Phòng thí nghiệm trọng điểm: Đầu tư xong, thiết bị đã lạc hậu!

Trong Chương trình “Dân hỏi - Bộ trưởng trả lời” về chính sách phát triển khoa học và công nghệ ngày 2/11, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân đã cho biết như vậy.

Một khán giả có thắc mắc đặt câu hỏi, Bộ trưởng liệu có sáng kiến gì thực sự là khả thi để không những hỗ trợ cho sự sáng tạo của những người không đi theo con đường nghiên khoa học chuyên nghiệp, thậm chí không có bằng cấp, làm thế nào để họ có điều kiện để, họ có thể thương mại hóa các sáng chế, sáng tạo của mình? Nếu cứ như thế này, tôi e các nhà nghiên cứu sẽ tiêu tan nhiệt huyết mất?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Năm 2012, Chính phủ đã ban hành Nghị định về sáng kiến trong đó quy định rất rõ người dân làm gì, cơ quan quản lý Nhà nước hỗ trợ cái gì.

Chúng tôi rất mong những người dân ngay từ khi có ý tưởng sáng kiến cải tiến kỹ thuật liên hệ với các cơ quan quản lý về KHCN. Chúng tôi đã yêu cầu tất cả 63 Sở KH&CN của các địa phương phải luôn quan tâm tới sáng kiến của người dân. Khi người dân tìm đến thì phải có hướng dẫn, phải cóhỗ trợ. Nếu vượt quá thẩm quyền thì phải báo cáo với các cơ quan quản lý cấp trên.

Những nhà sáng tạo đó họ sẽ tới đâu, địa chỉ nào để bày tỏ sáng kiến của mình?

Ngay từ đầu, những nhà sáng chế, sáng tạo nên liên hệ với Sở KH&CN của các tỉnh, thành phố. Sở KH&CN sẽ hướng dẫn cách thức liên hệ với các viện nghiên cứu chuyên ngành hoặc các cơ quan quản lý chuyên ngành về lĩnh vực đó. Từ đó, người dân sẽ được hỗ trợ của nhà nước trong quá trình sáng tạo.

Thế còn về bản quyền về Sở hữu trí tuệ?

Nếu những nhà sáng chế, sáng tạo không sử dụng tiền của ngân sách Nhà nước thì họ là chủ sở hữu 100%. Còn nếu Nhà nước hỗ trợ kinh phí cùng với kinh phí tự bỏ ra thì chia sẻ quyền sở hữu là theo tỷ lệ kinh phí mà 2 bên đóng góp.

Ý tôi nói ở đây là bị ăn cắp ý tưởng?

Chắc chắn khi đến với cơ quan nhà nước, các cơ quan Nhà nước sẽ hỗ trợ họ trong việc đăng ký sáng chế hoặc bản quyền và họ được bảo hộ.

Nếu như không đến với cơ quan Nhà nước, không có ai hỗ trợ thì ý tưởng của họ nếu có thành công mà bị coppy thì chắc chắn họ mất quyền lợi rất nhiều.

Cố gắng tạo môi trường tốt để thu hút người giỏi

Liên quan đến chính sách thu hút người tài trong vấn đề nghiên cứu khoa học, một lá thư khán giả viết, trong số 13 nhà vô địch trong chương trình “Đường lên đỉnh Olympia” năm nào nay chỉ có 1 bạn trẻ về nước công tác. Có một thống kê trên báo cho thấy 70% du học sinh Việt Nam muốn ở lại nước ngoài công tác. Ngay cháu tôi đang học ở Châu Âu cũng không muốn về Việt Nam làm nghiên cứu, dù tôi đã tìm được 1 địa chỉ phù hợp với sở trường. Cùng ở góc độnhà nghiên cứu khoa học, Bộ trưởng có cho biết làm thế nào để chúng ta ngăn chặn được tình trạng chảy máu chất xám ngày càng mạnh mẽ theo này?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Trước hết chúng ta phải tạo ra môi trường tương tự như vậy, dù có thể không được như các nước phát triển nhưng ít nhất ở mức độ người làm nghiên cứu khoa học thấy có thể phát huy được tài năng.

Mời những nhà nghiên cứu về làm việc ở nơi không có trang thiết bị, thiếu những điều kiện làm việc tối thiểu nhất, không có đồng nghiệp cùng trình độ chắc chắn những tài năng của họ sẽ thui chột, là một sự lãng phí.

Vì thế, Bộ KH&CN đang báo cáo với Chính phủ xây dựng 1 cơ sở nghiên cứu có điều kiện làm việc tương đối thuận lợi. Đó là Viện Công nghệ Khoa học Việt Nam - Hàn Quốc.

Chúng tôi cố gắng tạo ra ở đấy 1 môi trường nghiên cứu thật sự tương đồng với các nước phát triển. Ở đó, các nhà khoa học có đủ phòng thí nghiệm, trang thiết bị, có đủ thông tin và cao hơn cả là đồng nghiệp từ những viện nghiên cứu tốt nhất trong nước cũng như đồng nghiệp ở nước ngoài.

