Nghĩ về dự án Luật Phòng chống tác hại bia rượu

 Như chúng ta đã biết, các bằng chứng khoa học quốc tế đã cho thấy rượu, bia là nguyên nhân trực tiếp của ít nhất 30 bệnh, chấn thương và là nguyên nhân gián tiếp của ít nhất 200 loại bệnh tật nằm trong danh mục phân loại bệnh tật quốc tế ICD10, và là một trong 4 yếu tố nguy cơ chính đối với các bệnh không lây nhiễm. Chất cồn có trong rượu, bia là chất gây nghiện, đã được Tổ chức Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) xếp vào nhóm chất gây ung thư, có tác động lên hầu hết các cơ quan trong cơ thể. Ngoài ảnh hưởng sức khỏe tới bản thân người sử dụng, sử dụng rượu bia còn gây ra nhiều hệ lụy về mặt kinh tế, xã hội bao gồm: tai nạn giao thông, chấn thương, bạo lực gia đình, mất an ninh trật tự, và gia tăng khoảng cách giàu nghèo...

Việc sử dụng rượu bia ở thanh thiếu niên Việt Nam hiện nay đang là một trong những vấn đề đáng lo ngại. Theo Điều tra Quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam năm 2008, tỷ lệ uống rượu, bia ở vị thành niên và thanh niên (14-25 tuổi) là 79,9% đối với nam và 36,5% đối với nữ; theo điều tra sức khỏe học sinh năm 2013 do Cục Y tế dự phòng - Bộ Y tế thực hiện cho thấy có 43,8% học sinh từ lớp 8 đến lớp 12 đã uống cốc rượu/bia đầu tiên trước 14 tuổi và 22,5% đã uống đến mức say ít nhất 1 lần. Theo số liệu một số báo chí đưa tin thì lượng tiêu thụ bia rượu ở nước ta ở mức cao, 3 tỷ lít bia/năm - lọt vào top 3 châu Á. Đây là con số khiến chúng ta phải rùng mình.

Từ thực trạng nêu trên, nhận thấy mức độ quan trọng trong việc tìm ra các biện pháp phòng chống tác hại của rượu bia trong thời điểm hiện nay, nhà nước ta đang có dự thảo về Luật Phòng chống tác hại của rượu bia là phù hợp với thực tiễn. Tuy nhiên, để việc ban hành luật có tính khả thi cao, sát với đời sống thực tế cần có đánh giá, tìm hiểu nguyên nhân cụ thể để có biện pháp thiết thực nhất.

Là người làm công tác pháp luật trong nhiều năm, tôi cho rằng, phòng chống tác hại bia rượu hiệu quả nhất chính là điều chỉnh các quy định pháp luật nhằm hạn chế sản xuất, kinh doanh bia rượu. Bởi vì khi thắt chặt việc sản xuất, kinh doanh rượu bia thì việc sử dụng rượu bia cũng sẽ bị hạn chế hơn, điều đó đồng nghĩa với các hệ luỵ kéo theo sau đó cũng giảm. Vậy, hạn chế sản xuất kinh doanh rượu bia bằng cách nào?

Thứ nhất: tăng thuế, tăng hoạt động kiểm soát của nhà nước đối với việc sản xuất kinh doanh rượu bia.

Theo quy định, rượu, bia được coi là hàng hóa phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt theo quy định tại Điều 2 Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2014), Điều 4 Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2014) thì người có nghĩa vụ nộp thuế tiêu thụ đặc biệt là: “Người nộp thuế tiêu thụ đặc biệt là tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu hàng hóa và kinh doanh dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt…”.

Hiện mức thuế suất hiện tại đối với mặt hàng là rượu bia theo quy định pháp luật là 50% (rượu trên 20 độ).

Tuy nhiên, theo Dự thảo về Luật phòng chống tác hại của rượu, bia trình UBTVQH tại phiên họp thứ 33, tại Khoản 3 Điều 3 Dự thảo chỉ quy định “Áp dụng các chính sách thuế phù hợp, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt theo lộ trình để giảm mức tiêu thụ rượu, bia.”. Quy định này chưa cụ thể và đảm bảo tính răn đe. Để phát huy hiệu quả việc kiểm soát sản xuất, kinh doanh bia rượu cần có quy định cụ thể về mức thuế áp dụng.

Vậy, cần có phương án tăng mức thuế suất cao hơn (80 đến 100%) để kiểm soát việc sản xuất, kinh doanh, hạn chế sử dụng và tăng nguồn thu để nhà nước xử lý hậu quả từ tác hại của bia rượu tạo ra.

Thứ hai: Kiểm soát quảng cáo.

Quảng cáo rượu bia thúc đẩy lượng tiêu thụ rượu bia lớn hơn, đặc biệt là những người trẻ, có thể ngay cả các em học sinh.

