Trung thu về làng đèn ông sao Báo Đáp

Những ngày này, đến làng Báo Đáp, xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, Nam Định, từ đầu làng đến cuối làng đều tràn ngập đèn ông sao. Từ Báo Đáp, đèn ông sao tỏa đi từ Bắc tới Nam, mang cái tết Trung thu đầy ý nghĩa đến cho thiếu nhi.

Làng Báo Đáp từ lâu đã nổi tiếng là làng nghề làm đèn ông sao truyền thống. Mỗi năm làng Báo Đáp cung cấp hàng triệu chiếc đèn ông sao đi khắp cả nước. Mùa Trung thu, người dân Báo Đáp tất bật làm đèn giao hàng cho đúng hẹn với khách hàng.

Cả làng Báo Đáp có khoảng 1.000 hộ thì hơn nửa làm nghề, mỗi năm cung cấp cho thị trường cả nước khoảng 1,5 - 2 triệu cây đèn. Với giá loại dao động từ 4.000 - 6.000 đồng/1 chiếc, sau khi trừ chi phí người làm nghề còn thu được từ 150-200 nghìn đồng/ngày.

Theo sử sách thì trước kia làng Báo Đáp có tên là làng Hóp, vào thời vua Lê - chúa Trịnh, người dân làng Hóp đã có công lớn trong việc giúp vua Lê diệt chúa Trịnh, vì vậy đến năm Cảnh Hưng thứ 15 (Quý mùi - 1763), vua Lê Hiển Tông xuống chiếu đặt tên mới cho làng Hóp là làng Báo Đáp, với ngầm ý trả ơn những nghĩa cử cao đẹp của dân làng Hóp.

Ngày nay, làng Báo Đáp còn được gọi với một cái tên khác là làng “đèn ông sao”. Hiện nay, gần như chỉ còn duy nhất làng Báo Đáp là làm đèn ông sao truyền thống thủ công.

Nghề làm đèn ông sao ở Báo Đáp đã có từ rất lâu đời, người dân Báo Đáp cứ nối tiếp thế hệ này sang thế hệ khác, cứ đến dịp tết Trung thu hàng trăm vạn chiếc đèn lồng từ nơi đây lại tỏa đi khắp nơi.

Quy trình để sản xuất ra một chiếc đèn ông sao cũng không hề đơn giản. Hàng năm, ngay từ tháng Giêng âm lịch, người dân nơi đây đã phải cất công đi về các huyện Quan Hóa, Ba Thước (tỉnh Thanh Hóa) mua tre nứa về ngâm để phục vụ cho việc làm đèn lồng. Công đoạn ngâm tre xong xuôi, họ lại thuê xe sang huyện Nam Trực, Hải Hậu,… để mua xương cây đay về làm tay cầm đèn. Các công đoạn phải được hoàn thiện trước tháng 5 âm lịch để có đủ nguyên liệu trước khi bước vào “mùa vụ”.

Để kịp giao hàng cho khách khi tết Trung thu đã cận kề, gần như nhà nào cũng tận dụng hết nhân lực, từ người gia đến trẻ em đều có thể trở thành những người thợ lành nghề. Trung bình mỗi một người 1 ngày có thể làm được hơn 20 chiếc đèn ông sao.

Gia đình ông Nguyễn Văn Xã (SN 1963) là một trong những hộ làm đèn ông sao nhiều nhất nhì ở Báo Đáp. Ông Xã cho biết, gia đình ông đã gắn bó với nghề được gần 40 năm nay. Mặc dù là nghề “mưa không đến mặt, nắng không đến đầu”, nhưng lại đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và khéo tay. Để cho năng suất cao hơn, trước đây một số gia đình đã thử áp dụng làm đèn ông sao bằng máy móc. Các thanh tre nứa được thay bằng nhựa ép, sản xuất hàng loạt nhanh gấp mấy lần làm thủ công. Nhưng khi dán giấy bóng vào các thanh nhựa lại không kết dính tốt, nên phải quay lại làm thủ công.

Cùng với sự phát triển của xã hội, điều kiện kinh tế của các gia đình cũng tăng lên, trẻ em cũng được bố mẹ quan tâm nhiều hơn. Trước sự “xâm lấn” của đồ chơi hiện đại, sự lấn át của hàng ngoại như đèn lồng điện, đèn ông sao điện… đèn ông sao Báo Đáp vẫn giữ nguyên được vẻ gần gũi và thấm đậm tính dân tộc và là một món đồ chơi dân gian không thể thiếu trong mỗi dịp Trung thu về của các em nhỏ Việt Nam, đặc biệt là ở vùng nông thôn.

Minh Tuyến