thế nào về động thái này?

Ông Nguyễn Đức Kiên: Đây là một hoạt động đã được quy định trong luật NHNN, một trong những nhiệm vụ của NHNN là xây dựng thể chế chính sách để điều tiết và quản lý thị trường tài chính tiền tệ trong đó có việc cho vay tiêu dùng. Việc tách bạch hoạt động cho vay tiêu dùng của NH thương mại và cho vay tiêu dùng của Công ty tài chính là việc làm phù hợp với nhu cầu thực tế của thị trường này.

Lê Minh Vân, 27 tuổi - Hà Nội: Bộ luật Dân sự 2015 quy định: “Lãi suất thỏa thuận không quá 20%, trừ trường hợp luật khác có quy định khác”. Luật các Tổ chức tín dụng 2010 lại đang quy định: “Tổ chức tín dụng và khách hàng được thỏa thuận lãi suất theo quy định của pháp luật”. Như vậy, có phải luật của ta đang quá lòng vòng không? Và theo bà, chúng ta nên có hướng xử lý những lòng vòng, rắc rối này như thế nào?

Bà Nguyễn Thị Mùi: Không chỉ có Luật Dân sự có một số điều chưa phù hợp với thực tiễn mà còn mâu thuẫn với các Luật chuyên ngành, điều này làm cho Luật cũng như một số chính sách khó đi vào thực tiễn và tính tuân thủ Luật pháp không nghiêm.

Theo tôi, cần phải rà soát khắc phục ngay những quy định không sát với thực tiễn, không phù hợp với cơ chế thị trường bằng những văn bản hướng dẫn luật, trong đó có điều 468 của Bộ luật Dân sự 2015.

Đức Anh – 33 tuổi – Mỹ Đình, Hà Nội: Dư luận thường hay chỉ trích công ty tài chính cho vay lãi suất “cắt cổ”. Theo bà, có thực sự công ty tài chính cho vay lãi suất cao, hay còn có những nguyên nhân đến từ người tiêu dùng? Ví dụ về mức độ rủi ro của hồ sơ bên đi vay.

Bà Nguyễn Thị Hiền: Trước tiên chúng ta cần khẳng định rằng lãi suất cho vay tiêu dùng của các Công ty tài chính đa phần là cao hơn lãi suất cho vay của các Ngân hàng thương mại và đương nhiên là cao hơn lãi suất cho vay sản xuất kinh doanh. Nhiều người đặt ra các vấn đề về lợi ích của Công ty tài chính tiêu dùng hay rủi ro mà người đi vay phải chấp nhận một mức giá cao hơn do thiếu hụt thông tin. Tuy nhiên chúng ta phải hiểu và thực sự khách quan khi nhìn nhận vấn đề này. Theo tôi:

Điều này xuất phát từ những đặc trưng của mô hình kinh doanh của CTTC hướng đến các khoản vay có giá trị nhỏ, kỳ hạn ngắn, có mức độ rủi ro cao hơn, đồng thời có thủ tục đơn giản, thời gian giải ngân nhanh chóng; Các đặc điểm từ phía khách hàng như là có mức điểm tín dụng thấp hay lịch sử tín dụng nghèo nàn, chưa có lịch sử tín dụng, có thu nhập thấp từ đó có mức độ rủi ro cao dẫn tới mức lãi suất cho vay cao hơn.

Tôi nghĩ rằng thay vì việc đánh giá mức lãi suất cao hay thấp chúng ta nên hướng đến một mức lãi suất hợp lý. Hợp lý ở đây có nghĩa là lãi suất phải được hình thành trên cơ sở cung và cầu, là điểm giá mà tại đó, người đi mua chấp nhận mua và người bán chấp nhận bán.

Bản thân các Công ty tài chính cũng biết rằng lãi suất là một trong những công cụ cạnh tranh của họ, nên họ sẽ phải có xu hướng đưa ra mức lãi suất thấp nhất có thể để thu hút khách hàng vay, nhưng mức lãi suất đó cũng chỉ có thể thấp đến mức sao cho đảm bảo bù đắp được các chi phí trong quá trình hoạt động và duy trì lợi nhuận cho công ty.

Anh Nguyễn Quân, 35 tuổi, Quận Ba Đình: Theo ông, để thị trường tài chính tiêu dùng phát triển, chúng ta cần lưu ý những vấn đề gì?

