Khám phá thành cổ hình con rùa được xây qua 3 đời vua triều Nguyễn

Hình ảnh về thành cổ Vinh nhìn từ trên cao (Ảnh: Sách Nguyễn).

Theo tài liệu của Ban Quản lý di tích tỉnh Nghệ An, thành Vinh xưa thuộc xã Vĩnh Yên, phủ Yên Trường, tỉnh Nghệ An, nay là địa phận thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Thành có tên gọi cũ là thành Nghệ An, trong dân gian còn có tên là thành con rùa, bởi xây theo hình 6 cạnh, đứng trên núi Dũng Quyết (phường Trung Đô, thành phố Vinh) nhìn xuống trông giống như con rùa.

Ngày nay, khu vực này được người dân gọi là thành cổ Vinh. Năm 1804, vua Gia Long huy động 5.000 binh lính Nghệ An và Thanh Hóa đắp đất xây thành Nghệ An. Năm 1831, vua Minh Mạng cho xây lại thành bằng đá ong với quy mô to lớn và kiên cố hơn. Thành có 6 cạnh, dài 2.412m, cao 4,42m, diện tích 420.000m², bao xung quanh có hào rộng 28m, sâu 3,2m. 

Thành có 3 cổng, gồm cửa tiền, cửa tả và cửa hữu. Trong ảnh là cửa tiền - cửa chính - nằm trên địa phận phường Cửa Nam. Cửa hướng về phía nam với ý thức hướng về kinh đô Huế và là nơi nghênh đón nhà vua.

Cửa tả của thành cổ Vinh nằm trên địa bàn phường Quang Trung (thành phố  Vinh).

Với vị trí địa lý, quân sự đặc biệt, vua Tự Đức đã cho nâng cấp thành Vinh. Triều đình nhà Nguyễn đã sử dụng 8.599 phiến đá sò từ huyện Diễn Châu (Nghệ An) và đá ong từ Nam Đàn (Nghệ An), 4.848 cân vôi, 155 cân mật mía, với tổng kinh phí là 3.688 quan tiền - một số tiền rất lớn lúc bấy giờ - để tu bổ, nâng cấp thành Vinh.

Trải qua hơn 2 thế kỷ, dấu tích vật liệu xây thành vẫn còn như: gạch nung, đá ong, đá sò...

Bên trong thành, công trình lớn nhất là hành cung, cùng với đó là các cơ quan như dinh thống đốc, dinh bố chánh, lãnh binh, dinh đốc học, trại lính và nhà ngục. Có thể thấy Thành Vinh ra đời nhằm tạo ra một trung tâm chính trị, quân sự, vừa là một công trình phòng thủ của tỉnh Nghệ An. 

Trải qua chiến tranh và thời gian, thành Vinh không còn được nguyên vẹn. Năm 2004, 3 cổng vào thành đã được phục dựng, giữ được dáng vẻ uy nghiêm của một phần trong hệ thống phòng thủ quân sự của thành Vinh xưa.

Trong ảnh là cửa hữu vào thành, thuộc địa phận phường Đội Cung (TP Vinh). So với cổng tiền và cổng tả, cửa hữu không còn vọng gác cũng như cánh cửa thành bằng gỗ. 

Cửa gỗ với bánh bằng sắt để đẩy khi mở cổng thành. 

Cổng thành cổ Vinh vẫn uy nghiêm đứng bên dòng chảy của cuộc sống, trở thành "chứng nhân" cho sự phát triển của thành phố Vinh. 

Trong dòng chảy lịch sử, thành Vinh là nơi chứng kiến những cuộc đấu tranh vô cùng quyết liệt và tinh thần dũng cảm hy sinh của nhân dân xứ Nghệ để làm nên một đỉnh cao Xô Viết. Đến năm 1941, thành Vinh lại chứng kiến sự hy sinh của Đội Cung và những binh sỹ yêu nước đứng trong hàng ngũ quân đội Pháp.

Thành Vinh cũng là nơi diễn ra cuộc gặp gỡ của Bác Hồ và nhân dân Nghệ An trong 2 lần Người về thăm quê hương. 

Hệ thống hào thành cổ Vinh được nâng cấp, cải tạo năm 2014 với tổng số vốn gần 140 tỷ đồng. Với lòng hồ được nạo vét, hệ thống kè hai bên được xây dựng, hào thành là điểm nhấn đặc biệt trong hệ thống thành Vinh. 

Cổng thành cổ Vinh lung linh về đêm bởi hệ thống đèn trang trí. Đây cũng là điểm nhấn thu hút khách du lịch khi đến thăm thành phố Vinh. 

Xung quanh thành cổ Vinh, chính quyền địa phương đã quy hoạch phố ăn đêm nhằm khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch của công trình có ý nghĩa đặc biệt về lịch sử, kiến trúc và quân sự này.