Chiếc ghế và “văn hóa ngồi”

Con người mới sinh ra vốn chỉ biết nằm, chưa biết ngồi. Lớn lên một chút, bắt đầu học lẫy, học bò rồi học ngồi. Ngồi vững mới học đứng, học đi. Đi đứng vững vàng rồi, con người lại trở lại làm quen với sự... ngồi: ngồi ăn, ngồi học, ngồi chơi, ngồi làm, ngồi lãnh đạo, ngồi chỉ huy thiên hạ... Gần như có tới phân nửa thời gian trong cuộc đời mỗi chúng ta, dành cho... ngồi!

Từ xa xưa, cái sự ăn đã thường gắn chặt với cái sự ngồi: "ăn trông nồi, ngồi trông hướng", "ăn trên ngồi trốc". Sự gắn bó đó có lẽ bởi chỗ ngồi nhiều khi là tiền đề, là điều kiện, là môi trường... cho cái sự... ăn!

Nhưng gắn bó chặt chẽ nhất với sự "ngồi", chắc chắn vẫn phải là... cái ghế! Không có ghế, người ta chỉ còn nước ngồi... bệt xuống đất!

Ghế cũng có đẳng cấp của ghế: Đơn sơ, giản dị, bình dân là chiếc "ghế đẩu". Loại ghế này có mặt nhiều nhất ở các ngôi nhà của những người nghèo. Nhà giầu thì dùng "xa-lông". Loại ghế này không chỉ có chỗ ngồi êm ái, mà còn có cả chỗ dựa lưng vững chắc. Sang trọng và "thời thượng" là bộ "xa-lông" Tầu làm bằng đủ thứ gỗ quý, được khảm trai, có tay vịn khuỳnh ra như ngai vàng của các vua chúa ngày xưa và được tạo nên bởi những người thợ lão luyện. Ôi! Thật thoải mái khi được ngồi trên những bộ xa-lông như thế!

Thông thường, muốn có ghế ngồi trong nhà, chủ nhân phải bỏ tiền túi ra mua, hoặc phải bỏ công sức ra đóng. Cũng rất thông thường, với người có chức có tước, thì chả cần mua, cũng chả cần đóng, ghế vẫn cứ tự tìm đến, thậm chí tranh nhau tìm đến nữa là đằng khác!

Nhưng có loại ghế phải được đề bạt hoặc thăng chức, mới được ngồi, đó là ghế "sếp" - một dạng "công sản quốc gia"! Loại ghế này, về danh nghĩa thì không mất tiền mua, nhưng đôi khi lại phải "mua" bằng rất nhiều tiền, bằng nhiều cách khác nhau.

Có một thực tế khá phổ biến chung quanh cái ghế công quyền: Khi chỉ mới phong thanh có tin ai đó chuẩn bị rời ghế để về hưu, thì cái ghế ấy đã không còn hoàn toàn là của anh ta nữa rồi! Không chỉ người kế nhiệm anh nghĩ thế, mà có khá nhiều người trong cũng như ngoài cơ quan, nghĩ thế! Quả là một thực tế đáng buồn về "nhân tình thế thái" của thời buổi kinh tế thị trường đầy đua tranh và cám dỗ này! Cái đạo lý "ăn quả nhớ kẻ trồng cây" hình như đã lỗi thời! Đấy là chưa kể đến những chuyện diến ra đằng sau... bóng của những cái ghế quyền lực. Tại đấy, đôi khi ngập ngụa mùi phấn son cùng rất nhiều mùi tởm lợm khác: nịnh hót, xúc xiểm, lường gạt, phản trắc...

Lại có chuyện ngược lại: có những cái ghế, đáng ra không nên ngồi nữa, thậm chí không được phép ngồi nữa mà vẫn có người vẫn cố ý... ngồi, bằng rất nhiều cách, từ chữa giảm tuổi đến chạy vạy nơi này, nơi kia để được ngồi thêm, dù chỉ là mấy tháng! Không chỉ ngồi ì, ngồi lì còn sẵn sàng trơ trén, ban phát những "lời vàng, ý ngọc", bất chấp sự thờ ơ lạnh nhạt của cử tọa!

