(Dân trí) - Dù chỉ học hết lớp 6, không qua trường lớp đào tạo cơ khí, anh Phùng Văn Nam đã học từ cuộc sống, sáng tạo từ đam mê để ra được cỗ máy giúp người nông dân đỡ cảnh "bán mặt cho đất, bán lưng cho trời".
Anh nông dân "dốc cạn vốn" chế máy 5 trong 1 được người Úc săn đón (Video: Thanh Bình - Thương Huyền).
Nằm lọt thỏm giữa cánh đồng làng ở huyện Lương Tài (Bắc Ninh), xưởng cơ khí của anh Phùng Văn Nam không biển hiệu hào nhoáng, cũng chẳng có dàn máy công nghiệp hiện đại. Vậy nhưng nơi đây lại là "cái nôi" sản sinh ra những chiếc máy đang góp mặt ở hơn 45 tỉnh, thành và cả nước ngoài.
Giữa tiếng búa, tiếng máy cắt kim loại vang vọng, Phùng Văn Nam say sưa chỉnh từng chi tiết của chiếc máy nông cụ do chính mình sáng chế.
"Đây là dàn phay mới khách đặt cho trồng cà rốt. Mỗi loại đất, mỗi giống cây trồng lại cần một thiết kế riêng", anh Nam vừa nói, vừa chỉ vào tấm khuôn luống được gò uốn tỉ mỉ.
Bên ngoài xưởng là những chiếc máy cày đang đợi được lắp ráp dàn phay, sẵn sàng phục vụ cho mùa vụ mới.
"Tôi làm để giúp người nông dân khỏe hơn trên chính mảnh ruộng của mình", anh nói.
Anh Phùng Văn Nam không có bằng kỹ sư, cũng chưa từng học qua trường lớp cơ khí. Nhưng có lẽ, chính những ngày lăn lộn mưu sinh, gắn bó với ruộng đồng từ thuở nhỏ, lại là nơi dạy anh nhiều nhất.
Sinh ra trong gia đình thuần nông, phải nghỉ học khi chỉ hoàn thành lớp 6 vì hoàn cảnh khó khăn, anh trưởng thành từ những cánh đồng hoa màu, gắn bó với từng luống đất, mùa vụ. Chính những trải nghiệm ấy, cùng nỗi vất vả của bà con nông dân, đã khiến anh đau đáu lời giải cho bài toán "bán mặt cho đất, bán lưng cho trời".
"Ngày bé nhìn bố mẹ làm đất mà thương lắm. Lên luống, xới đất, mỗi công đoạn đều tốn sức, lại phụ thuộc nhiều vào thời tiết, nhân lực. Tôi cứ nghĩ, giá mà có cái máy làm thay được thì tốt biết bao", anh Nam nhớ lại.
Lăn lộn kiếm sống bằng đủ nghề, năm 2003, khi tích góp được một khoản, anh ôm giấc mơ của mình vào TPHCM để học hỏi và trau dồi kiến thức.
Trăn trở giúp người làm nông đỡ khổ âm ỉ cháy, ngay cả khi anh phải mưu sinh đủ nghề ở TPHCM: từ thợ hàn, thợ rèn đến bốc vác và buôn bán nhỏ. Mỗi lần nhìn thấy máy móc, thiết bị, anh lại quan sát, tìm cách tháo lắp như một thói quen.
Trải qua bao vất vả, anh dần ổn định được cuộc sống trong miền Nam.
Những tưởng phố thị đủ đầy sẽ mang đến cho anh sự sung túc và niềm vui, nhưng quê hương vẫn luôn hiện hữu trong tâm trí người nông dân xa xứ.
"Sau bao năm bon chen nơi đô thị, tôi nghĩ đã tích góp đủ kiến thức và vốn để về quê nhà lập nghiệp", anh Nam bắt đầu dòng ký ức.
Năm 2006, Phùng Văn Nam mở xưởng cơ khí tại quê hương.