Như vậy, tôi tin là có thể thu hút được những bạn sinh viên giỏi đã từng đoạt giải Olympic, từng đoạt giải Huy chương vàng về nước làm việc.

Nhưng đó mới chỉ là mô hình thử nghiệm, khi chúng ta có thể nhân rộng được mô hình đó ra thì biết đâu đã làm quá muộn để thu hút họ quay trở lại làm việc?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Bây giờ chúng ta thông qua được 1 mô hình. Nếu thí điểm thành công, với cơ chế chính sách, ưu đãi như thế, giao quyền tự chủ như thế, đảm bảo điều kiện làm việc như thế mà giữ được chân, để họ sáng tạo được điều kiện để những nhà nghiên cứu có thể sáng tạo được thì chúng ta sẽ sửa đổi Luật, Nghị định, Thông tư.

Và như vậy, các cơ sở nghiên cứu đang có của chúng ta với hàng trăm viện nghiên cứu, cũng rất mạnh sẽ có được những cơ chế chính sách để người giỏi có thể quay trở về làm việc.

Như cơ chế chính sách hiện nay, ngay cả những viện lớn như Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam dù được đầu tư thế nào chăng nữa cũng không đủ sức thu hút người giỏi từ nước ngoài trở về.

Siết chặt quản lý kết quả nghiên cứu

Một lá thư khá thú vị của một khán giả từ TPHCM gửi thư về chương trình: Thưa Bộ trưởng, mỗi phòng thí nghiệm trọng điểm của nước ta được đầu tư khoảng 60 tỷ đồng, tương đương 3 triệu USD. Con số này còn rất khiêm tốn so với mức đầu tư tại nhiều nước. Ngay ở Trung Quốc, phòng thí nghiệm của một trường đại học cũng được đầu tư vượt xa con số 3 triệu USD. Còn ở Nhật Bản, chi phí đầu tư cho 1 phòng thí nghiệm trọng điểm từ những năm 1990 đã là 15-20 triệu USD. Bộ trưởng có nghĩ sự thiếu đầu tư cho các cơ sở nghiên cứu khoa học ở nước ta đang ảnh hưởng tới việc thu hút khuyến khích các nhà khoa học trong và ngoài nước hay không?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Tôi đồng ý với ý kiến này là đầu tư cho phòng thí nghiệm trọng điểm của chúng ta còn thấp và cơ chế đầu tư còn vướng mắc.

Bộ KH&CN phải trình Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ về danh mục các dự án đầu tư các phòng thí nghiệm trọng điểm. Nhưng đến khi được phê duyệt, Bộ KH&CN lại không được tham gia vào quá trình đầu tư mà do bộ chủ quản cộngvới Bộ KH&ĐT đầu tư, khi nào đầu tư xong thì bàn giao cho bộ chủ quản.

Đến lúc đó Bộ KH&CN trở lại cùng bộ chủ quản tổ chức vận hành phòng thí nghiệm trọng điểm đó. Sau hơn 10 năm triển khai đầu tư các phòng thí nghiệm trọng điểm, năm rồi chúng tôi tổ chức kiểm tra thì mới thấy hầu hết các phòng thí nghiệm trọng điểm đến lúc đầu tư xong thì trang thiết bị lạc hậu rồi.

Tại sao thực tế này kéo dài đến thế? Bộ Khoa học và Công nghệ không tích cực hơn để chúng ta nhảy vào cuộc?

Cái này xuất phát từ quy định hệ thống văn bản pháp luật của chúng ta, chúng ta chưa thay đổi kịp thời.

Thưa Bộ trưởng, một khán giả băn khoăn thắc mắc rằng tại sao kết quả, đề tài nghiên cứu và đánh giá của hội đồng khoa học lại không được công khai, điều này làm chúng tôi thấy nản?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Theo quy định của pháp luật, kết quả nghiên cứu sau khi được đánh giá nghiệm thu phải được công bố công khai trên mạng, trên cổng thông tin điện tử của Cục Thông tin KH&CN Quốc gia, kể cả đối với đề tài cấp Nhà nước và cấp bộ.

Có thể khán giả này ở một địa phương, ở đó họ không thực hiện nghiêm túc việc công khai kết quả đề tài, dự án sau khi được nghiệm thu. Cho đến nay,Cục Thông tin KH&CN Quốc gia, chỉ hơn 60% đề tài cấp Nhà nước và cấp bộ giao nộp kết quả cho Cục Thông tin sau khi nghiệm thu.

Mặc dù đây là điều kiện tiên quyết để thanh lý hợp đồng nghiên cứu với cơ quan chủ trì. Thế nhưng, rất nhiều cơ quan chủ trì không chấp hành nghiêm chỉnh việc này. Thành ra, việc thanh lý hợp đồng và quyết toán đề tài nhiều khi bị chậm chễ. Sắp tới, chúng tôi siết chặt. Nếu đề tài, dự án nào không nộp kết quả sau nghiệm thu, chúng tôi kiên quyết, không được thanh lý hợp đồng và quyết toán.

Xin trân trọng cám ơn Bộ trưởng!

Hồng Hạnh (ghi)