Sự đa dạng đáng kinh ngạc của loài chó bắt đầu từ hơn 10.000 năm trước

Trong suy nghĩ của nhiều người, sự phong phú về hình dạng, kích thước và ngoại hình của loài chó ngày nay thường bắt nguồn từ kỷ nguyên lai tạo thời Victoria ở thế kỷ 19, khi những giống chó như pug, chó xù hay bulldog được con người chọn lọc theo tiêu chí thẩm mỹ.

Tuy nhiên, một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Science đang làm thay đổi hoàn toàn quan niệm này. Dữ liệu cho thấy quá trình đa dạng hóa của loài chó thực tế đã diễn ra từ hơn 11.000 năm trước, ngay sau khi chúng tách khỏi tổ tiên là loài sói, và nhanh hơn rất nhiều so với những gì giới khoa học từng mô tả.

Nghiên cứu do Allowen Evin và hơn hai mươi nhà khoa học quốc tế thực hiện đã phân tích 643 hộp sọ chó sói, chó cổ đại và chó hiện đại trải dài 50.000 năm. Đây là bộ dữ liệu lớn nhất từng được dựng theo mô hình kỹ thuật số về hình thái hộp sọ của loài chó.

Từng mẫu vật được quét laser hoặc tái tạo bằng phương pháp đo ảnh, giúp nhóm nghiên cứu nhận diện chính xác những thay đổi rất nhỏ nhưng có ý nghĩa quan trọng trong tiến trình tiến hóa.

Từ những phân tích này, các nhà khoa học đã thu được "thước phim" tua nhanh thời gian về cách loài sói biến đổi thành chó. Sói thời Băng Hà, khỏe mạnh và to lớn, dần nhường chỗ cho những con chó đầu tiên với khuôn mặt thu nhỏ, cấu trúc mõm thay đổi và hộp sọ ngắn hơn.

Những đặc điểm quen thuộc của loài chó ngày nay được xác định lần đầu xuất hiện ở khu vực tây bắc nước Nga khoảng 10.800 năm trước. Trước đó, ngay cả những quần thể sói đã quen với sự tồn tại của con người trong thời Pleistocene vẫn duy trì hình thái gần như nguyên bản và có khả năng hành vi cũng không khác nhiều so với sói hoang.

Điều khiến giới khoa học bất ngờ là ngay từ giai đoạn đầu Thế Holocen, chó đã sở hữu mức độ đa dạng hình thái bằng một nửa so với chó hiện đại, vượt trội hoàn toàn so với tổ tiên thời Pleistocene. Điều này chứng minh rằng sự đa dạng không phải là sản phẩm của những thế hệ lai tạo gần đây mà đã bắt đầu rất sớm trong lịch sử loài.

Carly Ameen, nhà khảo cổ sinh học tại Đại học Exeter, cho biết: "Loài chó đã có sự đa dạng đáng kể về hình dạng và kích thước hộp sọ từ hơn 11.000 năm trước. Điều này có nghĩa phần lớn những khác biệt thể chất mà chúng ta thấy ở chó ngày nay thực chất có nguồn gốc rất cổ xưa".

Khi các quần thể người di cư đến những môi trường khác nhau sau khi Kỷ Băng Hà chấm dứt, họ bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ từ lối sống săn bắt hái lượm sang kiếm ăn và định cư.

Trong bối cảnh đó, chó không chỉ đi theo con người mà cùng tiến hóa với họ. Chúng tiếp cận các nguồn thức ăn mới, đối mặt với những điều kiện khí hậu khác nhau và dần trở thành một phần không thể tách rời trong đời sống con người từ châu Âu đến Bắc Mỹ.

Áp lực môi trường và hoạt động của con người đã vô tình thúc đẩy quá trình đa dạng hóa loài chó ngay cả khi tổ tiên chúng ta chưa thực sự biết đến khái niệm chọn lọc sinh sản.

Ameen chia sẻ: "Con người thời kỳ đầu đã tác động đến các loài động vật xung quanh họ dù cố ý hay vô tình. Họ săn những loại thú nhất định, họ để lại thức ăn thừa và họ di cư qua nhiều môi trường khác nhau. Tất cả những điều đó tạo ra áp lực tiến hóa đối với các loài động vật đồng hành".

Chó Bắc Cực hình thành những đặc điểm phù hợp với khí hậu lạnh giá, trong khi chó ở vùng ôn đới lại phát triển theo hướng tận dụng thức ăn thừa từ con người. Sự thay đổi hình thái của hộp sọ phản ánh rõ nét quá trình thích nghi theo từng khu vực.

Một câu chuyện thú vị khác nằm ở chính tổ tiên của chúng, loài sói. Sói thời Pleistocene đa dạng hơn rất nhiều so với sói hiện đại. Tuy nhiên, sự biến động môi trường sau Kỷ Băng Hà cùng áp lực săn đuổi khiến sự đa dạng này giảm mạnh.

Trong khi đó, chó, được con người bảo vệ và cung cấp nguồn thức ăn ổn định hơn, dần phát triển thành nhiều dạng hình thái mới. Điều nghịch lý là tổ tiên hoang dã từng rất đa dạng thì lại trở nên thu hẹp, còn loài hậu duệ được thuần hóa lại trở thành nhóm sở hữu mức độ đa dạng cao nhất trong số các loài động vật có vú hiện nay.

Melanie Fillios, nhà khảo cổ học tại Đại học New England, nhận định rằng các hộp sọ được phân tích không chỉ cung cấp dữ liệu giải phẫu mà còn mở rộng hiểu biết về tiến trình thuần hóa như một quá trình sinh học và văn hóa đa diện. Bà cho rằng hàng nghìn năm lịch sử của con người và động vật đã đan xen theo những cách khó tưởng tượng, và loài chó là minh chứng rõ nét nhất cho sự hợp tác tiến hóa này.

Tại các địa điểm khảo cổ như Veretye ở Nga hay Koster ở Illinois, Hoa Kỳ, những mẫu vật chó cổ đại có niên đại từ 8.000 đến 10.000 năm trước đều cho thấy sự biến đổi cả về mặt hình thái và di truyền. Chúng minh chứng cho một thực tế rằng từ rất sớm, chó đã không còn là sói nữa mà trở thành một loài mới đang dần định hình bản sắc riêng của mình trong mối quan hệ với con người.