Bắc Kinh tìm cách len sâu vào những nước dè chừng với tiền Trung Quốc

18 tháng sau khi bang Victoria ký một biên bản ghi nhớ (MOU) gây tranh cãi ủng hộ Sáng kiến Vành đai & Con đường của Trung Quốc, bộ tài liệu 4 trang này một lần nữa trở thành tâm điểm của cuộc bàn tán.

Đóng góp khoảng 25% GDP Australia, Victoria là bang quan trọng thứ 2 của đất nước cả về dân số và kinh tế, chỉ sau New South Wales. Đây cũng là tiểu bang duy nhất của Australia ký MOU.

Thủ hiến bang này, ông Daniel Andrews đã bị buộc tội bán đứng lợi ích quốc gia để chạy theo các mục đích kinh tế của bang nhờ vào Trung Quốc, cũng như đã không tuân thủ quyết định của chính phủ liên bang về việc không ủng hộ sáng kiến này ​​vì những mối lo ngại chiến lược.

Tuy vậy, ông Andrews khẳng định việc ký kết MOU hoàn toàn là vì lý do thương mại với hy vọng rằng sự tham gia của Trung Quốc sẽ tạo ra nhiều việc làm hơn và đảm bảo tuổi thọ kinh tế của Victoria.

Cuối năm 2019, ông Andrews đã ký một thỏa thuận khung tiếp theo để tìm ra cách Victoria và Trung Quốc sẽ làm việc cùng nhau trong các dự án thuộc những lĩnh vực quan trọng như cơ sở hạ tầng, công nghệ sinh học, nông nghiệp và thực phẩm, và chăm sóc người già theo tinh thần của sáng kiến. Melbourne, thủ phủ của bang, là nơi có nhiều công ty khởi nghiệp về công nghệ sinh học và chăm sóc sức khoẻ của Australia.

Tuần trước, chính quyền Victoria đã tổ chức cuộc họp lần thứ 5 với Ủy ban Cải cách và Phát triển Trung Quốc để thảo luận về các kế hoạch theo MOU cũng như đầu tư nhiều hơn vào du lịch và giáo dục sau Covid-19.

Một luật sư cao cấp giấu tên chuyên phụ trách vấn đề Trung Quốc của một công ty ở Melbourne cho biết ông nhận thấy ngày càng có nhiều sự quan tâm từ các nhà đầu tư Trung Quốc đối với cơ sở hạ tầng và năng lượng của Victoria, đặc biệt là các dự án năng lượng tái tạo, kể từ khi MOU được ký kết, dù giá trị của các giao dịch là không lớn.

Nhiều câu hỏi được đặt ra về hiệu quả của MOU sau khi dữ liệu mới nhất về các hoạt động giao dịch nhà nước trong năm 2018-2019 cho thấy không có sự thay đổi trong thương mại giữa Victoria và Trung Quốc, trong khi New South Wales và Queensland ghi nhận mức tăng lần lượt là 8,1 và 27,4%.

Mặt khác, thỏa thuận này đang khoét sâu khoảng cách giữa chính quyền bang Victoria và chính quyền trung ương Canberra - nơi cái nhìn về Bắc Kinh có phần đi xuống với những chỉ trích về cách Trung Quốc xử lý sự bùng phát của virus corona. Nhiều nhà lập pháp đang kêu gọi chính phủ tận dụng thời điểm này để tái cơ cấu nền kinh tế, giảm sự phụ thuộc của Australia vào Trung Quốc.

Thủ tướng Australia Scott Morrison cho biết ông không ủng hộ việc bang Victoria quyết định tham gia Sáng kiến Vành đai & Con đường, và "thường thì các bang cần phải tôn trọng và công nhận vai trò của chính phủ liên bang trong việc hoạch định chính sách đối ngoại".

Victoria đã không tham khảo chính quyền Canberra khi ký kết thỏa thuận khung với Bắc Kinh vào tháng 10 năm ngoái, và bộ phận đối ngoại của chính phủ chỉ được thông báo vào ngày ký thỏa thuận.

Ông Clive Hamilton, chuyên gia về Trung Quốc tại Đại học Charles Sturt ở Canberra, cho rằng chiến lược của Bắc Kinh là "dùng nông thôn bao vây thành thị", và Trung Quốc đang tăng cường sức ảnh hưởng ở thủ phủ của các bang, qua đó gây áp lực lên chính quyền trung ương.

