“Hồi ức đến tương lai” của một trí thức đau đáu vì đất nước

Toàn thể độc giả tham dự buổi tọa đàm đã nhiệt liệt vỗ tay tán thưởng ý kiến này, vì qua những bài viết, cuốn sách hay ý kiến chia sẻ của vị Giáo sư từng nghiên cứu, giảng dạy tại Đại học Waseda (Nhật Bản) - từng tham gia tư vấn kinh tế cho nhiều lãnh đạo Chính phủ Việt Nam; là một trong ba người nước ngoài đầu tiên được mời làm việc trong Hội đồng tư vấn kinh tế nhiều đời của Thủ tướng Nhật - luôn chứa đựng những suy tư, trăn trở về tình hình đất nước.

Hồi ức đến tương lai (NXB Đà Nẵng và Omega Book Plus phát hành) là cuốn sách đầu tiên không phải chuyên biệt về đề tài kinh tế của của GS Trần Văn Thọ, vừa được phát hành trong tháng 5/2025, và đã nhận được sự đón nhận tích cực của độc giả. Đợt phát hành đầu tiên đã bán hết, các đơn vị phát hành đang xúc tiến tái bản để đáp ứng nhu cầu của người đọc. 

Trong buổi tọa đàm giới thiệu sách tổ chức tại Thư viện quốc gia vào giữa tháng 6 vừa qua, đã có những ý kiến hỏi về cái tựa sách khá “lạ”: Vì sao lại là Hồi ức đến tương lai?

Tuy nhiên, ý kiến của nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên  được trích dẫn tại cuộc tọa đàm cho hay, đã có nhiều cuốn sách được đặt tựa đề như vậy, như cuốn “Đến hiện đại từ truyền thống”của giáo sư Trần Đình Hượu, hay “Dĩ vãng phía trước” của nhà phê bình văn học Ngô Thảo.

Còn về cuốn sách vừa ra mắt của mình, GS Trần Văn Thọ chia sẻ ban đầu ông băn khoăn về tiêu đề phụ là “Suy ngẫm về văn hóa, giáo dục và con đường phát triển của Việt Nam” mà ông nghĩ rằng có thể hơi “to tát”, nhưng sau khi được đơn vị xuất bản và bạn bè động viên, khích lệ, ông mới đồng ý giữ nguyên tựa sách và tiêu đề phụ như vậy. 

Thực ra cuốn sách dày tới 524 trang không chỉ bàn về văn hóa, giáo dục và con đường phát triển của Việt Nam, mà còn hấp dẫn bạn đọc bởi những ký ức, hồi tưởng rất riêng của tác giả. Đó là những rung động của ông với âm nhạc, thơ ca, hay kỷ niệm đặc sắc với những người thầy, người bạn. Những bài này được viết với văn phong giản dị, lối kể chuyện cuốn hút và ngôn từ trong sáng.

GS Trần Văn Thọ kể, gần đây, khi gặp gỡ ở Nhà xuất bản Hội nhà văn, Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã gọi ông là nhà văn, còn nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên gọi ông là nhà phê bình, nhưng ông đều không dám nhận những danh xưng đó. Tuy nhiên, nếu đọc phần I và II của cuốn sách, ta thấy những cách gọi này dù là gọi vui thì cũng không phải nói quá. 

Qua những bài viết, ta biết chàng thanh niên Trần Văn Thọ học giỏi văn và yêu văn chương từ nhỏ. Khi tốt nghiệp phổ thông trung học, vào Sài Gòn (nay là TPHCM), ban đầu ông ghi danh vào Đại học Văn khoa, và khi đỗ học bổng du học ở Nhật Bản, ông vẫn còn băn khoăn nên chọn ngành văn học hay kinh tế.

Khi được hỏi vì sao xa đất nước lâu như vậy, nhưng ông vẫn viết bằng tiếng Việt hay như vậy, ông cười, nói đó là câu hỏi khó, nhưng vẫn trả lời: Vì ông yêu đất nước, yêu văn hóa dân tộc, yêu tiếng Việt. Ông dùng tiếng Việt, chữ Việt hàng ngày, ông nhớ những bài thơ, những ca khúc Việt, và đặc biệt là viết nhiều nên mạch văn… dễ đọc vậy thôi!

Những trang viết của GS Trần Văn Thọ về gia đình, bạn bè, thầy cô, những người có ý nghĩa quan trọng trong cuộc đời ông như ông nội, người anh kết nghĩa đã khích lệ ông trong con đường học vấn, hay những tản văn ghi lại kỷ niệm về những ca khúc, bản nhạc… đều có mạch văn lôi cuốn, hấp dẫn. Những bài bình luận ngắn về thơ ca của ông cho thấy năng lực của một người có cảm thụ văn chương sâu sắc và ngòi bút phân tích hàm súc, chặt chẽ.

Nếu phần “Hồi ức” cho độc giả cảm giác thư thái, dễ chịu bằng những câu chuyện tình cảm, nhẹ nhàng, thì phần “Đến tương lai” (với hai chương III và IV) khiến người đọc phải suy nghĩ nhiều, vì chứa đựng những bài phân tích, bình luận đầy sức nặng của tác giả về các chủ đề nóng bỏng: chính sách công, giáo dục đại học, lãnh đạo quốc gia, phân tích về văn hóa chính trị, kinh nghiệm của nước Nhật, của quốc tế và khát vọng phát triển Việt Nam… Đa phần các bài viết đều đã đăng trên các báo lớn ở Việt Nam, được tác giả cập nhật, bổ sung thêm thông tin và bài nào cũng giữ được tính thời sự, dù có thể đã được viết ra từ 20-30 năm trước.

Đây là những nội dung mà nhà kinh tế Phạm Chi Lan hay nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đều có chung nhận định: Đó là những ý kiến của một trí thức đau đáu vì sự phát triển của đất nước. 

Bên cạnh những ý kiến đóng góp rất quan trọng về các chủ đề phát triển kinh tế ở tầm vĩ mô, mang tầm quốc tế, tác giả vẫn không quên nhấn mạnh hai khía cạnh quan trọng: Phát triển văn hóa và giáo dục trong thời kỳ mới. GS Trần Văn Thọ cũng trình bày những vấn đề rất cập nhật, như những sự chuẩn bị để đất nước tiến vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

GS Trần Văn Thọ chia sẻ với các độc giả của mình, nhất là những người trẻ, rằng hãy yêu quý lịch sử, văn hóa của đất nước, từ những điều nhỏ như thực hành tiếng nói, câu hát, câu văn của người Việt, duy trì những phong tục, lối sống truyền thống của cha ông, dù sinh sống và làm việc ở bất cứ nơi đâu.

Đặc biệt, ông nhấn mạnh: “Dù hội nhập, quốc tế hóa đến đâu thì chữ Lễ vẫn rất quan trọng. Làm việc với người phương Tây cũng rất cần Lễ. Cái đó, người Việt chúng ta chưa chú trọng, dù có những khẩu hiệu treo trên các trường học, nhưng việc thực hành trong đời sống đang bị bỏ qua”.