Bỏ ra 1 tỷ đồng sau 6 tháng chỉ còn... 340 đồng: Đồng tiền ảo Luna đã sụp đổ như thế nào?

Phiên 13/5, Luna (LUNA)  - mã tiền điện tử của Terra đã rớt thảm xuống dưới ngưỡng 1 đồng/LUNA, giảm mạnh so với mức 0,05 USD/LUNA (khoảng 1.150 đồng) vào ngày 12/5. Đồng tiền điện tử này có giá phát hành lần đầu là 0,8 USD/LUNA và có thời điểm đạt mức hơn 119,5 USD/LUNA (tương đương khoảng 2,7 triệu đồng/LUNA) vào tháng 4 vừa rồi. 

Nếu đầu tư 1 tỷ đồng vào lúc giá LUNA đạt đỉnh thì nhà đầu tư sẽ mua được 364 LUNA. Còn hiện tại, khi giá rớt thảm về dưới 1 đồng/LUNA thì số tiền đầu tư 1 tỷ đồng ban đầu giảm xuống chỉ còn... 340 đồng. 

Vậy LUNA là gì? 

Luna (LUNA) và TerraUSD (UST) là hai token trong mạng Terra - dự án trên nền tảng blockchain của Terra Labs, trụ sở ở Hàn Quốc.

Terra blockchain được xây dựng trên Cosmos SDK, khuôn khổ cho phép các nhà phát triển tạo ra blockchain tùy ý và xây dựng các ứng dụng phi tập trung của riêng họ trên Terra để sử dụng cho các tình huống khác nhau.

Theo CoinDesk, hệ sinh thái Terra có hơn 100 ứng dụng đã được xây dựng, bao gồm các bộ sưu tập NFT (non-fungible token - tài sản không thể thay thế), các nền tảng tài chính phi tập trung (DeFi) và các ứng dụng Web 3.0.

Hệ sinh thái Terra được sáng lập bởi Do Kwon - người tốt nghiệp ngành khoa học máy tính, Đại học Stanford, Mỹ - gần đây tăng trưởng đáng kể. Vốn hóa thị trường của UST tăng từ 180 triệu USD hồi đầu năm 2021 lên gần 15 tỷ USD hồi tháng 3. Giá LUNA tăng khoảng 138 lần.

Đội bóng chày Washington Nationals hồi tháng 2 công bố thỏa thuận tài trợ 5 năm với tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) của Terra trị giá 40 triệu USD. Washington Nationals cũng có kế hoạch chấp nhận UST làm một lựa chọn thanh toán trong tương lai.

LUNA là gì?

Theo sách trắng của Terra, mục tiêu của các nhà sáng lập là hoàn thành những gì bitcoin đặt ra ban đầu: một hệ thống tiền mặt điện tử ngang hàng. Để đạt được điều này, Terra triển khai một hệ thống các stablecoin - tiền điện tử có giá trị được gắn với các tài sản khác nhau như hàng hóa hoặc các đồng tiền thật.

UST hiện là đồng tiền điện tử phổ biến nhất trong số đó, neo theo USD với tỷ lệ 1 UST tương đương 1 USD. UST sẽ giữ được tỷ giá so với USD thông qua việc sử dụng một token khác của hệ sinh thái là LUNA.

Về nguyên tắc, UST là nguyên liệu tạo ra LUNA và ngược lại. Tương quan giữa nguồn cung LUNA/UST sẽ duy trì tỷ giá UST luôn xấp xỉ với giá USD.

Thay vì phụ thuộc vào lượng tài sản dự trữ để duy trì tỷ giá, như USDC và USDT, UST là một đồng tiền ổn định bằng thuật toán - sử dụng một thuật toán thông minh giữ giá UST neo ở 1 USD bằng cách đốt (tiêu hủy vĩnh viễn) các token LUNA để đúc (tạo ra) các token UST mới.

Giao dịch chênh lệch giá - kiếm lợi nhuận bằng cách tìm sự chênh lệch giá trên các sàn khác nhau - xuất hiện với LUNA và UST nhưng có chút khác biệt.

Trong hệ sinh thái Terra, người dùng luôn có thể đổi LUNA lấy UST và ngược lại với mức giá đảm bảo là 1 USD - bất kể giá thị trường của hai token này lúc đó thế nào. Đây là yếu tố quan trọng. Khi lực cầu tăng và giá UST vượt 1 USD, người nắm giữ LUNA có thể hoán đổi lượng LUNA trị giá 1 USD thành 1 UST (lúc này trị giá hơn 1 USD) để ăn chênh lệch.

