Tránh những cái chết oan uổng vì sét đánh!

Các nhà chuyên môn trong lĩnh vực Vật lý địa cầu cho biết: Dông sét được hình thành do có khối không khí nóng ẩm chuyển động lên cao tạo ra. Việt Nam nằm trong tâm dông của châu Á nên có cường độ dông sét mạnh. Trung bình hàng năm ở nước ta có khoảng 2 triệu cú sét đánh xuống đất. Mùa dông sét thường kéo dài, từ tháng 4 đến tháng 10. Việt Nam là một trong những quốc gia đang chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu và hoạt động dông sét cũng được coi là một chỉ số để nghiên cứu biến đổi khí hậu. Những năm gần đây, thiệt hại do sét gây nên ngày một nghiêm trọng hơn.

Nói đơn giản, sét chỉ là một hiện tượng thiên nhiện, thường diễn ra lúc mưa dông. Đó là hiện tượng phóng điện trong khí quyển giữa các đám mây và mặt đất hay giữa các đám mây mang điện tích trái dấu. Tia sét thực chất là dòng chuyển động có định hướng của các ion cho nên di chuyển với tốc độ 36.000 km/s; còn hình ảnh phát sáng của sét là do dòng plasma. Cũng vì vậy, ta thường nhìn thấy tia chớp trước khi nghe thấy tiếng sấm vì âm thanh chỉ di chuyển với tốc độ 1.230 km/h trong khi ánh sang truyền đi với tốc độ xấp xỉ 300.000 km/s. Nếu nhìn thấy tia chớp gần như đồng thời với tiêng sấm là sét đánh rất gần ta, càng cần thực hiện các biện pháp phòng tránh tích cực.

Nhìn những tòa nhà có đặt cột thu lôi, ta dễ dàng nhận ra biện pháp cơ bản để phòng tránh sét. Cột thu lôi bao giờ cũng bằng kim loại dẫn điện tốt, có đầu nhọn và đặt ở vị trí cao nhất của mái nhà; đồng thời có dây nối dẫn điện tiếp đất. Như vậy là về nguyên lý, sét hay đánh vào những vật dẫn điện, ở vi trí cao nhất so với các vật xung quanh và có đầu nhọn (như thu lôi) thì càng tốt vì nơi đó tập trung nhiều điên tích trái dấu với đám mây tích điện.

Con người ta hay cây cối, mặt nước đều là những vật có khả năng dẫn điện tốt. Nếu đang ở cánh đồng hoặc đang đi đường, gặp dông bão sấm chớp, cần hết sức tránh tìm chỗ trú dưới cây cao vì dễ bị sét đánh vào làm mình bị vạ lây. Cũng không nên thấy sấm chớp khi đang ở vùng đất trống trải, vì sợ quá bỏ chạy về nhà. Chạy như vậy chẳng khác nào tự biến mình thành “cột thu lôi” rất dễ bị sét đánh. Lúc đó biện pháp tốt nhất là vứt những vật kim loại (như cuốc, xẻng, xe đạp...) ra xa và tìm chỗ đất khô không ngập nước ngồi xổm trên hai bàn chân, đầu gục xuống đầu gối, hai tay cũng thu vào đầu gối tạo thành một “cái nấm’” tròn , không có phàn đầu nhọn nhô lên dễ tập trung điện tích trái dấu với đám mây, tạo điều kiện cho sét dễ đánh vào. Cố gắng ngồi chứ tuyêt đối không nằm tránh tạo ra mặt tiếp xúc lớn với mặt đất cũng rất nguy hiểm.

Nếu ở thành phố thì không nên đi ra khỏi nhà lúc mưa dông đang có sấm chớp. Nếu đang đi trên đường bằng xe máy, xe đạp nên dừng lại trú vào các nhà hai bên phố, không đứng trú dưới các cây cao, dưới các cột điện, cột đèn cao. Đang đi ô tô hoặc ngồi trong ô tô thì không lo bị sét đánh vì cái khung xe và vỏ xe bằng thép có tác dụng giống như “cái lồng Faraday”, cho nên dù vỏ xe có tích điện thì người ngồi bên trong vẫn an toàn. Trường hợp này cũng tương tự như ngồi trong máy bay, khi máy bay cọ sát với các đám mây cũng có thể tích điện ngoài vỏ nhưng hành khách ngồi bên trong vẫn an toàn.

Một điều cũng đáng lưu ý là các nhà đã lắp cột thu lôi chống sét (theo đúng nguyên lý của nhà sáng chế Franklin) thì hiệu quả chống sét cũng không đạt 100%. Ngay cả khi sét đánh vào kim thu sét thì dây nối đất hầu như không hiệu quả dẫn các thành phần tần số cao của tia sét khi có các vật kim loại ở gần. Vì vậy, các nhà có chứa các thiết bị nhạy cảm với sét như các thiết bị điện tử, cần phải đi kèm với những thiết bị chống sét chuyên dụng. Cũng vì vậy, khi có mưa dông và sấm chớp dữ dội, tốt nhất là không nên đứng ở cửa số, , hay đứng gần các đồ dùng điện, tránh những chỗ ẩm ướt như buồng tắm. Cũng không nên gọi điện thoại có dây (có thể dùng điện thoại không dây ). Nên rút các phích cắm các thiết bị điên để không bị ảnh hưởng bởi lưới điện bên ngoài. Ở các vùng nông thôn, tuyệt đối không nên dùng các cột ăng-ten đưa lên cao, nếu bị sét đánh sẽ hỏng ti vi và nguy hiểm cả cho người.

Dù ở xa nơi có mưa đến 15-20 km, nhưng nếu thấy sâm, chớp thi vẫn phải đề phòng bị sét đánh. Theo thống kê ở Mỹ, 27% nạn nhân bị sét đánh khi họ đang ở khu vực trống trải, 19% ở dưới tán cây hoặc gần cây, 8% đang bơi hay ở khu vực gần nước, 3% khi đứng gần máy móc; 2,4 % khi đang dùng điện thoại có dây…

Nếu gặp trường hợp có người bị sét đánh, cần được cấp cứu rất khẩn trương để chạy chữa kịp thời. Theo các nhà chuyên môn cho biết, khi sét đánh, nạn nhân biến thành vật dân điện có dòng điện mạnh chạy qua làm cháy bỏng, gây tác hại lớn đến hệ thần kinh, có thể mất thính giác, thị giác và bị gãy xương. Như vậy là nạn nhân bị đa chấn thương, phải vừa khẩn trương vừa thận trọng, tránh làm cho nạn nhân bị nặng thêm. Nếu nạn nhân bị ngất (tim ngừng đập và tắt thở) cần làm hô hấp nhân tạo tại chỗ rồi nhanh chóng đưa nạn nhân đến bệnh viện gần nhất.

Để tránh những tổn thất không đáng có vào mùa dông sét năm nay, thiết nghĩ các tổ chức đoàn thể ở những vùng hay bị sét đánh, nhất là Hội Chữ Thập đỏ.và Đoàn Thanh niên nên tổ chức cho hội viên tìm hiểu về hiện tượng dông sét và các biện pháp phòng tránh. Các trường học, có thể phối hợp chương trình dạy chính khóa với các cuộc nói chuyện ngoại khóa giúp cho học sinh nắm vững kiến thức về dông sét và biết vận dụng thiết thực vào đời sống. Đấy cũng là biện pháp tích cực gắn việc học với hành một cách thiết thực, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học.

Thao Lâm