“Nỗi ám ảnh” mang tên Hộ khẩu của lao động di cư

Một nghiên cứu mới đây của Oxfam (tổ chức phi lợi nhuận) tại 4 tỉnh, thành phố (Hà Nội, Bắc Ninh, TP.HCM, Đồng Nai) cho thấy đa phần lao động di cư là người nghèo, 60% trong số đó là lao động nữ. Thu nhập cơ bản trung bình của lao động di cư là 4,2 triệu đồng/người/tháng. Trong đó 76% thu nhập dành cho các chi phí cá nhân và cuộc sống ở mức tối thiểu, 24% gửi về quê.

Ngoài ra, do việc phân bổ kinh phí cho đối tượng thụ hưởng các chính sách bảo trợ xã hội (hỗ trợ cho các nhóm yếu thế và các đối tượng khó khăn) chủ yếu dựa vào danh sách hộ khẩu thường trú nên 99.86% NLĐ DC và gia đình họ không nhận được bảo trợ xã hội tại nơi đến, mặc dù họ nghèo và gặp khó khăn.

Bà Nguyễn Thị Ngát (48 tuổi, ở Xuân Trường, Nam Định) cho biết: “Tôi lên Hà Nội làm nghề mua bán đồng nát đã được hơn 10 năm nay. Thu nhập trung bình chỉ khoảng được dưới 5 triệu đồng/tháng, nhưng còn phải chi tiền thuê nhà, tiền ăn và sinh hoạt hàng ngày nên để ra không được là bao nhiêu. Do tôi không có hộ khẩu và sổ tạm trú nên rất khó khăn trong việc tiếp cận được với các vấn đề an sinh xã hội như mua bảo hiểm y tế, con cái không được học trường công…”.

Bà Ngát thông tin thêm, do không mua được bảo hiểm y tế nơi bà đến trọ và làm việc, nên buộc bà phải về quê mua. Vì vậy, mỗi khi bị ốm đau, có nhu cầu khám bảo hiểm bà Ngát lại phải khăn gói về tận Nam Định.

Cũng giống như bà Ngát, anh Nguyễn Văn Thành (35 tuổi, ở Bình Phước) chia sẻ: Mặc dù từ Bình Phước lên TP HCM làm ăn đã được 4 năm nhưng anh vẫn chưa có sổ tạm trú (KT3), nên con anh vẫn phải đi học trường ngoài cách chỗ làm của vợ chồng anh rất xa. Do con phải học trường ngoài nên chi phí cao hơn nhiều so với trường công, vì vậy với đồng lương công nhân ít ỏi khiến cuộc sống của vợ chồng anh Thành càng thêm vất vả.

“Khi chúng tôi ra công an để làm thủ thục cấp sổ tạm trú (KT3), họ nói phải về bảo chủ nhà trọ lập danh sách và đồng ý cho tạm trú tại hộ đó. Nhưng nhiều khi chủ trọ họ không hợp tác nên họ cũng chẳng làm, họ chỉ làm cái hợp đồng thuê nhà và bảo chúng tôi ra công an khai báo tạm trú cho xong chuyện. Một phần cũng vì người ra người vào trọ liên tục nên họ cũng chẳng muốn làm. Không có sổ KT3 nên con chúng tôi rất khó được học ở trường công, đành phải đi xa và chịu tốn kém hơn” – anh Thành tâm sự.

Bà Nguyễn Thu Hương - Quản lý cấp cao Chương trình quản trị nhà nước của Oxfam chỉ rõ: Hầu hết lao động di cư không được tiếp cận với các dịch vụ an sinh xã hội cơ bản như nhà ở, nước sạch, điện, giáo dục, y tế; và việc tiếp cận các thông tin gặp nhiều khó khăn, ở mức thấp, chất lượng cực kém. Đây chính là nhóm nghèo đa chiều ở đô thị dù cho họ không phải là nhóm nghèo về thu nhập theo chuẩn nghèo quốc gia.

Cũng theo bà Hương, mức chuẩn nghèo đa chiều mà Bộ LĐTB&XH vừa công bố còn quá thấp và chưa phản ánh thực tiễn nghèo đô thị.

“Bộ LĐTB&XH cần rà soát và loại bỏ các quy định cho đến nay vẫn còn gắn các chính sách an sinh xã hội với hộ khẩu vì đây là một trong những rào cản lớn nhất đối với việc tiếp cận an sinh xã hội của lao động di cư. Cần tách bạch vấn đề hộ khẩu với quyền sở hữu đất đai, nhà ở, việc làm, học tập, giảm nghèo, tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe... Lao động di cư có quyền tiếp cận một cách công bằng các chính sách an sinh xã hội ở bất cứ nơi nào họ chọn để sinh sống” - bà Nguyễn Thu Hương nói.

Thạc sĩ Nguyễn Thị Ngọc Bích - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu, tư vấn công tác xã hội và phát triển cộng đồng cho rằng, một trong những nguyên nhân khiến lao động di cư khó tiếp cận với các dịch vụ an sinh xã hội là bởi các chính sách xã hội của Việt Nam đang tiếp cận dưới góc độ hộ khẩu.

Ông Vũ Ngọc Hà - Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật (Liên đoàn Lao động tỉnh Đồng Nai) cho biết, theo điều tra của Liên đoàn Lao động tỉnh Đồng Nai, đa phần người lao động di cư không tiếp cận được với các thông tin về an sinh xã hội. 67,2% người lao động di cư không biết nơi cung cấp thông tin, tư vấn về Luật Lao động và BHXH. Gần 75% người lao động di cư không tham gia các hoạt động cộng đồng tại nơi tạm trú và thường cảm giác là mình đứng bên lề cuộc sống địa phương nơi đến.

Nguyễn Dương