Xử lý tài sản bất minh của cán bộ: Hướng nào cũng… vướng!

Những vấn đề này được UB Thường vụ Quốc hội đưa ra phân tích trong phiên thảo luận về dự luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) sáng 13/7.

Tiến thoái lưỡng nan

Báo cáo về những vấn đề lớn còn tranh luận xung quanh dự án luật, UB Tư pháp của Quốc hội nêu các phương án về xử lý tài sản, thu nhập mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc.

Chủ nhiệm UB Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, qua thảo luận, nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội tán thành phương án đánh thuế thu nhập cá nhân với phần tài sản bất minh (phương án 1) và đề nghị sau khi có kết luận xác minh cần phân biệt các trường hợp cụ thể.

Tài sản, thu nhập có dấu hiệu do phạm tội mà có thì chuyển vụ việc sang cơ quan điều tra để xử lý. Tài sản, thu nhập có dấu hiệu do vi phạm pháp luật mà có thì chuyển vụ việc sang cơ quan có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính để xử lý. Tài sản, thu nhập hợp pháp nhưng chưa nộp thuế thì chuyển vụ việc sang cơ quan quản lý thuế để xử lý theo quy định của pháp luật về thuế hiện hành.

Riêng tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc và cơ quan nhà nước cũng chưa chứng minh được do vi phạm pháp luật, do phạm tội mà có thì chuyển sang cơ quan quản lý thuế để thu thuế thu nhập cá nhân; đồng thời, sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân để bổ sung loại thu nhập này là thu nhập chịu thuế và thuế suất.

Phân tích cụ thể về phương án này, Chủ nhiệm UB Tư pháp chỉ rõ, ưu điểm là một mặt thể hiện thái độ mạnh mẽ của Nhà nước khi xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm mà về phía người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc, nhưng về phía Nhà nước cũng chưa chứng minh được tài sản, thu nhập đó do phạm tội, do vi phạm pháp luật mà có. Phương án này cơ bản khắc phục được những hạn chế trong xử lý tài sản nhằm PCTN qua tổng kết thi hành Luật; bảo đảm phù hợp với chủ trương của Đảng về việc đẩy mạnh thu hồi tài sản trong PCTN.

Khuyến nghị của Cơ quan chống tội phạm và ma túy của Liên hợp quốc (UNODC) cũng coi việc thu thuế đối với tài sản, thu nhập chưa chứng minh được nguồn gốc hợp pháp là một phương thức thu hồi tài sản thay thế. Mặt khác, phương án này đã phân định được rõ ràng cách thức xử lý phù hợp đối với những tài sản, thu nhập qua xác minh, kết luận có tình trạng pháp lý khác nhau.

Phần tài sản không giải trình được trước mắt được xác định là khoản thu nhập, tài sản mới phát sinh có nguồn gốc hình thành từ thu nhập chưa nộp thuế, nên dự thảo Luật quy định giao cho cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập chuyển vụ việc sang cơ quan quản lý thuế để yêu cầu thực hiện việc thu thuế thu nhập cá nhân. Tuy nhiên, hiện nay loại tài sản, thu nhập này chưa thuộc diện chịu thuế nên cần phải sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân. Nếu sau đó cơ quan có thẩm quyền phát hiện tài sản, thu nhập này do phạm tội, do vi phạm pháp luật mà có thì sẽ xử lý theo quy định của pháp luật tương ứng.

Nhược điểm của phương án thu thuế với tài sản bất minh là việc làm thay đổi nghĩa vụ chứng minh so với quy định chung của pháp luật hiện hành, theo đó, chuyển từ trách nhiệm chứng minh của nhà nước sang trách nhiệm của người có nghĩa vụ kê khai.

Về phương án xử phạt hành chính, một số ý kiến tán thành hướng quy định của dự thảo luạt là xử phạt hành chính đối với người có nghĩa vụ kê khai không trung thực, không minh bạch trong giải trình nguồn gốc tài sản, thu nhập.

Ưu điểm của phương án này là thể hiện thái độ nghiêm khắc của nhà nước trong việc xử lý cán bộ, công chức vi phạm nghĩa vị trung thực và minh bạch tài sản, thu nhập. mức xử phạt được tính trên giá trị của tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc.

Phương án này cũng không loại trừ trách nhiệm của người có nghĩa vụ kê khai đối với hành vi phạm tội, hành vi trốn thuế và hành vi vi phạm pháp luật khác. Nếu chọn phương án này thì phải sửa đổi Luật Xử lý vi phạm hành chính để bổ sung xử phạt trong lĩnh vực PCTN, thẩm quyền và mức phạt.