Ông Nguyễn Đức Kiên: Để thị trường tài chính phát triển, theo tôi cần có 2 nhóm vấn đề phải lưu ý:

Nhóm vấn đề thứ nhất đối với các cơ quan quản lý Nhà nước và công ty cho vay tài chính: Là xây dựng chuẩn mực, pháp lý để điều tiết thị trường, đảm bảo quyền lợi của người vay và của người cho vay. Các văn bản pháp quy là công cụ để xử lý các tranh chấp nếu có giữa người vay và người cho vay, trong đó cần lưu ý đến các yếu tố về đạo đức xã hội và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.

Nhóm vấn đề thứ 2 là đối với người tiêu dùng, cần nâng cao hiểu biết về pháp lý và tư vấn pháp lý cho người tiêu dùng, tránh các rủi ro, hậu quả không đáng có trong quá trình thanh toán. Đồng thời, phải nâng cao thu nhập của người lao động để tạo vị thế bình đẳng trong việc thỏa thuận các hợp đồng vay, làm giảm các hạn chế của người vay yếu thế.

Nếu thực hiện được đồng bộ hai nhóm giải pháp trên hy vọng thị trường tài chính tiêu dùng hiện nay có thể duy trì được tốc độ tăng trưởng như thời gian vừa qua và bền vững đáp ứng được nhu cầu của cả người vay và người cho vay.

Hải Nam – 34 tuổi, Hải Phòng: Bà có số liệu thống kê nào về dải lãi suất cho vay của công ty tài chính, tương ứng với đó là chiếm tỷ lệ bao nhiêu phần trăm trong các phân khúc khách hàng không?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Theo kết quả khảo sát mới đây của chúng tôi thì các Công ty tài chính có dải lãi suất cho vay rất rộng. Mức lãi suất cho vay có thể chạy từ 13 – 15%/năm cho đến trên 80%/năm tuy thuộc vào sản phẩm cho vay cũng như là mức độ rủi ro của đối tượng khách hàng vay cụ thể.

Nếu như ở các Ngân hàng thương mại chiếm chủ yếu trong phân khúc cho vay mua và sửa chữa nhà ở, với các khoản vay chủ yếu có giá trị từ 100 đến 500 triệu đồng/1 khoản vay, thì cũng theo kết quả khảo sát, các Công ty tài chính tập trung chủ yếu vào các phân khúc khoản vay có giá trị dưới 50 triệu đồng.

Đình Hòa, 35 tuổi, Hà Nội: Cho vay tiêu dùng rủi ro cao thì đương nhiên lãi suất cao. Tuy nhiên, ở góc độ chuyên gia, bà có thể tư vấn các nhà quản lý và tổ chức tín dụng một số giải pháp nhằm giảm mức lãi suất cho vay tiêu dùng đang quá cao như hiện nay không?

Bà Nguyễn Thị Mùi: Cho vay tiêu dùng có nhiều rủi ro, thì lãi suất cho vay phải cao, điều này là đúng. Mặc dù pháp luật không quy định mức lãi suất cho vay tối đa, nhưng không vì thế mà thỏa thuận mức nào cũng được? Vấn đề này rất cần những giải pháp hữu hiệu từ các phía để bảo đảm quyền lợi cho cả tổ chức tín dụng và khách hàng vay tiêu dùng. Cụ thể:

Đối với Ngân hàng Nhà nước nhanh chóng ban hành Thông tư hướng dẫn hoạt động cho vay tiêu dùng của Công ty Tài chính, đi đôi với việc giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các tổ chức vi phạm những quy định về cho vay tiêu dùng, ngăn chặn “biến thái” vay tiêu dùng mang dáng dấp của cho vay nặng lãi. Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho việc phát triển dịch vụ đối với các công ty tài chính, NHTM về chất lượng và giá dịch vụ.

Đối với công ty Tài chính: cần tư vấn cho khách hàng vay đầy đủ trung thực những thông tin về khoản vay, lãi suất cho vay, cách tính lãi, thời gian tính lãi, phí trả nợ trước hạn, mức phạt khi các bên vi phạm hợp đồng.

Về phía khách hàng vay tiêu dùng rất cần nâng cao sự hiểu biết những kiến thức cơ bản về dịch vụ tài chính nói chung, vay tiêu dùng nói riêng. Trước khi đặt bút ký vào đơn đề nghị vay kiêm hợp đồng vay vốn, khách hàng nên hiểu rõ từng điều khoản, cũng như những điều kiện ràng buộc do bên cho vay đưa ra.

