Xử lý rác thải: Vấn nạn toàn cầu

Dọc theo những con đường, hẻm nhỏ trong các khu đô thị, thành phố lớn... chúng ta đôi khi phải bịt mũi khi đi ngang qua các đống rác ngổn ngang, hay chiếc xe rác bốc mùi hôi thối.

Thế nhưng, đây rõ ràng chỉ là một phần rất nhỏ của lượng rác chúng ta thải ra mỗi ngày.

Vấn nạn rác thải trên toàn cầu

Theo dữ liệu của tổ chức Ngân hàng Thế giới, lượng rác thải hàng năm đã tăng lên con số 2 tỷ tấn chất thải rắn đô thị (MSW) mỗi năm, và dự kiến sẽ đạt 3,4 tỷ tấn vào năm 2050.

Trong đó, các quốc gia có thu nhập cao sẽ ghi nhận mức tăng chất thải bình quân trên đầu người mỗi ngày là 19%. Con số tương tự ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình sẽ là 40% trở lên.

Với khoảng 18% dân số thế giới, Trung Quốc là nơi tạo ra MSW lớn nhất trên toàn cầu, chiếm hơn 15% tổng số.

Tuy nhiên nếu nói về lượng chất thải trên đầu người, thật đáng ngạc nhiên khi Mỹ mới là quốc gia đứng đầu, với 2,58 kg. Tiếp theo là Canada (2,33 kg/người) và Úc (2,23 kg/người).

Bãi rác nằm ở khu vực Apex, gần thành phố Las Vegas, Mỹ, thậm chí nắm giữ kỷ lục Guinness Thế giới trong suốt nhiều năm về việc là bãi rác lớn nhất thế giới.

Theo thống kê, bãi rác này rộng khoảng 890ha, tương đương với 1.250 sân bóng đá. Mỗi ngày, bãi rác tiếp nhận trung bình 8.000 - 9.000 tấn rác. Và đó chỉ là một trong rất nhiều bãi rác nằm ở Mỹ.

Tính từ khi thành lập vào năm 1993, bãi rác Apex đã là nơi tiếp nhận hơn 50 triệu tấn rác. Kích thước của nó dự kiến sẽ còn tiếp tục tăng.

Là một trong những khu vực chứng kiến sự bùng nổ về tốc độ đô thị hóa, Đông Nam Á cũng đồng thời ghi nhận lượng rác thải tăng lên chóng mặt.

Trong đó, điển hình là Indonesia, khi quốc gia này đã đối mặt với vấn đề nghiêm trọng về rác trong suốt nhiều năm. Trung bình, người Indonesia thải ra hàng triệu tấn rác mỗi ngày.

Việc có quá nhiều rác khiến hệ thống phân lọc và xử lý rác ở Indonesia trở nên quá tải.

Theo Business Insiders, rác thải nhiều tới mức hàng nghìn nông dân Indonesia đã và đang chuyển sang làm nghề bới nhặt rác, đơn giản vì điều này giúp họ kiếm được nhiều tiền hơn.

Theo Ngân hàng Nhựa Indonesia, hàng năm, trong số 7,8 triệu tấn rác thải nhựa, có 4,9 triệu tấn không được quản lý đúng cách, với 83% tìm đường vào đại dương, từ đó đe dọa hệ sinh thái biển.

Các quốc gia xử lý rác thế nào?

Ở hầu hết các nơi trên thế giới, kể cả những khu vực phát triển như châu Âu hay Bắc Mỹ, chúng ta đều làm 1 trong 2 cách để xử lý với rác thông thường. Đó là đốt hoặc chôn.

Điều đáng tiếc là cả 2 cách này đều gây hại cho môi trường và chính chúng ta. Do đó, nếu lượng rác quá lớn hoặc khâu xử lý, phân loại rác không được thực hiện tốt, thì sự quá tải sẽ xảy ra, dù sớm hay muộn.

Dựa theo Chỉ số Chất thải Toàn cầu 2022 của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), Hàn Quốc, Đan Mạch và Đức là 3 quốc gia đứng đầu thế giới về xử lý rác thải.

Điểm chung của họ, đó là đều tập trung vào phân loại, tái chế rác. Tiêu biểu là Hàn Quốc có tỷ lệ tái chế chất thải thực phẩm đạt gần như 100% mỗi năm, và mô hình của nước này được nhiều quốc gia học theo.

Tính dễ sử dụng và khả năng tiếp cận là 2 điểm nhấn rất quan trọng đối với sự thành công của mô hình tái chế rác ở Hàn Quốc.

