Vòng lặp nan giải của lao động ngoài trời

Vòng lẩn quẩn

Ngày 25/10, Viện Nghiên cứu đời sống xã hội (Social Life) tổ chức hội nghị chia sẻ nghiên cứu bước đầu về tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe của người lao động ngoài trời tại các đô thị ở Việt Nam.

Năm 2024, Viện Nghiên cứu đời sống xã hội (Social Life) tiến hành khảo sát 400 người lao động làm các công việc ngoài trời tại 4 thành phố lớn là Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng và Cần Thơ. Công việc phổ biến của họ là công nhân xây dựng, lái xe, bán hàng rong, khuân vác…

Nghiên cứu có một số kết quả đáng chú ý: 70,5% người lao động nằm trong nhóm 30-60 tuổi; 48,5% gắn bó với công việc này trên 10 năm; trình độ học vấn tương đối thấp (46,3% tốt nghiệp trung học cơ sở và 19,3% dừng lại ở cấp tiểu học); tình trạng cư trú bấp bênh (52% không có hộ khẩu thường trú, 6,5% không có chỗ ở cố định)…

Đặc biệt, 67,2% số lao động trên cho biết, họ không có khoản tiết kiệm nào để ứng phó với tình huống khẩn cấp. Với họ, dừng làm việc có nghĩa là hết tiền, không có bất kỳ nguồn dự trữ nào để đối phó với những giai đoạn không thể làm việc do thời tiết xấu.

PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Social Life, chia sẻ: "Ngay sau đêm bão Yagi vừa quét qua Hà Nội, lúc mọi thứ còn ngổn ngang thì những người lao động này đã phải bước ra đường làm việc để mưu sinh. Họ không được phép nghỉ để đảm bảo an toàn cho bản thân".

Tình trạng thiếu vắng các biện pháp dự phòng tài chính càng nghiêm trọng hơn dưới tác động của biến đổi khí hậu. Thời tiết ngày càng khắc nghiệt, lao động ngoài trời dễ mắc bệnh.

22,3% người lao động tham gia khảo sát cho biết có sức khỏe yếu, thường xuyên phải nghỉ làm để trị bệnh. Họ mắc 21 loại bệnh thông thường, chủ yếu là các chứng bệnh liên quan đến nhiệt độ, hô hấp và xương khớp.

Họ làm việc ngoài trời nên dễ mắc bệnh. Khi bệnh phải nghỉ làm mà không có chế độ ốm đau nên mất thu nhập. Nghiên cứu ghi nhận nhiều trường hợp người lao động ngoài trời giảm thu nhập 40-50% trong những tháng cao điểm nắng nóng.

"Vòng luẩn quẩn giữa sức khỏe kém và thu nhập thấp đang đẩy nhiều người lao động vào tình trạng dễ bị tổn thương hơn. Khi không có đủ thu nhập, họ càng khó có thể tiếp cận các dịch vụ y tế cần thiết hoặc đầu tư vào các thiết bị bảo hộ phù hợp, từ đó lại càng ảnh hưởng nhiều hơn đến khả năng lao động và thu nhập của họ", PGS.TS Nguyễn Đức Lộc nhận định.

Khoảng trống chính sách

Nghiên cứu của Social Life đã phát hiện những khoảng trống đáng kể trong chính sách bảo vệ người lao động ngoài trời trước tác động của biến đổi khí hậu.

Từ phía người sử dụng lao động, hỗ trợ còn rất hạn chế, chủ yếu dừng lại ở việc cung cấp thiết bị bảo hộ cá nhân cơ bản. Đặc biệt, với nhóm lao động tự do như người bán hàng rong, xe ôm công nghệ, gần như không có bất kỳ hình thức bảo vệ nào.

Tình trạng tham gia bảo hiểm của nhóm này phản ánh những bất cập trong chính sách an sinh xã hội. Mặc dù có một tỷ lệ nhất định tham gia bảo hiểm y tế nhưng tỷ lệ tham gia bảo hiểm xã hội và bảo hiểm thất nghiệp không đáng kể, khiến họ dễ bị tổn thương khi gặp các vấn đề sức khỏe hoặc mất thu nhập do thời tiết cực đoan.

65,5% số người được khảo sát cho biết họ vẫn phải tiếp tục làm việc trong điều kiện thời tiết nguy hiểm do áp lực về thu nhập. Không giống như lao động chính thức được hưởng chế độ nghỉ phép có lương và bảo hiểm thất nghiệp, người lao động tự do không có "lưới an toàn" khi phải tạm ngừng việc vì thời tiết xấu.

Việt Nam là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng do biến đổi khí hậu toàn cầu. Do đó, nhóm nghiên cứu đề xuất cần có một mô hình hỗ trợ nhóm lao động ngoài trời vì yếu tố khí hậu ảnh hưởng rất lớn đến công việc của họ.

Ông Lộc nêu một số mô hình ở các nước có chính sách hỗ trợ nhóm lao động này như: Quỹ Hỗ trợ Thời tiết khắc nghiệt cho người lao động ngoài trời của Singapore; chính sách bảo hiểm thất nghiệp do thiên tai của Nhật Bản; Quỹ Hỗ trợ Thu nhập thời tiết của Đài Loan; Bảo hiểm vi mô Thời tiết ở Bangladesh…

Trước mắt, nhóm nghiên cứu đề xuất một số nhóm giải pháp có thể làm ngay để cải thiện điều kiện làm việc cho nhóm này như: Xây dựng mạng lưới các trạm nghỉ di động tại những khu vực tập trung đông lao động ngoài trời; thiết lập một quỹ hỗ trợ thiết bị bảo hộ cho người lao động; phát triển các gói bảo hiểm vi mô cho người lao động tự do…

Căn cơ hơn, cần triển khai đồng bộ các giải pháp hỗ trợ sinh kế cho nhóm lao động này để tăng cường khả năng chống chịu và thích ứng của họ trước tác động của biến đổi khí hậu.

PGS.TS Nguyễn Đức Lộc đề nghị: "Trước hết, cần thiết lập một quỹ hỗ trợ thu nhập khẩn cấp dành riêng cho người lao động ngoài trời trong những ngày thời tiết cực đoan".

Đồng thời, cần phát triển các chương trình đào tạo nghề ngắn hạn, tập trung vào các kỹ năng có thể ứng dụng trong môi trường làm việc trong nhà hoặc có điều kiện bảo vệ tốt hơn; xây dựng một nền tảng kết nối việc làm thời vụ dành riêng cho người lao động ngoài trời, giúp họ tìm kiếm các cơ hội việc làm thay thế trong những ngày thời tiết xấu...