Những ngày đầu, khách hàng chủ yếu là người trong xã, đặt làm các việc lặt vặt như dựng thùng bệ ô tô, làm máy vận thăng, mái tôn.
Thế nhưng trong đầu anh đã có một bản thiết kế lớn hơn nhiều: một cỗ máy giá rẻ, dễ dùng, nhưng vẫn tối ưu năng suất, giúp bà con nông dân bớt cực nhọc.
Vì dốc hết số tiền dành dụm cho xưởng, thời gian làm theo đơn của khách cũng chính là lúc anh tự rèn luyện và cải thiện kỹ năng hàn xì, phay, tiện.
Anh kể, ngay từ khi mở xưởng, dù không nói với ai, nhưng trong lòng anh luôn xác định đây không chỉ là "cần câu cơm", mà là nơi ươm mầm cho một "cuộc cách mạng nho nhỏ trên ruộng đồng". Nơi những chiếc máy do chính tay anh làm ra sẽ dần thay đổi cách người dân quê làm nông.
Có những giấc mơ lớn không đến từ một ý tưởng chợt lóe, mà được nuôi nấng bằng sự kiên nhẫn: Từng mối hàn, từng lần thất bại, từng đêm thao thức bên khung máy.
Với Phùng Văn Nam, có những khoảng lặng hàng năm trời để "nuôi đam mê" bằng tất cả những gì đang có: thời gian, tiền bạc, sức lực và cả sự tin tưởng.
Từ ngày mở xưởng ở quê, anh Nam không ngừng quan sát đồng ruộng quê nhà - không chỉ bằng mắt mà bằng cả trải nghiệm của người từng lớn lên trên cánh đồng.
Anh nhận ra khâu lên luống trong trồng rau, củ là thứ tiêu tốn nhiều công nhất, lại đòi hỏi độ chính xác cao. Luống cao quá thì cây dễ mất nước, thấp quá thì ngập úng, không đều thì ảnh hưởng đến rễ.
Phùng Văn Nam quyết định "đặt cược" vào hành trình sáng chế máy móc.
"Ý tưởng đã có, nhưng tôi cũng không chắc liệu có thành công hay không", anh Nam bật cười khi nhắc về quyết định liều lĩnh của mình.
Anh thợ cơ khí làng miệt mài tìm hiểu qua các trang mạng, hội nhóm nước ngoài, kết hợp với chính những trải nghiệm thực tế của mình. Nhờ mối quen từ hồi còn làm việc tại TPHCM, anh kết nối được nguồn nhập máy móc cũ.
Không chút do dự, anh đầu tư ngay những dụng cụ cần thiết và chiếc máy xới đất mini cũ của Nhật Bản, quyết tâm chế tạo ra cỗ máy ép luống.
"Từ lúc nhập máy này, tôi đã nhen nhóm ý tưởng chế tạo một cỗ máy có thể tạo luống giống hệt cách bà con làm thủ công", anh Nam bộc bạch.
Khi máy móc được nhập về, nhà sáng chế chân đất bắt tay vào tháo rời từng bộ phận để nắm bắt kết cấu và nguyên lý hoạt động.
Vận dụng mọi kiến thức cùng "bản thiết kế nằm trong đầu" anh cứ làm không kể ngày đêm, tháo ra, lắp vào, mang ra ruộng rồi lại tháo ra, lắp vào.
"Lúc đó tôi không nghĩ đến thành công, tôi chỉ tập trung vào chiếc máy, sản phẩm của mình toàn tâm toàn ý trong vòng một năm trời", anh Nam kể.
Hàn vào rồi lại cắt ra, thử hết cách này đến cách khác. Công sức bỏ ra chưa thấy thành quả, nhưng số tiền thì cứ vơi dần theo từng mối hàn, từng nhát cắt.
Cái khó nhất không phải là kỹ thuật, mà là giữ cho mình không bỏ cuộc.