Từ năm 2013, người dân Hàn Quốc đã được làm quen với những chiếc túi nhựa màu vàng đặc biệt, có thể dễ dàng được mua các cửa hàng tiện lợi, siêu thị. Trên chiếc túi là dòng chữ: "Túi đựng rác thực phẩm được chỉ định".

Chính phủ Hàn Quốc yêu cầu người dân phải sử dụng những chiếc túi này để vứt bỏ thức ăn thừa của họ vào bên trong, trước khi cho vào một thùng rác riêng biệt, đặt ở vệ đường.

Những chiếc túi sẽ được chuyển đến một nhà máy tái chế để loại bỏ nhựa, đồng thời biến rác thành khí sinh học, thức ăn chăn nuôi hoặc phân bón.

Hệ thống tưởng như đơn giản này có mức độ hiệu quả vô cùng đáng kinh ngạc. Năm 1996, Hàn Quốc chỉ tái chế được 2,6% chất thải thực phẩm. Giờ đây, họ đạt con số xấp xỉ 100% mỗi năm.

Ở Đan Mạch, rác thậm chí được phân thành 12 loại riêng biệt, và mỗi hộ dân phải có ít nhất 4 chiếc thùng rác trong nhà của họ. Nếu bỏ rác sai quy định, người dân sẽ bị phạt.

Thậm chí, xe chở rác cũng được chế tạo đặc biệt để không vô tình trộn lẫn các loại rác với nhau trong lúc đi thu gom. Đây là một trong những yêu cầu quan trọng để duy trì hệ thống tái chế rác bền vững ở quốc gia này.

Có thể nói rằng, Đan Mạch thực sự coi rác là một tài nguyên, khi có rất nhiều quy định về thu gom, quản lý và tái chế chất thải. Tất cả đều được làm một cách chỉn chu, đồng bộ.

Tùy với mỗi loại rác thải, sẽ có những cách xử lý khác nhau. Một số được đốt để tạo hơi nhiệt cho hệ thống sưởi ấm vào mùa đông, một số được tái chế thành đồ dùng. Các loại chất thải có thể gây nguy hiểm như pin và hóa chất thì được xử lý riêng.

Trong bảng xếp hạng Chỉ số Chất thải Toàn cầu 2022, Đan Mạch đã tăng 11 bậc, để vươn lên vị trí thứ 2. Cùng với đó, thủ đô Copenhagen của Đan Mạch đặt mục tiêu tái chế 70% rác thải vào năm 2024.

Đức thì tập trung vào giảm thiểu rác thải, đến nỗi đây đã trở thành một trong những nét đặc trưng của quốc gia này. Theo thống kê, ngày nay, người Đức chỉ thải ra 10kg rác thải mỗi tháng, ít hơn 50% so với mức trung bình của thế giới.

Không chỉ vậy, Đức còn thành công trong việc khuyến khích người dân tự tham gia vào quá trình tái chế nhựa và phục hồi vật liệu.

"Pfand" là một khái niệm tiếng Đức, dùng để chỉ khoản tiền đặt cọc được cộng vào giá hàng hóa khi mua các chai nhựa.

Nói đơn giản, người dân Đức sẽ phải trả thêm tiền khi họ mua hàng. Nhưng họ có thể nhận lại số tiền này bằng cách đưa vỏ chai nhựa vào các máy tái chế tự động, được đặt ở các siêu thị, trung tâm mua sắm.

Theo các con số thống kê, lượng tái chế nhựa tại Đức đã tăng 14% từ năm 2021, khi họ áp dụng mô hình trên. Để làm được điều này, có 2 yếu tố giúp Đức thành công, là những quy định chặt chẽ từ chính phủ, và sự nghiêm túc tuân thủ từ người dân.

Đức cũng liên tục đầu tư vào hạ tầng xử lý chất thải tiên tiến, áp dụng công nghệ cao, với tiêu chí hàng đầu là giảm tác động đến môi trường. Song song với đó, quốc gia này đã địa phương hóa các nhà máy xử lý chất thải thành năng lượng, từ đó giúp giảm thiểu khoảng cách vận chuyển chất thải.

Đối với việc chôn lấp rác thải, Đức cũng làm rất tốt. Vào năm 2017, Đức đã đạt thành công khi chỉ 1% rác thải đô thị được đưa đến các bãi chôn lấp. Để so sánh, mục tiêu của nhiều nước EU hướng đến vẫn là tỷ lệ chôn lấp rác phải dưới 10% vào năm 2035.