Trong quá trình hoán đổi, một tỷ lệ LUNA bị đốt, giảm số lượng token này trong lưu thông, khiến chúng hiếm hơn, do đó, tăng giá. Đúc thêm sẽ làm gia tăng lượng token UST lưu hành, khiến chúng mất giá và trở về 1 USD.

Khi giá UST giảm, người dùng sẽ làm ngược lại, đổi sang LUNA để kiếm lời.

Bên cạnh đó là nguồn dự trữ. Do Kwon thiết lập Luna Foundation Guard (LFG) - tổ chức có nhiệm vụ là bảo vệ tỷ giá. LFG có khoảng 1,5 tỷ USD bitcoin dự trữ. Nếu UST giảm xuống dưới 1 USD, bitcoin dự trữ sẽ được bán và mua vào UST. Nếu UST vượt 1 USD, LFG sẽ bán UST cho đến khi giá trị về 1 USD, lợi nhuận thu được thường được dùng mua bitcoin bổ sung vào dự trữ.

Các đồng tiền điện tử theo thuật toán chỉ là "một cách nói hoa mỹ rằng chúng tôi sẽ nói thứ này trị giá 1 USD bởi vì nó được dựa trên một tài sản khác mà chúng tôi cũng tạo ra từ không khí", Charles Cascarilla, giám đốc điều hành kiêm đồng sáng lập Paxos, một công ty hạ tầng blockchain, nói với CNN.

Với UST, tài sản khác "tạo ra từ không khí" chính là LUNA.

Do không có tài sản đảm bảo ngoài thế giới thực, một khi những stablecoin thuật toán mất giá, chúng sẽ giảm rất mạnh - giới quan sát gọi đây là "vòng xoáy chết chóc".

Vấn đề là toàn bộ hệ sinh này phụ thuộc vào việc nhà đầu tư tin LUNA có giá trị. Một khi họ mất niềm tin vào hệ thống, mọi thứ sụp đổ.

"Một buổi sáng nào đó, họ có thể thức dậy và nói "chờ chút, những thứ này chỉ là được vẽ ra, chúng vô giá trị" và quyết định bán tháo LUNA và UST của họ", nhà bình luận Matt Levine của Bloomberg viết.

Đó dường như chính là điều xảy ra tuần này, khi nhà đầu tư bán tháo cả LUNA và UST.

"Đó chính xác là "vòng xoáy chết chóc" mà nhiều người đã dự đoán", theo Henry Elder, giám đốc tài sản phi tập trung tại Wave Financial - một đơn vị quản lý tài sản kỹ thuật số.

Sự sụp đổ của LUNA

Thuật toán cân bằng nói trên đã biến động mạnh kể từ đầu tháng 5, khi UST bắt đầu bị depeg - tức token không còn giữ được tỷ giá đã thiết lập cố định trước đó.

Theo CNET, trước khi depeg xảy ra, 1 LUNA được giao dịch ở giá 85 USD. Để tạo ra UST, bạn cần đốt LUNA. Ví dụ, tuần trước, bạn có thể đổi 1 LUNA lấy 85 UST (do 1 LUNA trị giá 85 USD) nhưng LUNA này sẽ bị đốt. Phương thức này giúp đảm bảo sự tăng trưởng dài hạn cho LUNA. Càng nhiều người chuyển sang UST, LUNA càng bị đốt nhiều, giúp lượng cung còn lại có giá trị hơn.

Để khuyến khích người dùng đốt LUNA tạo UST, các nhà tạo lập đưa ra một đề nghị "điên rồ" là lãi suất lên tới 19,5% thông qua một quy trình gọi là Anchor Protocol. Thay vì gửi tiết kiệm ngân hàng với lãi suất 0,06%, đề nghị này là chuyển tiền của bạn sang UST và tham gia quy trình, hưởng lãi suất gần 20%. Trước ngày 7/5, hơn 70% nguồn cung UST trong lưu thông, khoảng 14 tỷ USD, nằm trong quy trình này.