Hoài An – Email: an….@ yahoo.com: Ngân hàng Nhà nước đang dự kiến ban hành Thông tư hướng dẫn hoạt động cho vay tiêu dùng của công ty tài chính, Chuyên gia đánh giá như thế nào về sự cần thiết của văn bản cũng như phát triển của thị trường sau khi thông tư được ban hành?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Việc ban hành một thông tư hướng dẫn riêng cho hoạt động cho vay tiêu dùng của Công ty tài chính là yêu cầu rất bức thiết của thị trường hiện nay, khi mà thị trường ngày càng phát triển và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý sẽ là cơ sở quan trọng cho sự phát triển của thị trường.

Theo dự thảo thông tư đã được cơ quan soạn thảo Ngân hàng Nhà nước đưa ra lấy ý kiến rộng rãi có thể thấy những rất rõ quan điểm, chủ trương về quản lý và thúc đẩy thị trường cho vay tiêu dùng phát triển. Trong đó có thể thấy một số quan điểm mà tôi đánh giá là rất đúng đắn như là: cần tách riêng thị trường này để quản lý theo các đặc điểm đặc thù riêng; các yêu cầu về thủ tục, hồ sơ, điều kiện cho vay được điều chỉnh theo hướng đơn giản, tiện lợi cho cả người cho vay và người đi vay, phù hợp với các quy định pháp luật; các yếu tố về minh bạch thông tin, hỗ trợ khách hàng vay tiêu dùng tiếp cận đầy đủ nhất thông tin trước, trong và sau khi vay để có thể đưa ra các quyết định phù hợp…

Tôi cũng hi vọng rằng Dự thảo thông tư sớm có thể được thông qua và ban hành để đi vào thực tiễn. Từ đó chắc chắn sẽ tạo động lực cho sự phát triển của thị trường an toàn, lành mạnh và bền vững hơn trong thời gian tới.

Minh Anh – Email: anh….@ hotmail.com: Giáo dục tài chính cá nhân luôn được chú trọng tại rất nhiều nước trên thế giới. Nhưng tại Việt Nam chúng ta vẫn chưa làm tốt điều này. Theo chuyên gia, tới đây chúng ta sẽ cần phải có những giải pháp như thế nào nhằm nâng cao sự hiểu biết và ý thức người dân đối với dịch vụ cho vay tiêu dùng?

Bà Nguyễn Thị Hiền: Kiến thức và kỹ năng về tài chính là một trong những kỹ năng cơ bản mà một người trưởng thành cần có để có thể quản lý và điều chỉnh cuộc sống nói chung và tình trạng tài chính nói riêng tốt hơn. Vì vậy như đã thấy, giáo dục tài chính được coi là một cấu phần không thể thiếu của chương trình giáo dục tại rất nhiều quốc gia nhằm trang bị các kỹ năng sống cần thiết, nhất là cho giới trẻ.

Tại Việt Nam, nội dung này chưa được chú trọng nhiều. Việc định hướng của cha mẹ đối với con cái mình đối với các vấn đề về tiền bạc cũng không phổ biến. Vì vậy mà mức độ hiểu biết tài chính của Việt Nam hiện ở mức khá thấp. Theo kết quả khảo sát của S&P Global Finlit Survey, Việt Nam nằm trong nhóm nước có tỷ lệ người trưởng thành có hiểu iết tài chính thấp và thấp hơn nhiều nước trong khu vực như là Thái lan, Indonesia, Malaysia…Do đó, để có thể thúc đẩy thị trường phát triển lành mạnh thì nâng cao kiến thức tài chính cho khách hàng và hoàn thiện chính sách về bảo vệ người tiêu dùng tài chính sẽ cần được chú trọng trong giai đoạn tới. Để có thể thực hiện được mục tiêu này thì cần tăng cường hơn nữa:

+ Các hoạt động thông tin tuyên truyền;

+ Minh bạch hóa thông tin từ tổ chức tín dụng như là quy chuẩn về thông tin quảng cáo trước khi cho vay, các yêu cầu tối thiểu về hợp đồng;

+ Về dài hạn việc đưa các thông tin về giáo dục tài chính vào hệ thống giáo dục phổ thông và đại học sẽ từng bước cần được nghiên cứu và thực hiện.

Do thời gian có hạn nên buổi giao lưu trực tuyến xin khép lại tại đây. Mọi câu hỏi độc giả xin gửi về Dân Trí bằng cách gửi email vào kinhdoanh@dantri.com.vn hoặc để lại bình luận dưới bài viết này để tiếp tục được giải đáp.

Dân Trí