Hạn chế lớn nhất của phương án này, theo Chủ nhiệm UB Tư pháp, thực chất mới chỉ xử lý được hành vi vi phạm mà chưa xử lý được tài sản, thu nhập tăng thêm mà không giải trình được nguồn gốc trong khi đây là vấn đề mà thực tiễn công tác PCTN đang gặp rất nhiều vướng mắc. Bà Nga phân tích, thực tiễn thời gian qua nhiều vụ án tham nhũng, kinh tế lớn sau khi xét xử đã không thu hồi được do tài sản bị tẩu tán gây bức xúc trong dư luận.

Ngoài ra, hành vi vi phạm nghĩa vụ trung thực và minh bạch về tài sản, thu nhập được xác định là hành vi vi phạm quy định về nghĩa vụ của cán bộ, công chức, viên chức, phải bị xử lý kỷ luật theo quy định của Luật Cán bộ, công chức, Luật Viên chức; việc dự thảo Luật đặt vấn đề xử phạt hành chính là không phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành.

Việc quy định một hành vi vi phạm đã bị xử lý kỷ luật sau đó lại bị xử phạt hành chính là chưa thực sự hợp lý. Vì vậy, phương án này vừa không phù hợp với pháp luật hiện hành vừa không hợp lý, chưa đáp ứng được yêu cầu của công tác PCTN.

Thực tế nhiều tài sản tham nhũng đã bị tẩu tán

Cũng có phương án khác do đại biểu Quốc hội đề xuất là quy định cụ thể hơn theo hướng, tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc sau khi có kết luận phải phân biệt rõ: nếu tài sản, thu nhập có dấu hiệu do phạm tội, vi phạm pháp luật mà có, tài sản, thu nhập chưa nộp thuế thì xử lý như phương án 1.

Riêng tài sản, thu nhập tuy người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc nhưng nếu không thuộc một trong các trường hợp nêu trên thì vẫn thuộc về người có nghĩa vụ kê khai; do đó, không cần phải sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân.

Theo cơ quan thẩm tra dự luật, phương án này giống phương án đánh thuế nhưng khác ở quy định, Các loại tài sản, thu nhập mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc nhưng nếu nhà nước cũng chưa chứng minh được là do vi phạm pháp luật, do phạm tội mà có, chưa chứng minh được có dấu hiệu chưa nộp thuế thì tài sản, thu nhập đó vẫn thuộc về người có nghĩa vụ kê khai.

Ưu điểm của phương án này là nâng cao trách nhiệm của các cơ quan tư pháp trong việc thực hiện nghĩa vụ chứng minh hành vi phạm tội, trách nhiệm của các cơ quan khác trong nghĩa vụ chứng minh hành vi vi phạm pháp luật hành chính, trách nhiệm của cơ quan quản lý thuế trong việc chứng minh hành vi vi phạm pháp luật về thuế. Đồng thời, đảm bảo sự bình đẳng của mọi công dân khi bảo vệ quyền tài sản của mình trước nhà nước. Phương án này cũng không dẫn đến phải sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân và các luật khác có liên quan.

Tuy nhiên, hạn chế của phương án này là sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào năng lực của các cơ quan tiến hành tố tụng trong thực hiện nghĩa vụ chứng minh tài sản tham nhũng, trong khi đây là vấn đề thực tiễn đang gặp rất nhiều vướng mắc do tội phạm tham nhũng thường khó phát hiện, quá trình chứng minh tài sản rất khó khăn, nhiều trường hợp tài sản đã bị tẩu tán, không thu hồi được. Việc này cũng phụ thuộc vào năng lực chứng minh của cơ quan xử lý vi phạm hành chính và cơ quan quản lý thuế.

“Phương án này tuy có điểm mới là giao quyền cho cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý tài sản, thu nhập, nhưng biện pháp xử lý thực chất vẫn là áp dụng các quy định của các luật hiện hành. Do đó, chưa góp phần thực hiện tốt chủ trương đẩy mạnh thu hồi tài sản trong công tác PCTN” – báo cáo của UB Tư pháp thể hiện.

Qua cân nhắc kỹ lưỡng ưu, nhược điểm của từng phương án và tiếp thu ý kiến của nhiều đại biểu Quốc hội, UB Tư pháp thống nhất với cơ quan trình luật là phương án xử phạt hành chính có nhiều yếu tố bất hợp lý nên đề nghị không lựa chọn.

Đối với 2 phương án còn lại, các cơ quan thống nhất chọn phương án 1 vì thu thuế thu nhập cá nhân là phương án có nhiều yếu tố hợp lý, đáp ứng được các yêu cầu về PCTN, phù hợp với điều kiện của Việt Nam hiện nay và có tính khả thi nhất.

Tuy nhiên, do còn nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội khác nhau, các cơ quan vẫn đề nghị UBT Thường vụ Quốc hội báo cáo cấp có thẩm quyền và xin ý kiến đại biểu Quốc hội bằng phiếu về 2 phương án: Phương án thu thuế thu nhập cá nhân và Phương án do đại biểu Quốc hội đề xuất để có căn cứ chỉnh lý trước khi trình Quốc hội thông qua.

P.Thảo