Rộng “đất” cho doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam?

TS.Nguyễn Đình Cung - Phó Viện trưởng viện nghiên cứu Quản lý kinh tế TƯ (CIEM) khái quát về thực trạng nhận thức, môi trường hoạt động của các doanh nghiệp xã hội tại Việt Nam trong hội thảo tổ chức ngày 16/5 về vấn đế chính sách đối với khu vực xã hội dân sự đang phát triển rất sôi động, hiệu quả này.

Việc nhầm lẫn các doanh nghiệp xã hội với các tổ chức từ thiện, nhân đạo hoặc các chương trình xã hội truyền thống dẫn tới tâm lý phụ thuộc hoặc sức ỳ từ cộng đồng. Ngược lại, doanh nghiệp xã hội cũng có thể bị hiểu sai, hoài nghi về mục tiêu xã hội khi vận hành dưới hình thức doanh nghiệp với các hoạt động tạo doanh thu, lợi nhuận.

Theo phản ánh của một doanh nghiệp xã hội, họ không dám đăng ký dưới hình thức công ty dù rất muốn vì “chính quyền địa phương không biết về doanh nghiệp xã hội, cứ thấy doanh nghiệp là hạch sách”.

Trong khi đó, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp xã hội cần được đánh giá trên cả 2 khía cạnh kinh tế và xã hội. Do không hiểu thấu đáo đặc điểm này nên một doanh nghiệp xã hội của nước ngoài khi đến đặt vấn đề hợp tác với địa phương để thực hiện dự án, điều quan tâm trước tiên của chính quyền đặt ra với doanh nghiệp đó là “Các anh cho bao nhiêu tiền?”, “Dự án có vốn đầu tư lớn không?” mà không phải các câu hỏi về hiệu quả xã hội như “Dự án hỗ trợ được bao nhiêu hộ dân, tạo được bao nhiêu việc làm?”.

Trong khi đó, thực tế các vấn đề xã hội còn rất lớn, ngổn ngang khi tỷ lệ người nghèo (theo chuẩn nghèo của Ngân hàng thế giới: 1,25USD/ngày) của Việt Nam lên tới 21%. Nếu tính “nhóm đáy” - những người có thu nhập dưới 2USD/ngày thì tỷ lệ dân số nằm trong nhóm này còn cao hơn.

Hiện cả nước có khoảng 4,28 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, chiểm 18,2% tổng số trẻ em, trong đó có 1,5 triệu trẻ khuyết tật, 153.000 trẻ mồ côi, bị bỏ rơi, 287.000 trẻ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS, 26.000 trẻ trong độ tuổi 8-15 phải lao động nặng nhọc, độc hại, bị bóc lột….

Đó là mảnh đất, là “thị trường” cho các doanh nghiệp xã hội. Rõ ràng chỉ dựa vào khu vực nhà nước và tư nhân sẽ không đủ để lấp đầy các nhu cầu và giải quyết những vấn đề của xã hội. Đó là chưa kể tình trạng khó khăn kinh tế, yêu cầu thắt chặt tài khóa, trả nợ, tái cơ cấu hiện nay của nhà nước trong khi xu hướng vốn tài trợ cho Việt Nam ngày càng giảm dần. Trong bối cảnh này, vai trò của các tổ chức xã hội, phát triển cộng đồng nói chung, đặc biệt mô hình doanh nghiệp xã hội rất phù hợp để bù đắp khoảng trống đó.

TS Nguyễn Đình Cung quả quyết, đây chính là “miếng ghép” còn thiếu trong một bức tranh đã có chỗ đứng của các khu vực nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, các tổ chức phi chính phủ (NGO).

Ông Cung kêu gọi, đã đến lúc nhà nước cần một sự công nhận chính thức dành cho mô hình doanh nghiệp xã hội và vai trò của các doanh nhân xã hội. Các cơ chế chính sách cần được xây dựng để tạo lập khung khổ pháp lý ổn định cho hoạt động của các doanh nghiệp xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho các sáng kiến xã hội được dễ dàng triển khai hơn trong thực tế, khuyến khích và thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ tinh thần doanh nhân xã hội ở Việt Nam.

P.Thảo