Thượng Lâm - Huyền thoại miền gái đẹp… (kỳ 2)

Huyền thoại về một ngôi đền

Đêm miền núi sương thường xuống sớm và lạnh. Khi những câu chuyện cũng như đống than trong bếp lửa, ngày một đầy lên và nóng ấm, khi rượu ngô đã làm mềm môi chủ khách, ông Mơ bảo tôi đi ngủ, còn nhiều chuyện hãy để ngày mai. Nhà sàn nhà ông thuộc dạng to nhất bản, tôi không phải ngại ngần gì.

Người Tày hiếu khách, con gái Tày khiến cho những kẻ trót mang trong mình máu phiêu lưu hồ hải gặp một lần để rồi không bao giờ quên được. Tôi lên giường nằm với một tấm chăn ấm đã được ai đó, (một trong những cô cháu gái của ông Mơ) “ủ” sẵn từ trước. Khi khách và gia chủ đang ngồi chuyện trò, thì con hoặc cháu gái (tất nhiên chưa xây dựng gia đình) sẽ lên nằm trên chiếc gường dành cho khách để ủ ấm sẵn chăn, đệm. Tôi mang cái thú vị lần đầu được nếm trải bước vào giấc ngủ không một chút mộng mị để rồi sáng hôm sau gặng hỏi hôm qua ai có lòng tốt ấy, tất cả người cháu của ông đều khúc khích cười xấu hổ, chối từ.

“Cuộc sống bây giờ đổi mới, con người ta được tự do, cái đẹp được tôn vinh chứ ngày trước, thời còn phong kiến, cái đẹp chỉ mang đến nước mắt buồn đau. Đấy, cái đèo Ái Au, cái núi Ái Cao, cái núi Pù Loòng Nào… mà trên đường đi vào đây đều là dấu tích của các mối tình của những cô gái đẹp Thượng Lâm. Con gái Thượng Lâm xưa đẹp nổi tiếng nhưng đều phải về làm vợ cho thổ ti, cho quan lang… Chẳng ai thoát ra được số phận bi thảm ấy" - Ông Mơ kể.

Tiếng Tày, “Ái Au” có nghĩa là “còn yêu”, kể về cuộc tình buồn của một cô gái Thượng Lâm với chàng trai nghèo bên Trùng Khánh. Hai người hẹn hò nhau dưới chân núi là ranh giới giữa hai bản nhưng trước đêm cô gái quyết định trốn đi cùng chàng trai thì nhà lang đã phát hiện ra, nhốt cô gái ở nhà. Chàng trai ra chỗ hẹn nhưng không gặp người yêu cứ gọi “ái au” như hai người vẫn thường gọi nhau rồi chết hóa đá trên đỉnh núi. Cô gái mấy ngày sau trốn ra được để lên chỗ hẹn cũng không thấy chàng trai đâu, sau mệt quá gục chết bên cạnh tảng đá có hình người đang ngồi. Dân làng từ đó gọi con đèo ấy là đèo “Ái Au”.

Rồi chuyện kể về nàng Ái Cao nhảy xuống vực để tỏ rõ trinh tiết của người con gái Tày trước sự hà khắc của quan lang, ngọn núi nơi nàng trầm mình dân làng lấy luôn Ái Cao để làm tên gọi. Sự tích hoa Phạc Phiền, sự tích Thác mưa rơi, sự tích Thác Tin Tốc, sự tích đèo Nàng, sự tích đồi Ông đi qua bà đi lại… đều là những câu chuyện buồn của các cô con gái đẹp xứ Thượng Lâm xưa.

Kể chuyện một hồi, ông Mơ khề khà bảo chuyện về người con gái đẹp quê ông có mà kể mấy ngày, tốn nhiều thịt trâu, nhiều rượu ngô nữa thì mới kể cho đặng. Tôi cũng nghĩ vậy. Ở mảnh đất “ruộng cuối” này, mỗi dòng suối, ngọn đồi, mỗi bờ cây, ruộng lúa đều là một truyền thuyết, một huyền thoại, đã trầm tích vào rừng núi, tươi xanh như hồn vía của đại ngàn.

Nhưng có một câu chuyện mà tôi đã được nghe, đã được mục sở thị. Tôi coi như đó là câu chuyện về thành hoàng làng của xứ Thượng Lâm. Nếu như các nơi khác, thành hoàng làng thường là một quan văn, một võ tướng, một anh hùng nào đó thì ở Thượng Lâm, ngôi đền mà dân làng vẫn thờ tự, vẫn hương khói lại là câu chuyện về một người phụ nữ đẹp. Chuyện kể rằng ở Thượng Lâm xưa có gia đình một thổ ty họ Quằng. Con gái trong vùng, trước khi đi lấy chồng đều phải đến ngủ ở nhà thổ ty ba đêm mới được về. Hàng trăm người đã phải chịu cảnh ấy, đến một ngày dân làng không chịu được đã nổi lên giết cả nhà thổ ty không còn một ai.

Nhưng không ngờ, trong lúc hỗn mang ấy thì một người đàn bà tên Quằng Thị Liêm đã chạy trốn được trong đêm tối. Bà Quằng Thị Liêm là người con gái đẹp nối tiếng. Bà chạy xuống tận Chiêm Hóa cách đấy gần một trăm cây số. Dân làng thoát khỏi nạn thổ ty nhưng từ đấy mùa mạng thất bát, cây lúa chẳng đơm bông, con thú chẳng về rừng, dân làng đứng trước nạn đói. Một lần có một thầy mo đi qua đất này, nghe được câu chuyện đã bảo: “Nhà này vẫn còn sống một người. Phải tìm được và đưa bà về”. Dân làng chia nhau đi tìm và cuối cùng tìm được bà ở Chiêm Hóa.

Bà về lại quê quán và mang theo cả gia đình mới về chung sống. Bà về gieo lúa trước rồi dân làng mới gieo phía sau. Lúa của bà để cả tháng trời ngoài bãi chuột cũng không phá, mưa gió nắng nôi nhưng lúa của bà vẫn không bị ảnh hưởng. Khi bà chết, gạo của bà vẫn để ngoài ruộng, dân làng lấy về thổi xôi cúng bà và chia cho mỗi gia đình một ít.

Từ đấy Thượng Lâm lại trở nên trù phú. Lúa lại đầy bồ, thịt khô lại chứa đầy gác bếp. Dân làng lập đền thờ và gọi với cái tên Bà Chủa. Còn vì sao lại lấy tên Bà Chủa ông Mơ không giải thích nhưng đền thờ bà thì hiện nay ở Thượng Lâm vẫn còn. Những nét tài hoa khi ngày bà còn sống như đan áo, thêu thùa, đi ruộng, nấu cơm… từ đấy đi vào đời sống của phụ nữ người Tày như những nét đẹp bổ trợ cho hình thức thiên phú có sẵn.

“Khẩn Thượng Lâm quê nọong nàng cẩu thíp, cẩu pù liền lạm pản. Nhằng mì hình the hản pằn the nàng tiên nọong…” (Ai lên Thượng Lâm vượt con sông Lô, Gâm đến quê hương em... phượng hoàng đã về đây, em mong anh về đây... thương anh như chín mươi chín ngọn núi, nhớ anh như núi Pác Tạ, anh ơi). Chia tay miền gái đẹp, em gái Tày mê mải lời Then, lòng khách phương xa có đôi lần chẳng muốn dứt ra để vượt đèo Ái Au, vượt núi Ái Cao về với phố phường xuôi ngược. Mùa này hoa Phạc Phiền nở nhiều vô kể, cứ ngỡ đưa tay là chạm…

Theo VTV