Thảm họa dần bắt đầu. Một lượng UST trị giá hơn 2 tỷ USD được lấy ra khỏi Anchor Protocol, lượng UST trị giá hàng trăm triệu USD trong số này được bán ngay lập tức. Hiện vẫn chưa rõ đây chỉ là phản ứng với một giai đoạn cực biến động trên thị trường - lãi suất tăng thường ảnh hưởng giá tiền điện tử - hay một đòn tấn công phá hoại nhằm vào hệ thống Terra.

Bị bán mạnh khiến giá UST chỉ còn 91 cent (khoảng 21.000 đồng). Các nhà giao dịch lập tức tranh thủ lợi thế chênh lệch giá, đổi 1 UST (chỉ còn trị giá 91 cent) lấy LUNA (trị giá 1 USD). Nhưng trở ngại về tốc độ xuất hiện. Mỗi ngày, chỉ lượng UST trị giá 100 triệu USD có thể đốt để tạo ra LUNA.

Nhà giao dịch lập tức đổ xô bán tháo UST khi stablecoin này không còn giữ được tỷ giá. Giá UST có lúc xuống 30 cent (6.900 đồng) hôm 10/5 rồi phục hồi lên 44 cent (hơn 10.100 đồng), vẫn thấp hơn nhiều so với mục tiêu 1 USD. Vốn hóa thị trường của UST từng là 18 tỷ USD cách đây một tuần, giờ chỉ còn quanh 1 - 2 tỷ USD.

Mọi thứ còn tệ hơn với người nắm giữ LUNA. Giá trị LUNA gần như tan biến hoàn toàn. Sau khi lập đỉnh gần 120 USD hồi tháng 4, LUNA hiện tại gần như mất trắng giá trị vì đã xuống dưới 1 đồng/LUNA. 

Một kịch bản của vụ việc này có thể là tấn công phá hoại. Một số đồn đoán cho rằng một bên đứng sau đã bán ép khiến UST mất giá để hưởng lợi từ các vị thế bán khống bitcoin - tức đặt cược giá bitcoin giảm. Trong trường hợp này, bên tấn công sẽ tạo vị thế lớn trong UST rồi bán lượng UST trị giá 2 tỷ USD một lần, depeg token này. LFG sẽ phải bán bitcoin dự trữ để bảo vệ UST. Nhà giao dịch UST thấy token này bị bán cũng sẽ đổ xô rút và bán UST của họ ra, càng khiến LFG chịu áp lực bán thêm bitcoin dự trữ.

Younessi, nhà phân tích DeFi tại Scalar Capital, nói các nhà phát triển tiền điện tử phải có trách nhiệm tạo ra các hệ thống an toàn hơn.

"Công việc xây dựng DeFi của chúng tôi là tạo ra những hệ thống có thể ngăn các hành vi trục lợi", ông nói. "Đó là mô hình nguy cơ ban đầu cần nghĩ đến ngay khi xây dựng tiền điện tử. Hệ thống này sẽ ứng phó thế nào nếu có một gã mang theo 100 tỷ USD tham gia và tìm cách làm sập nó?".

Theo Younessi, "Terra có thể tăng trưởng lớn gấp 10 lần" trước khi xảy ra một cuộc sụp đổ như vậy. "Tốt hơn là chúng ta chọc thủng quả bóng bất ổn đó sớm còn hơn là muộn".

Ngoài bê bối UST, thị trường tiền điện tử còn đang chịu nhiều trở ngại khác như lạm phát cao, lãi suất tăng - yếu tố góp phần khiến thị trường chứng khoán toàn cầu bị bán tháo. Diễn biến giá trên thị trường tiền điện tử có tương quan với thị trường chứng khoán.

"Vụ việc LUNA/UST ảnh hưởng đáng kể đến niềm tin trên thị trường. Hầu hết các đồng tiền điện tử khác cũng giảm 50% hoặc hơn. Cùng với lo ngại lạm phát và tăng trưởng toàn cầu, tình hình hiện tại nhìn chung bất lợi cho tiền điện tử", Vijay Ayyar, Phó Chủ tịch hợp tác phát triển và quốc tế tại sàn giao dịch tiền điện tử Luno, nói với CNBC.

Ngay cả bitcoin cũng chưa chắc giữ được đà phục hồi.

"Trong những điều kiện thị trường như vậy, phục hồi 10 - 30% là điều thường thấy. Đây chỉ là những đợt phục hồi trong thị trường giá xuống, với ngưỡng hỗ trợ trước đó giờ trở thành kháng cự", Ayyar bổ sung.

Nội dung: Tường Phong