Ngân sách đầu tư cho khoa học gần đây có xu hướng giảm dần

Đó là con số thống kê được Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đưa ra sau khi lắng nghe ý kiến đóng góp của các nhà khoa học trong buổi “Gặp mặt đại biểu trí thức khoa học và công nghệ tiêu biểu năm 2019” do Ban Tuyên giáo Trung ương tổ chức sáng 14/5.

Theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, đất nước vượt qua được rất nhiều thiên tai, dịch hoạ hàng ngàn năm qua trước hết nhờ truyền thống đoàn kết, tinh thần đại nghĩa, chính nghĩa, sự cần cù, dũng cảm, nhờ trí tuệ Việt Nam… Trong suốt chiều dài lịch sử, vai trò của nhân tài, hiền tài quốc gia vô cùng quan trọng.

Ngày nay, các trí thức, nhà khoa học không chỉ tiếp thu, ứng dụng, làm chủ các công nghệ mới phục vụ xây dựng và bảo vệ tổ quốc mà còn đóng góp đáng kể vào việc phát kiến, sáng tạo ra những tri thức ở tầm thế giới.

Đặc biệt, khoa học xã hội, trong đó có khoa học quản lý, khoa học chính trị, góp phần quyết định hình thành đường lối đổi mới cũng như các chính sách phát triển kinh tế-xã hội trong suốt những năm qua. Các nhà khoa học đã góp phần hết sức quan trọng để tiếp tục phát triển di sản văn hoá của dân tộc. Nhiều công trình khoa học xã hội đã tạo ra giá trị di sản mới cho đời sau.

Tuy nhiên Phó Thủ tướng cũng thẳng thắn nhìn nhận: Trong tất cả các văn kiện đều khẳng định khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu. Nhưng trên một tinh thần cầu thị, thẳng thắn nhìn nhận là có nhiều nơi, nhiều lúc, trong chỉ đạo thực hiện chưa thực sự như vậy.

“Luật quy định chúng ta phải chi 2% ngân sách cho khoa học, công nghệ nhưng từ năm 2001 đến nay năm cao nhất mới được 1,8% và gần đây cứ có xu hướng giảm dần. Mặc dù chúng ta cũng có rất nhiều cơ chế chính sách đã đề ra nhưng trong quá trình thực hiện thì chưa được thực sự như mong muốn”, Phó Thủ tướng nói.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định, đây là một bước quan trọng không chỉ với Việt Nam mà với nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là các nước đang phát triển. Với sự phát triển của khoa học công nghệ thì các dân tộc đều đứng trước thời cơ và thách thức.

Trong nhiều yếu tố có tính quyết định, có tính đột phá thì chắc chắn có một điều, dân tộc nào, đất nước nào mà không coi khoa học công nghệ là quốc sách, là nền tảng, là chìa khóa thì chắc chắn thất bại.

Điều đó đòi hỏi phải có đột phá trong lĩnh vực khoa học, công nghệ với một số việc cụ thể.

Trước hết là hoạt động chỉ đạo, điều hành về khoa học, công nghệ thực sự “nói đi đôi với làm”, kỷ cương để khoa học, công nghệ đúng là “quốc sách hàng đầu”. Không để sức ép tăng trưởng kinh tế, những mục tiêu ngắn hạn, khó khăn chung của các nước đang phát triển lấn át những yếu tố có tính nền tảng, dài hạn.

Cơ chế, chính sách khoa học, công nghệ phải phát huy sức mạnh cả hệ thống, khơi dậy và chia sẻ sáng tạo của mọi cá nhân, đặc biệt là các trí thức, nhà khoa học.

Bên cạnh bảo đảm tỷ lệ ngân sách nhà nước theo đúng quy định thì việc khuyến khích doanh nghiệp đầu tư cho hoạt động khoa học, công nghệ là vô cùng quan trọng. Phó Thủ tướng cho rằng thời gian tới cần có các chính sách thiết thực về kinh tế để doanh nghiệp thấy lợi ích khi đầu tư vào khoa học, công nghệ đào tạo nhân lực.

