Lại bàn về Ngày khai giảng

Sắp đến ngày trọng đại đối với hàng triệu học sinh trong cả nước: Ngày khai giảng năm học mới.

Đây là một hoạt động thường niên nhưng điều dư luận quan tâm, báo chí đề cập bấy lâu nay là thời điểm tổ chức nghi lễ và nội dung khai giảng.

Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi muốn bàn đến khía cạnh khác.

Trước hết cần tìm hiểu ý nghĩa của từ “Khai giảng”.

Đây là từ Hán – Việt. “Khai”: mở, mở ra, bắt đầu; “giảng”: giảng giải, diễn giảng. Khai giảng: bắt đầu diễn giảng, bắt đầu giảng dạy (nghĩa mở rộng).

Cách hiểu phổ biến hiện nay của khai giảng là bắt đầu việc học tập, giảng dạy cho một năm học hay khóa học. Ngày khai giảng là ngày đầu tiên của năm học hay khóa học đó. Cách hiểu này có phần chưa phù hợp với nghĩa gốc của từ khai giảng đã nói ở trên.

Trường hợp biến đổi ngữ nghĩa do hiểu sai một số từ Hán - Việt, lâu dần trở thành thói quen khó sửa

Vậy dùng “khai giảng” để chỉ cho ngày mở đầu năm học mới liệu có chính xác? Và nếu đúng thì sao có việc ngành giáo dục trong khoảng vài chục năm trở lại đây một số trường cho học sinh tựu trường trước cả tháng hoặc vài tuần, để tổ chức khai giảng thử, khai giảng sáo rỗng, là điều không thể chấp nhận được trong một môi trường mà nhất cử nhất động của nhà trường và thầy cô phải chuẩn mực.

Lại nhớ đến ngày khai giảng đầu tiên dưới chính thể mới cách đây 73 năm.

Trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Bác Hồ dùng từ “khai trường” ở câu mở đầu đầu đầy trang trọng: “Ngày hôm nay là ngày khai trường đầu tiên ở Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”.

Tiếp đến hai lần Người dùng từ “tựu trường” để nhấn mạnh không khí vui vẻ, nhộn nhịp của tuổi học trò sau ba tháng hè xa nhau: “Tôi đã tưởng tượng thấy trước mắt cái cảnh nhộn nhịp tưng bừng của ngày tựu trường ở khắp các nơi”.

Chuyện dùng từ của Bác, ai cũng biết, rất cẩn trọng, cân nhắc.

Ngày khai trường là ngày trường học mở cửa lại sau kỳ nghỉ hè dài để bắt đầu một năm học mới.

Ngày tựu trường là ngày học sinh, giáo viên tề tựu đông đủ để trở lại công việc học tập giảng dạy cho một năm học mới sau kỳ nghỉ hè.

Có thể thấy, nghĩa của từ “khai trường” đã bao hàm việc dạy – học, và trang trọng vì hàm ý nghi lễ khai – mở.

Ngày xưa, các cụ còn dùng từ “Khai học”. Từ này hiện nay không còn nhắc đến nữa.

Vậy, để gọi ngày đầu tiên của năm học mới, ta nên dùng từ nào? Khai giảng hay khai trường?

Rất mong được bạn đọc gần xa quan tâm.

Nguyễn Duy Xuân