Lại có loại người đã thực sự rời bỏ ghế rồi, mà cứ như người bị bệnh "mộng du": vẫn tìm mọi cách ngồi vào cái ghế thời đương chức! Họ thực sự quên mình vốn là "dân thường", đã trở về làm "thường dân" rồi!

Hãy ngồi đúng chỗ! Xưa có câu: "y phục xứng kỳ đức", nay cũng nên thêm: "ghế xứng kỳ tài"!

Quả rằng, khi nói cái ghế ở công sở cũng là "công sản quốc gia" thì có vẻ "chấp nhặt quá". Cho nên gần đây, thiên hạ chỉ nói nhiều đến những là "biệt thự công", "xe ô tô công"... Nhưng xin thưa rằng, cái ghế là vật dụng nhỏ nhoi còn tham, còn khó rời bỏ, thì nói làm chi đến cái lớn?!

Bé, muốn ngồi vững phải tập ngồi. Còn người lớn thì sao? Lâu nay chúng ta hay nói đến từ "công bộc", cán bộ là "công bộc của dân". Nhưng cứ ngồi lên cái "ghế công bộc" là nhiều người quên ngay!

Hàng ngày ăn lương dân, ở nhà dân, đi xe dân... mà cứ nghĩ mình đang ở trên dân, cứ tưởng mình thuộc một tầng lớp khác, được "Trời" cho cái quyền... ban phát ân huệ với dân! Cho nên, không chỉ bé mới phải học ngồi, mà người lớn, muốn thực sự làm công bộc của dân, cũng phải học... ngồi! Nhà nước cần phải nhanh chóng tổ chức những lớp học như thế!

Cái lẽ thứ hai khiến người lớn cũng phải học ngồi, ấy là "ăn trông nồi, ngồi trông hướng" - cha ông ta đã dạy thế. "Ghế trên ngồi tót sỗ sàng" (Truyện Kiều - Nguyễn Du), không phải là kiểu ngồi của người có học!

Nhưng bây giờ ít người muốn học ngồi lắm! Không muốn vì lẽ, dưới "cái nhìn lợi nhuận", thì "cái ăn", "cái ngồi" thuộc phạm trù... "thời cơ". Cứ dềnh dang hết "trông nồi" lại "trông hướng" thì còn đâu là cơ hội?! "Ăn trên ngồi trốc" mới thực sự là điều cần phải phấn đấu của những kẻ cơ hội!

Trần Huy Thuận

(thuanhuytran@gmail.com)

LTS Dân trí - Nếu bình tâm mà suy ngẫm thì vấn đề mà tác giả bài viết trên đây phản ánh một phần sự thật trong đời sống hôm nay, nó là mặt trái đua tranh không lành mạnh trong cơ chế thị trường để giành lấy và cố giữ cái ghế lãnh đạo ở cấp này, cấp nọ vì mục đích lợi lộc cá nhân.

Nhưng suy cho cùng thì thời nào cũng có người quân tử, kẻ tiểu nhân, người ngay - kẻ gian. Những kẻ hám chức quyền, danh lợi hoàn toàn không xứng đáng với nhân cách và sĩ khí truyền thống của người Việt Nam ta. Nhìn lại đời xưa, không thiếu những ông quan thanh liêm, chính trực sẵn sàng treo ấn từ quan để lui về quê nhà làm nghề dạy học và bốc thuốc cứu người.

Ngày nay cũng không thiếu những vị tài năng, chính trực như vậy. Có thể lấy ví dụ như các vị được phong tặng Anh hùng lao động vì những thành tựu lao động thật đáng kính nể sau khi đã rời chức vụ lãnh đạo hàng chục năm. Đấy phải chăng là những con người không coi trọng “chiếc ghế lãnh đạo” và rất có “văn hóa ngồi” theo cách biểu đạt của tác giả bài viết trên đây?!