Những biệt thự Pháp cổ ở làng lụa “á hậu”

Làng Nha Xá ngoài những ngôi biệt thự cổ còn được biết đến là làng lụa “á hậu” lâu đời. Theo lịch sử của làng Nha Xá trước đây, làng được Nhân Huệ vương - Phiêu kỵ Đại tướng quân Trần Khánh Dư, là võ tướng thời nhà Trần, có công đánh giặc, nên được vua Trần Thánh Tông lập làm Thiên tử nghĩa nam (con nuôi của vua), truyền nghề cá, trồng dâu nuôi tằm và dệt vải, nhờ vậy Nha Xá đã trở thành làng nghề phát triển.

Vào những năm 1920 - 1930, làng dệt lụa của Nha Xá rất hưng thịnh và phát triển, người dân nơi đây đưa vải lụa đi khắp nơi buôn bán, thị trường hấp dẫn nhất là Sài Gòn, Hồng Kông, Nhật Bản, Hàn Quốc, trong thời gian này những người lái buôn mau chóng đổi đời trở thành những người giàu có.

Chính thời kỳ làm ăn hưng thịnh này, những người lái buôn bắt đầu về quê bỏ tiền xây dựng nhà cửa. Những thương lái bắt đầu thuê kiến trúc sư người Pháp về thiết kế, nhập sắt, thép từ Pháp về rồi thuê thợ rèn đến làm hàng tháng trời để hoàn thiện.

Về làng Nha Xá, xã Mộc Bắc, không khó để chứng kiến những ngôi biệt thự cổ nằm sâu trong làng. Ấn tượng đầu tiên về những ngôi nhà là vẻ đẹp cổ kính, xen kẽ nét đẹp hài hòa của phương Tây và Á Đông rất bắt mắt.

Ngôi biệt thự Pháp cổ của ông Phạm Khắc Tiệp, được ông nội của ông thuê kiến trúc sư người Pháp về xây dựng vào năm 1930. Ông Tiệp cho biết, căn biệt thự này vẫn giữ nguyên vẹn chưa xáo trộn. Căn biệt thự xây hai tầng, mái ngói. Kết cấu sàn nhà là dầm gỗ, bộ cửa và bộ mái, ban công lan can sắt và cầu thang gỗ… là kiến trúc cổ điển Pháp.

Ông Tiệp cho biết, thời chiến tranh, bom đạn thả nhiều, do sợ sập nhà nên ông nội của ông đã tháo mấy cánh cửa mang xuống ao chôn sâu chống cháy. Sau này, trước lúc lâm chung ông cụ còn nhắc nhở con cháu lúc nào hòa bình thì mang cửa lên lắp lại đúng như vậy.

Phía trước nhà có một chiếc sân nhỏ vẫn giữ nguyên gạch lát từ đầu và một cây cổ thụ bên lối ra vào. Ngôi nhà này cũng được nhiều khách du lịch và đoàn làm phim ghé thăm.

 Cầu thang thiết kế đơn giản nhưng rất chắc chắn.

Hầu hết phía trước những ngôi biệt thự Pháp cổ ở Nha Xá đều ghi năm xây dựng từ 1923 đến 1945. Trải qua biết bao nhiêu thăng trầm của lịch sử, sự tàn phá của chiến tranh, thời gian, điều kiện thời tiết khắc nghiệt… những ngôi biệt thự đã phủ những lớp rêu phong dày đặc cùng màu nâu đen của các mái ngói.

Những ngôi biệt thự cổ này tuy không phải kiểu đồ sộ, hoành tráng như một số ngôi nhà ở những nơi khác, nhưng nơi đây vẫn toát lên vẻ đẹp của một vùng quê yên ả và thơ mộng mà ít làng quê khác có được.

Theo người dân cho biết, vào những năm 1980, làng Nha Xá vẫn còn rất nhiều những ngôi biệt thự Pháp cổ, nhưng dần dần do những ngôi biệt thự này không được tu bổ, nâng cấp thường xuyên nên đã xuống cấp nghiêm trọng nên phải đập đi xây dựng nhà mới. Đến nay chỉ còn khoảng gần 20 ngôi biệt thự Pháp cổ trong làng, nhưng những ngôi nhà này cũng đang bị xuống cấp, điều kiện một số gia đình không có nên không thể tu sửa lại.

Biệt thự mang kiến trúc phương Tây nhưng có ghi chữ Nho trước nhà

Ông Lê Giao Chẩm, chủ nhân thừa kế một ngôi biệt thự xây dựng năm 1945 cho biết: “Căn nhà này do bố tôi xây dựng, nhưng sau này do điều kiện quá khó khăn nên phải tháo dỡ một tầng ở trên bán gỗ lấy tiền sinh sống, bây giờ căn nhà cũng đã xuống cấp, nhưng do điều kiện khó khăn nên tôi cũng chỉ tu sửa được một ít. Nhưng bằng mọi giá tôi cũng sẽ giữ lại căn nhà này”.

Theo thời gian, những ngôi nhà ngói mới, nhà tầng đủ các loại ngày càng mọc nhiều lên ở Nha Xá, những ngôi biệt thự Pháp cổ cứ dần bị thu hẹp. Những phần còn lại những ngôi biệt thự cổ này là dấu tích thời kỳ vàng son của Nha Xá xưa kia.

Đức Văn