Cấm quay phim chụp hình: Hiểu để hành xử cho đúng

 Để hiểu rõ hơn về các quy định pháp luật và có đánh giá khách quan về vấn đề này, trước hết người dân cần nắm được kiến thức pháp luật cơ bản quy định liên quan đến cấm QPCA.

Căn cứ vào quy định pháp luật hiện hành thì những khu vực bị cấm, hình ảnh cấm QPCA gồm 2 “mảng” là Bí mật nhà nước và bí mật đời tư. Liên quan đến bí mật nhà nước có các quy định về an ninh quốc phòng, doanh trại quân đội, phòng thủ biên giới… và một số trường hợp khẩn cấp khác thì một số cơ quan nhà nước có thẩm quyền có thể đưa ra các quy định cấm QPCA để đảm bảo an toàn, an ninh quốc gia. Liên quan đến bí mật đời tư, đặc biệt là quyền về hình ảnh là những quyền về nhân thân quan trọng được pháp luật bảo vệ.

Để bảo vệ bí mật nhà nước, bảo vệ an ninh quốc gia nhà nước có quy định đối với các khu vực được xác định là vùng cấm, địa điểm cấm đối với các tổ chức cá nhân bao gồm Pháp lệnh Bảo vệ bí mật Nhà nước 2000 (sắp được thay thế bởi Luật Bảo vệ bí mật nhà nước), Nghị định số 33/2002 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh, Quyết định số 160/2004 của Thủ tướng Chính phủ quy định danh mục các địa điểm cấm. Đối với những địa điểm, khu vực cấm phải được chính quyền, cơ quan, đơn vị cắm biển “khu vực cấm”, “địa điểm cấm”. Mẫu biển “khu vực cấm”, “địa điểm cấm” theo quy định thống nhất do Bộ trưởng Bộ Công an quy định.

Người dân, các phóng viên tác nghiệp cũng cần biết được các phạm vi địa điểm bị cấm quay phim chụp ảnh để tránh những vi phạm không đáng có như “Các công trình phòng thủ biên giới, phòng thủ vùng trời, phòng thủ vùng biển; Các khu vực công nghiệp quốc phòng, công an; các khu quân sự, khu công an, doanh trại quân đội nhân dân, doanh trại công an nhân dân, sân bay quân sự, quân cảng, kho vũ khí của quân đội nhân dân, công an nhân dân; Các kho dự trữ chiến lược quốc gia; Các công trình, mục tiêu đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội; Khu vực biên giới (trừ các thị xã, thị trấn và các điểm du lịch đã được Chính phủ cho phép).

Trên cơ sở phạm vi địa điểm bị cấm QPCA, Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ quốc phòng đưa ra các quy định về khu vực cấm trong lĩnh vực quản lý ngành của mình còn đối với UBND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, sẽ ban hành các văn bản lập ra Danh sách các địa điểm đảm bảo an ninh, an toàn, bí mật quốc gia trong địa phương mình quản lý theo đề xuất của Giám đốc Công an các tỉnh.

Đối với các chỉ dẫn liên quan đến QPCA, nhà nước sẽ đặt các biển báo cấm bằng hình, bằng chữ ở các khu vực cấm QPCA để người dân nhận biết dễ dàng và thực hiện. Nếu công dân vi phạm sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính.

Gần đây, có nhiều thắc mắc của công dân về việc gặp nhiều rào cản về quay phim chụp ảnh tại trụ sở công quyền, đối chiếu với các quy định pháp luật thấy rằng chỉ những nơi như doanh trại quân đội, công an, nơi phòng thủ biên giới hay những nơi đặc biệt về an ninh quốc phòng, danh sách này không có các cấp Uỷ ban, các cấp Tòa án (trừ các phiên toà xử kín), không có đơn vị Công an (nếu không phải là doanh trại). Như vậy, cơ quan nhà nước không cấm thì công dân được làm. Tuy nhiên, quy định pháp luật hiện nay cũng gây khó khăn cho cơ quan nhà nước vì không có luật hoàn chỉnh về cấm QPCA mà các quy định về việc này còn nằm tản mạn ở nhiều đạo luật khác nhau, bản thân những người có nhiệm vụ cũng không thể liệt kê ra hết được và không có tính hệ thống hóa nên rất khó để nhận biết và với cơ quan nhà nước khi đưa ra các quyết định cũng hết sức khó khăn.

Ngoài ra, trong thực tế còn có tình trạng các phóng viên tác nghiệp bị cấm QPCA, ở những khu vực không có biển cấm QPCA, gây trở ngại cho phóng viên đưa tin. Đối với trường hợp này, chúng ta cần lưu ý những khu vực cấm QPCA phải được liệt kê theo Danh sách các địa phương, các bộ, ban, ngành và phải có biển cấm QPCA. Nếu không có biển cấm hay có biển cấm nhưng khu vực cấm đó không có trong Danh sách cấm, thì không được cấm. Do đó, khi đưa ra biển cấm QPCA thì người thực thi công vụ cũng cần xuất trình quyết định về việc này để các phóng viên được biết.

Một góc độ khác người dân cũng cần lưu ý là về quyền bí mật đời tư, quyền về hình ảnh được Bộ luật dân sự bảo hộ, Hiến pháp bảo hộ. Để hiểu rõ hơn thế nào là bí mật đời tư về hình ảnh, chúng ta cùng tham khảo một ví dụ sau đây: Đối với trường hợp người dân quay các hình ảnh trên đường phố như hình ảnh Cảnh sát giao thông thì vị trí làm việc là đang ở nơi công cộng, ngoài quốc lộ, sân bay, bến cảng và đang thực thi công vụ thì lúc đó không còn là bí mật đời tư nhưng cũng vẫn là người cảnh sát giao thông đó nếu anh ta đưa con đến trường học thì đó là quyền bí mật về hình ảnh.

Nhìn chung, các quy định pháp luật về nơi cấm QPCA là hết sức tản mạn. Vì thế, bản thân các nhà báo, mỗi công dân hay là những người làm công tác pháp luật, quản lý nhà nước cần phải tự mình trau dồi hệ thống hóa quy định, tiếp thu những ý kiến của các chuyên gia để hành xử đúng pháp luật.

Luật sư Trương Anh Tú

(Chủ tịch TAT Law)