Trái quách, loại quả gắn liền với tuổi thơ của những người con miền Tây

Quách là loại cây gỗ nhỏ, chiều cao tới 12m, thường có gai chắc, dài 1cm. Quách trồng từ 4-7 năm thì cho thu quả. Lá kép lông chim lẻ, có 2-3 đôi lá chét mọc đối. Gần như không có cuống, nhẵn, dạng màng hay hơi dai. Lá có điểm tuyến thơm, lá chét cuối có hình trứng ngược, dài tới 4cm. Cuống lá có cánh.

Hoa quách trắng kem, xanh lục hay hơi hồng tía, thành chùm đơn ở kẻ lá, ngắn hơn quả. Quả có dạng quả mọng, gần đầu hình cầu, đường kính 7-8cm. Quả có vỏ dày hóa gỗ, màu trắng hay hơi xám, loang lỗ kiểu hạt li ti nhìn giống trái dây cám.

Phần thịt bên trong có nhiều sợi cứng, các hạt bám lên đó. Khi trái chưa chín có phần thịt màu trắng, khi chín phần thịt chuyển sang màu nâu sậm cho đến màu đen. Nếu để chín quá thì sẽ bị lên men. Hạt nhiều, thuôn dẹt, dài 5-6mm, có lông.

Ở Việt Nam, cây quách có nhiều ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, nhiều nhất là tỉnh Trà Vinh. Cây quách mọc rải rác trong rừng, sau đó được người dân trồng lấy bóng mát và lấy quả. Cây ra hoa tháng 2-3, mang quả vào khoảng tháng 10-11 cho đến sang năm.

Để phân biệt quách chín hay xanh, người ta thường cào nhẹ lớp vỏ xám bên ngoài quả, nếu thấy bên dưới vỏ có màu nâu thì quả đã chín hoàn toàn, nếu quả chín vừa thì sẽ có màu nâu nhạt, hơi xanh.

Trái quách có bề ngoài xấu xí, mốc meo, bên trong nhão nhoẹt như bị hỏng, lúc mới tách vỏ, nó có mùi hăng nồng nhưng khi ăn, nhiều người sẽ cảm nhận được vị chua, hơi béo. Quách chủ yếu được dùng để làm nước giải khát mùa hè.

Trái quách có thể ăn non bằng cách đập vỏ, lấy phần thịt màu trắng đục, chấm muối ớt, mắm đường. Người ta còn dùng trái còn xanh ăn kèm với rau sống như chuối chát. Theo dân gian, trái non còn xanh xắt mỏng phơi khô, có thể dùng để chữa trị các bệnh như tiêu chảy. Trái chín có thể trị táo bón, điều hòa tiêu hóa.

Khi muốn ăn, người ta thường dùng dao để bổ hoặc đập trái quách lên bề mặt cứng để quả nứt ra. Dùng phần thịt quả màu nâu sậm, thêm đá, đường và dùng như món giải khát. Khi ăn, lưu ý nên nhả hạt. Tuy nhiên nếu nuốt phải hạt lượng ít thì bạn cũng đừng quá lo lắng. Vì việc này thường không gây hại đến sức khỏe.

Trái chín có mùi chua rất nồng, nếu ai ngửi không quen sẽ cảm thấy hôi. Khi chín hoàn toàn sẽ cho hương vị chua ngọt dịu, và hơi có vị của trái cây lên men. Quả vừa chín tới thì có vị ngọt bùi.