Có những đêm người đàn ông thức trắng vì chỉ một chi tiết máy bị lệch vài ly, khiến toàn bộ hệ thống lên luống bị hỏng. Có hôm mang máy ra đồng thử, luống vừa lên được một chút thì máy "chết ngỏm" giữa ruộng - lại mang về, lại mày mò lắp lại.
Suốt một năm miệt mài sáng tạo và thử nghiệm, đến năm 2013, quả ngọt đầu tiên cũng đến, chiếc máy lên luống mini cầm tay ra đời, đánh dấu bước ngoặt trong hành trình sáng chế của người nông dân cần mẫn.
"Vẫn là động cơ ấy, khung sườn ấy, vẫn là bộ số của chiếc máy xới đất mini cũ, tôi chỉ sửa lại phần lưỡi cày, chế ra để phục vụ việc lên luống", anh kể.
Chiếc máy được đưa vào sản xuất, không chỉ giải phóng sức lao động, mà còn tăng năng suất đáng kể. Nhìn những luống đất thẳng tắp được hoàn thành nhanh chóng, bà con trong vùng không giấu nổi niềm phấn khởi.
Thành công với chiếc máy lên luống mini cầm tay, nhưng anh nhanh chóng nhận ra những hạn chế. Máy chưa thể tích hợp làm luống và tách luống cùng lúc, trọng lượng vẫn khá nặng, chưa thực sự giảm tải sức lao động cho bà con.
"Loại máy này rất phù hợp với canh tác nhỏ lẻ nhưng vẫn rất vất vả bởi khi trời nắng phải dắt tay đi, khi tới vụ không thể nào làm nhanh được", anh phân tích.
Thời điểm đó, các nông trại với quy mô lớn tới 5-10ha, chiếc máy dắt tay không còn phù hợp nữa, anh Nam "sáng chế" nghĩ đến dàn phay lên luống có thể lắp được ở trên máy cày.
Anh đầu tư tiền mua chiếc máy cày mini cũ của Nhật giá 30 triệu đồng để phân tích, thử lên thử xuống ý tưởng nhưng không thành vì cấu trúc khác với những chiếc máy cày ở địa phương.
Làm sao để máy gọn nhẹ hơn? Làm sao để vừa tạo luống, vừa tách luống trong một lần chạy?... Những câu hỏi ấy liên tục thôi thúc anh lao vào nghiên cứu.
"Chiếc máy mới sẽ vận hành hoàn toàn tự động, hiệu quả vượt trội hơn với phiên bản cũ", anh nghĩ.
Vẫn giữ nguyên ý tưởng từ máy lên luống cầm tay mini, anh quyết định loại bỏ toàn bộ phần động cơ chỉ giữ lại phần khuôn tạo luống.
Anh Nam chia sẻ: "Tôi muốn thiết kế lại sao cho phù hợp với từng loại đất, từng giống cây trồng và cả từng loại xe sẵn có của bà con. Từng bước tinh chỉnh, từng chi tiết được thử nghiệm để tạo ra một cỗ máy tối ưu.
Nếu người dân ở xa muốn mua, chỉ cần cung cấp thông tin về loại máy cày đang sử dụng, anh sẽ thiết kế cấu trúc lắp đặt phù hợp, đảm bảo máy vận hành trơn tru và hiệu quả".
Hiểu rõ nguyên lý vận hành và hình dung rõ ràng về cỗ máy sắp ra đời, anh tự tin bước vào giai đoạn chế tạo.
Trong vòng một năm chiếc máy đã được hình thành sau nhiều lần mang máy ra ruộng kiểm tra rồi kiên nhẫn đưa vào xưởng, cắt ra, chỉnh sửa, hàn lại.
"Mỗi loại cây hoa màu đòi hỏi độ dốc, độ cao, độ rộng luống khác nhau, buộc tôi phải tính toán kỹ lưỡng. Để hoàn thiện dàn phay, tôi không chỉ dựa vào lý thuyết mà còn phải thử nghiệm hết lần này đến lần khác", anh tâm sự.