Căng thẳng bắt đầu gia tăng giữa Canberra và Bắc Kinh từ năm 2018, sau khi chính quyền Australia siết chặt luật phản gián và chống can thiệp nước ngoài, cũng như cấm các công ty công nghệ Trung Quốc như ZTE và Huawei tham gia cung cấp hạ tầng cho hệ thống mạng di động 5G và đứng về phía Mỹ trong vấn đề cảnh giác với gián điệp mạng từ Bắc Kinh.

Mối quan hệ xấu đi vào tháng 5 vừa qua, sau khi các quan chức Australia kêu gọi điều tra về nguồn gốc virus corona. Bắc Kinh đáp trả bằng việc tăng thuế đối với lúa mạch Australia lên 80,5% và đình chỉ nhập khẩu thịt bò từ 4 lò mổ lớn của nước này, cũng như hạn chế khách du lịch và sinh viên đến Australia.

Bắc Kinh phủ nhận động thái này là gây sức ép kinh tế, nhưng một số nghị sĩ và chuyên gia an ninh cho rằng bang Victoria nên dừng kế hoạch này, vì cần sự đánh giá lại khi môi trường địa chính trị đang thay đổi nhanh chóng.

Các hoạt động trong kế hoạch Vành đai & Con đường của chính quyền bang Victoria đơn giản là không còn phù hợp với tình hình kinh tế và quốc tế mới, bao gồm xu hướng cưỡng ép công khai mà Bắc Kinh đang thực hiện với Canberra trong thương mại và quan hệ chính phủ", ông Michael Shoebridge, cựu quan chức tình báo quốc phòng hàng đầu của Australia, nhận định.

"Việc các lãnh đạo chính trị ở Victoria ủng hộ sự liên kết với Bắc Kinh về cơ sở hạ tầng là dấu hiệu rõ ràng cho thấy Trung Quốc đang tạo ảnh hưởng ở Australia - trong bối cảnh mà sự đoàn kết quốc gia là cần thiết để đối phó với nhà nước Trung Quốc", ông Shoebridge nói thêm.

Một số nhà lập pháp Australia nhận định chương trình Vành đai & Con đường sẽ làm tăng nguy cơ can thiệp nước ngoài. Ông Peter Dutton, bộ trưởng nội vụ Australia cho rằng bang Victoria cần phải giải thích tại sao họ là bang duy nhất trên cả nước tham gia vào sáng kiến của Bắc Kinh.

Nhiều quốc gia, bao gồm Pháp, Canada, Australia và Ấn Độ cũng như Nhật Bản đang tăng cường siết chặt quy định về sở hữu nước ngoài trong bối cảnh nền kinh tế bị ảnh hưởng nặng nề vì đại dịch, do lo ngoại các thực thể nước ngoài tìm cách kiểm soát các tài sản chiến lược bị mất giá.

Tổng cục Tín hiệu Australia, cơ quan phòng thủ không gian mạng hàng đầu của nước này, gần đây đã cảnh báo rằng các tác nhân với ý đồ xấu đang nhắm vào những tổ chức và các cơ sở nghiên cứu y tế để tìm kiếm và chiếm đoạt thông tin, cũng như những sở hữu trí tuệ liên quan đến việc phát triển vaccine và phương pháp điều trị - vốn đang là mối quan tâm của toàn cầu vào lúc này.

Ông Shoebridge, giám đốc phụ trách quốc phòng, chiến lược và an ninh quốc gia tại Viện Chính sách Chiến lược Australia, cho rằng mặc dù các công trình cơ sở hạ tầng trong Sáng kiến Vành đai & Con đường của Trung Quốc tưởng chừng chỉ bao gồm bê tông và thép nhưng nhiều dự án được "gắn với công nghệ kỹ thuật số".

Trung Quốc quảng bá Sáng kiến Vành đai & Con đường như một cách để liên kết chặt chẽ với nền kinh tế các nước trên khắp châu Á, châu Phi châu Âu, Trung Đông và châu Mỹ Latin, chủ yếu thông qua các cơ sở hạ tầng.

"Họ muốn có một mối quan hệ sâu hơn và can thiệp nhiều hơn. Công nghệ sinh học là một phần trong tầm nhìn của quân đội Trung Quốc để trở thành một thế lực quân sự trong tương lai. Nếu nói những thứ này chỉ là khoa học và hoạt động dân sự là đã hiểu sai về nhà nước Trung Quốc, và bề rộng của các hoạt động trong kế hoạch Vành đai & Con đường", ông Shoebridge nói.

Hương Vũ

Theo SCMP