“Chúng ta phải tiếp tục khai thông, đổi mới một bước mạnh mẽ hơn nữa cơ chế quản lý thu, chi cho khoa học, công nghệ mới đáp ứng được yêu cầu của các nhà khoa học. Nghiên cứu khoa học phải chấp nhận tính rủi ro nên không thể quản lý như những lĩnh vực khác được và phải tin tưởng vào các nhà khoa học. Cùng với đó là cải thiện các cơ chế đãi ngộ về vật chất, tinh thần cho các nhà khoa học”, Phó Thủ tướng nói.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cũng yêu cầu tiếp tục thúc đẩy mạnh mẽ tự chủ trong các trường đại học, biến các trường đại học thành những trung tâm nghiên cứu lớn. Đồng thời thay đổi phương pháp dạy học trong các trường phổ thông, chuyển từ truyền thụ kiến thức thụ động, một chiều sang giúp học sinh chủ động tiếp cận kiến thức, có tư duy tranh luận, tìm tòi, ứng dụng mạnh mẽ các chương trình STEM...

Cần phải tạo lập được một hệ sinh thái đồng sáng tạo thực sự mạnh

Phát biểu tại buổi gặp này, Bộ trưởng Bộ KH& CN Chu Ngọc Anh cho hay, trong thời gian qua, nhiều chủ trương của Đảng và Chính phủ luôn trân trọng người tài và đội ngũ tri thức khoa học như một tiềm năng vô giá của đất nước. Đầu tư cho con người, cho chất xám cũng như chính sách đãi ngộ người tài là đầu tư chiến lược cho sự phát triển thịnh vượng và phát triển bền vững của đất nước.

Bộ KH&CN luôn ý thức sâu sắc trách nhiệm của mình trong việc khuyến khích, phát huy và phát triển nguồn tiềm năng quý giá của lực lượng cán bộ khoa học để phục vụ có hiệu quả nhất cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Do vậy, một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Bộ là tham mưu cho Chính phủ xây dựng, hoạch định cơ chế, chính sách thúc đẩy KH&CN phát triển tạo môi trường và điều kiện làm việc thuận lợi nhất cho hoạt động sáng tạo của các nhà khoa học.

Trong thời gian qua, các nhà khoa học Việt Nam, bằng trí tuệ, tài năng và lao động sáng tạo nghiêm túc của mình đã đóng góp cho đất nước nhiều thành quả KH&CN có giá trị. Nhiều tập thể khoa học đã mạnh dạn theo đuổi các hướng nghiên cứu mới đạt trình độ quốc tế, nhiều cán bộ khoa học trẻ người Việt đã sớm có uy tín trên các diễn đàn khoa học khu vực và thế giới.

Công bố quốc tế của Nhà khoa học Việt Nam tăng nhanh; công nghệ mới, công nghệ cao được ứng dụng rộng rãi hơn trong các ngành nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. KH&CN đã có đóng góp thiết thực hơn cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng và an ninh, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

Khoảng cách giữa Việt Nam và các nước trong khu vực được rút ngắn đáng kể trong xếp hạng năng lực cạnh tranh, năng lực đổi mới sáng tạo toàn cầu và ở một số lĩnh vực KH&CN có thế mạnh.

Theo Bộ trưởng Chu Ngọc Anh, để tiếp tục phát huy nguồn vốn trí tuệ đó, Bộ KH&CN hiểu rằng cần phải tạo lập được một hệ sinh thái đồng sáng tạo thực sự mạnh ở trong nước, kết hợp đồng bộ giữa hạ tầng nghiên cứu, môi trường học thuật tiên tiến, chính sách đãi ngộ thỏa đáng và các cơ hội nghệ nghiệp, sinh sống thuận lợi cho nhà khoa học và gia đình họ. Việc đảm bảo một môi trường trân trọng tri thức và sự sáng tạo; tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình; văn hóa chấp nhận rủi ro, thất bại trong khoa học, dỡ bỏ các rào cản hành chính trong quản lý nghiên cứu cũng góp phần quan trọng khuyến khích các tài năng khoa học dấn thân trên con đường học thuật đầy chông gai để phụng sự đất nước.

S.H