Những quả cầu bí ẩn trong lăng mộ thời kỳ đồ đá mới ở Scotland

Mỗi quả cầu đá nhẵn bóng có kích thước bằng một quả bóng chày, được tìm thấy tại các địa điểm thời đồ đá mới chủ yếu ở Scotland và quần đảo Orkney, cũng như ở Anh, Ireland và Na Uy. Một số được chạm khắc tinh xảo, đơn cử như quả cầu Towie nổi tiếng được phát hiện ở đông bắc Scotland vào năm 1860.

Các nhà nghiên cứu ban đầu cho rằng những quả bóng được sử dụng làm vũ khí, do đó chúng đôi khi được gọi là "đầu chùy". Một ý kiến khác cho rằng, sợi dây có thể được quấn quanh các thùy được chạm khắc vào một số quả bóng để ném chúng.

Nhà khảo cổ học Vicki Cummings thuộc Đại học Central Lancashire ở Anh, người dẫn đầu khai quật lăng mộ trên Sanday cho biết, có thể những quả cầu đá được làm chủ yếu cho mục đích nghệ thuật, có lẽ để biểu thị địa vị của một người trong cộng đồng của họ hoặc để kỷ niệm một giai đoạn quan trọng của cuộc đời.

Hai quả cầu đá được tìm thấy tại ngôi mộ gần bãi biển ở Tresness trên Sanday - một làm bằng đá đen và một bằng đá vôi màu nhạt hơn - là những ví dụ rất sớm về những vật như vậy và được đánh bóng nhẵn, thay vì được chạm khắc như quả bóng Towie.

Vicki Cummings cho rằng việc chạm khắc bóng có xu hướng xảy ra muộn hơn trong thời kỳ đồ đá mới, trong khi đánh bóng được ưa chuộng hơn.

"Hai quả cầu được đánh bóng đơn giản hơn nhiều, nhưng chúng vẫn là những vật thể tuyệt đẹp. Họ sẽ mất khá nhiều thời gian để làm, bởi vì đánh bóng một viên đá khá tốn thời gian. Bạn phải ngồi đó với một ít cát, một ít nước và một viên đá để hoàn thành tác phẩm", các nhà khoa học cho biết.

Ngôi mộ được xây dựng cách đây khoảng 5.500 năm khi bờ biển xa hơn rất nhiều. Hiện nó có nguy cơ bị hư hại do bão.

Cummings cho biết đây là một trong số ít những lần những quả cầu đá được tìm thấy trong bối cảnh thực sự của chúng, điều này có thể làm sáng tỏ mục đích của những vật thể bí ẩn.

Mỗi quả cầu được tìm thấy ở các góc của hai ngăn khác nhau được sử dụng để đặt hài cốt người trong buồng chôn cất của lăng mộ, trong khi các đồ vật khác, đặc biệt là các mảnh gốm, được tìm thấy dọc theo các bức tường ngăn.

Bên trong lăng mộ, các nhà khảo cổ học cũng tìm thấy một kho chứa xương người đã được hỏa táng gần lối vào của hai trong số năm ngăn trong nhà chôn cất, cũng như một số con dao được làm bằng cách bẻ đá cuội bãi biển thành những mảnh có cạnh sắc. Người ta có thể đã dùng dao để tách thịt từ xương của người chết.

Công việc khảo cổ học trên lăng mộ thời kỳ đồ đá mới bao gồm việc tạo ra một mô hình ba chiều chi tiết từ các bức ảnh chụp địa điểm ở các giai đoạn khác nhau. Cả hai quả cầu bằng đá đánh bóng đều được tìm thấy trong các ngăn khác nhau và có lẽ là từ các khu chôn cất khác nhau. Chúng nằm trong số những thứ sớm nhất từng được tìm thấy.

Ngôi mộ cổ trên Tresness thực tế là một trong khoảng 3000 địa điểm thời kỳ đồ đá mới trên quần đảo Orkney, và là một trong những địa điểm sớm nhất.

Những phát hiện khác được khai quật từ ngôi mộ gần đây nhất bao gồm xương người được hỏa táng và một số mảnh gốm.

Quần đảo Orkney nằm ngoài cực bắc của lục địa Scotland, rải rác với các địa điểm khảo cổ, bao gồm Di sản Thế giới được UNESCO công nhận có tên gọi Trái tim của Orkney thời kỳ đồ đá mới xung quanh khu phức hợp Ness of Brodgar và ngôi làng thời đồ đá mới ở Skara Brae, cho thấy quần đảo này có dân cư đông đúc khoảng 5.000 năm trước đây.

"Quần đảo Orkney có vẻ xa xôi khi bạn nhìn vào bản đồ, nhưng khi đến đây bạn sẽ thấy chúng là vùng đất nông nghiệp vô cùng phong phú và rất dễ canh tác. Tôi nghĩ những người thuộc thời kỳ đồ đá mới đã đến đây và thực sự thành công. Họ đã tìm thấy một môi trường mà họ cần", Cummings thông tin thêm.

Các cuộc khai quật trên Sanday là một nỗ lực chung giữa nhóm nghiên cứu của Đại học Central Lancashire, do Cummings dẫn đầu và các nhà khảo cổ học từ Bảo tàng Quốc gia Scotland do Hugo Anderson-Whymark dẫn đầu.

Hiện tại, ngôi mộ cổ nằm gần bờ biển và dễ bị ảnh hưởng bởi bão trên biển, nên các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm hiểu càng nhiều càng tốt trước khi địa điểm này bị hư hại.

Ngôi mộ và một khu định cư thời đồ đá mới mà họ đã khai quật cách đó khoảng 1,6km sẽ xa bờ biển hơn 5.500 năm trước, cảnh quan sẽ có nhiều cây cối hơn bây giờ.

Mặc dù ngôi mộ đã được nghiên cứu vào những năm 1980, nhưng những cuộc khai quật bề ngoài đã được thực hiện chưa đánh giá đúng tuổi thực sự của nó.

Trong cuộc khai quật gần đây nhất, mất khoảng 4 năm để kết thúc, các nhà nghiên cứu đã áp dụng các kỹ thuật khảo cổ học mới nhất cho ngôi mộ, bao gồm cả việc tạo ra một mô hình quang ảnh ba chiều của nó.

Cummings cho biết, hiện các nhà khảo cổ sẽ tiến hành phân tích dữ liệu thu thập được trong quá trình khai quật, hy vọng sẽ cung cấp thêm thông tin về những người thuộc thời kỳ đồ đá mới trên quần đảo này.