Năm 2014 dàn phay lên luống 5 trong một được "ra lò". Chiếc máy của anh nông dân lên được 5 loại luống khác nhau: cà rốt, rau ăn lá, dưa hấu, dưa lê, hành tỏi bằng cách thay đổi khuôn, điều chỉnh kích thước luống phù hợp với từng loại cây trồng.
Những ngày mưa gió, luống được tạo bằng máy luôn vững chắc, không bị sạt lún, giúp thoát nước tốt, tạo điều kiện cho cây hoa màu phát triển tối ưu. Nếu làm thủ công, bề mặt luống dễ bị gồ ghề, không đều, ảnh hưởng đến hiệu quả canh tác.
Khi đưa vào sử dụng, dàn phay lên luống tích hợp với máy cày giúp tăng công suất gấp 5-7 lần so với máy lên luống mini cầm tay, đảm bảo kịp thời vụ gieo trồng, tiết kiệm đáng kể công sức cho bà con.
Tùy theo mong muốn của khách hàng, anh sẽ chế tạo dàn máy phay lên luống phù hợp với đặc thù địa hình và yêu cầu của từng loại cây hoa màu. Hàng tháng xưởng cơ khí của anh xuất ra thị trường 15-20 dàn máy phay và các loại máy nông cụ khác.
Ngoài dàn phay lên luống 5 trong một, anh còn cho ra đời nhiều sản phẩm hữu ích khác như: máy cắt khổ luống, máy đào rạch mía, vun khoai, hệ thống đường ống và hàng loạt giải pháp kỹ thuật phục vụ nông nghiệp.
Sản phẩm của anh hiện đã có mặt tại 45 tỉnh thành trên cả nước, không chỉ được bà con tin dùng mà còn vươn xa đến thị trường quốc tế, với những lô hàng xuất xưởng sang Lào và Úc và được phản hồi tích cực.
Khi máy móc của anh đến tay bà con trong vùng, từng luống đất được tạo ra dễ dàng, đều và đẹp mắt.
Chứng kiến hiệu quả thực tế, anh đã tự quay lại quá trình sử dụng và chia sẻ trên YouTube, Zalo, Facebook cá nhân. Những đoạn video chân thực ấy nhanh chóng thu hút sự quan tâm, giúp dàn phay lên luống được nhiều bà con ở các địa phương khác biết đến.
Quay video thì không khó nhưng việc đăng tải lên YouTube lại là cả một quá trình học hỏi. Ban đầu, anh loay hoay không biết làm sao để chia sẻ những thước phim ghi lại hoạt động của chiếc máy do chính mình chế tạo, tự tìm hiểu, tự mày mò từng bước.
Khi đã biết cách, anh đặt tiêu đề đơn giản: "Máy lên luống hiệu quả".
"Không ngờ, những video thực tế ấy lại thu hút sự quan tâm của nhiều người, kênh YouTube cá nhân của tôi hiện nay có gần 10 triệu lượt xem, hơn 20.000 người đăng ký", người đàn ông tay vẫn còn vết dầu nhớt tự hào lướt điện thoại khoe về "thành quả số" của mình.
Những sáng chế của anh Phùng Văn Nam đã nhận được nhiều bằng khen, giải thưởng của tỉnh và Trung ương.
Anh được Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh tặng Bằng khen do có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua yêu nước giai đoạn 2015-2020.
Anh đã đoạt giải Nhất với sáng kiến "Cải tiến kỹ thuật máy phay lên luống Phùng Nam" do Hội Nông dân tỉnh Bắc Ninh tổ chức năm 2020; được Trung ương Hội Nông dân vinh danh "Nhà Khoa học của nhà nông" lần thứ Ba, năm 2020.
Đặc biệt, năm 2023, anh vinh dự là một trong 2 nông dân tiêu biểu của tỉnh Bắc Ninh được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam trao tặng danh hiệu Nông dân Việt Nam xuất sắc.