Một số nước trên thế giới đã có các quy định cấm quảng cáo đồ uống có cồn như: Hàn Quốc đã có tuyên bố sẽ cấm các hoạt động quảng cáo đồ uống có cồn trong khung giờ từ 7h đến 22h trên nhiều nền tảng phát sóng, bao gồm truyền hình kỹ thuật số đa phương tiện và truyền hình trên giao thức Interne hay Malaysia đã bị cấm từ năm 1995, tuy nhiên nếu các đoạn quảng cáo không thể hiện hành vi tiêu thụ rượu bia thì logo và tên thương hiệu có thể xuất hiện trên tivi sau 22h….

Ở Việt Nam, nhà nước ta cũng đã có những quy định nhằm kiểm soát việc kinh doanh rượu bia. Theo quy định tại khoản 3 Điều 7 Luật Quảng cáo năm 2012 thì sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cấm quảng cáo bao gồm “Rượu có nồng độ cồn từ 15 độ trở lên” nhưng lại không cấm đối với bia là một nghịch lý. Hiện, chúng ta chưa có bất kỳ quy định nào để giới hạn việc quảng cáo cũng như kiểm soát các nội dung quảng cáo đồ uống có nồng độ cồn.

Theo Dự thảo về Luật phòng chống tác hại của rượu, bia trình UBTVQH tại phiên họp thứ 33, có quy định về quảng cáo, Dự thảo chỉ có quy định về Quản lý đối với quảng cáo rượu, bia dưới 5,5 độ cồn và Quản lý việc quảng cáo rượu, bia từ 5,5 độ cồn đến dưới 15 độ cồn là chưa phát huy được hiệu quả tối đa của việc kiểm soát nhà nước. Thiết nghĩ, cần có quy định nghiêm cấm quảng cáo đối với tất cả các loại rượu bia để hạn chế tối đa việc mở rộng đối tượng tiếp cận sử dụng rượu bia.

Thứ ba: Hạn chế khuyến mại, kiểm soát hình thức mua bán rượu bia.

Chúng ta cần hạn chế biện pháp khuyến mại, giảm giá bán hay mua rượu bia và tặng kèm sản phẩm.Việc tăng giá bán và hạn chế khuyến mại cũng sẽ dẫn đến việc sản xuất rượu không rõ nguồn gốc và tiêu thụ lậu. Như vậy, nhà nước cũng cần dự liệu chính sách xử lý những hành vi vi phạm về sản xuất, tiêu thụ rượu bị lậu để việc phòng chống phát huy tối đa hiệu quả.

Bên cạnh đó, hiện nay có rất nhiều hình thức mua bán hàng hoá, từ mua bán trực tiếp, mua bán qua mạng, …. việc mua bán rượu bia được thực hiện dễ dàng đôi khi không kiểm soát được chất lượng rượu làm gia tăng lượng tiêu thụ. Do đó, ban hành một số quy định để hạn chế hình thức mua bán rượu bia cũng là giải pháp.

Thứ tư: Tuyên truyền về phòng, chống tác hại rượu bia

Ngoài những phương án nhằm phòng, chống tác hại bia rượu đã nêu trên thì cũng cần có biện pháp theo hình thức khá truyền thống đó là tích cực tuyên truyền về tác hại của rượu bia, đẩy mạnh công tác, tổ chức phong trào phòng, chống tác hại của rượu bia từ địa phương đến cấp cao hơn để có tính tuyên truyền rộng rãi và tạo được hiệu ứng, tác động đến ý thức của nhân dân.

Tóm lại, giải pháp đưa ra để phòng chống tác hại của rượu bia thì nhà nước cần có các quy định để tăng thuế đối với việc sản xuất, kinh doanh mặt hàng này nhằm kiểm soát, hạn chế tiêu thụ, sử dụng tràn lan gây hậu quả nghiêm trọng, đồng thời, đây cũng là giải pháp tăng nguồn thu để nhà nước xử lý hậu quả do tác hại của rượu bia gây ra.

Bên cạnh đó, cũng cần lưu ý đến một số giải pháp như kiểm soát quảng cáo, cần có quy định về nội dung quảng cáo, tăng giá bán rượu bia, hạn chế khuyến mại, kiểm soát hình thức mua bán rượu bia và tích cực tuyên truyền về phòng, chống tác hại rượu bia từ trường học, địa phương đến các cơ quan tổ chức để phát huy tối đa hiệu quả trong công tác phòng chống tác hại bia rượu trên phạm vi toàn quốc. Trong công tác lập pháp, chúng ta cần có góc nhìn khách quan, khoa học để không bị chi phối bởi các yếu tố khác, khiến cho những giải pháp phòng tránh tác hại của rượu bia trở nên méo mó.

Luật sư Trương Anh Tú