Điện ảnh Việt và "cơn khát" thế hệ đạo diễn Việt kiều như Trần Anh Hùng

Rạng sáng 28/5 (theo giờ Việt Nam), nhiều nhà làm phim, nghệ sĩ cũng như khán giả trong nước theo dõi LHP Cannes 2023 đều vỡ òa trước chiến thắng của đạo diễn Trần Anh Hùng và đạo diễn Phạm Thiên Ân. Đây được xem là những chiến thắng lịch sử của người Việt tại Cannes.

Mang đến Cannes 2023 phim La Passion de Dodin Bouffant (tạm dịch: Niềm đam mê của Dodin Bouffant), đạo diễn người Pháp gốc Việt - Trần Anh Hùng nhận được "cơn mưa" lời khen của hội đồng chuyên môn. Sau khi tác phẩm được công chiếu tại Cannes năm nay, Trần Anh Hùng đã nhận được tràng pháo tay 7 phút và chỉ kết thúc khi anh cầm mic nói lời cảm ơn.

Phim ca ngợi ẩm thực và tình yêu người Pháp, thông qua câu chuyện tình giữa một người có gu thưởng thức món ăn cùng nữ đầu bếp tuyệt vời của ông. Kết quả, tác phẩm đã mang về cho đạo diễn Trần Anh Hùng giải Đạo diễn xuất sắc nhất trong đêm bế mạc.

Cùng với thành tựu của Trần Anh Hùng, đạo diễn Phạm Thiên Ân cũng ghi danh tại LHP Cannes 2023 với giải thưởng Camera Vàng cho tác phẩm Bên trong vỏ kén vàng (Inside The Yellow Cocoon Shell) - phim mang quốc tịch Việt Nam duy nhất.

Bên trong vỏ kén vàng là tác phẩm phim truyện dài đầu tiên của Phạm Thiên Ân. Trước đó vào năm 2019, anh tham dự Cannes lần đầu với phim ngắn Hãy tỉnh thức và sẵn sàng (Stay Awake, Be Ready), giành giải Illy cho Phim ngắn xuất sắc.

Trần Anh Hùng và thế hệ đạo diễn Việt kiều ấn tượng

Dấu ấn đầy tự hào của hai đạo diễn gốc Việt tại Cannes 2023 đã củng cố niềm tin cho khán giả và cả giới làm phim Việt.

Trước khi đạt giải thưởng Đạo diễn xuất sắc nhất tại LHP Cannes 2023 với La Passion de Dodin Bouffant, đạo diễn Trần Anh Hùng từng tạo tiếng vang với Mùi đu đủ xanh (1993) - tác phẩm mang đậm tính Việt cùng lối làm phim duy mỹ rõ nét.

Phim đã đoạt giải Camera D'or (Camera Vàng) tại LHP Cannes 1993, giải César cho Phim đầu tay hay nhất và sau đó được đề cử Oscar lần thứ 66 cho Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất.

Mùi đu đủ xanh là một hồi ức điện ảnh tuyệt đẹp của Trần Anh Hùng về Sài Gòn những năm đầu thập niên 60, được kể lại qua con mắt thuần khiết của Mùi - một cô bé nông thôn lên Sài Gòn giúp việc cho một gia đình trung lưu và chứng kiến những thăng trầm của gia đình này trong những năm tháng trưởng thành của cô.

Dù đã theo gia đình sang Pháp định cư từ lâu nhưng những câu chuyện về lịch sử, văn hóa và con người vẫn luôn là những điều thôi thúc anh tìm hiểu mỗi ngày. Trong những tác phẩm của mình, Trần Anh Hùng luôn cố gắng truyền tải những chi tiết Việt Nam nhất.

Sau Mùi đu đủ xanh, Trần Anh Hùng tiếp tục tiến lên đỉnh cao của sự nghiệp khi giành được giải thưởng cao nhất - giải Sư tử vàng tại LHP Venice năm 1995 với phim Cyclo (Xích lô). Tác phẩm có sự góp mặt của ngôi sao Hong Kong -  Lương Triều Vỹ.

Xuyên suốt sự nghiệp, những tác phẩm của Trần Anh Hùng luôn có chỗ đứng nhất định trong nền điện ảnh quốc tế như Mùa hè chiều thẳng đứng, I come with the rain...

Cùng với những đạo diễn Việt kiều có ảnh hưởng đến nền điện ảnh nước nhà, tiếp nối tinh thần nghệ thuật của thế hệ đạo diễn Trần Anh Hùng, Lưu Huỳnh là cái tên để lại nhiều dấu ấn. Số lượng phim của Lưu Huỳnh không nhiều nhưng đều mang đậm màu sắc cá nhân và ngôn ngữ điện ảnh như Đường Trần (1999), Áo lụa Hà Đông (2006) - phim giành giải Khán giả bình chọn tại Liên hoan phim quốc tế Busan… Hay gần nhất là Leon Le với Song Lang (2018).

Tiếp nối Lưu Huỳnh, Charlie Nguyễn (tên thật Nguyễn Chánh Trực) được xem là cái tên nổi bật trong dàn đạo diễn Việt kiều. Anh cùng người em trai Johnny Trí Nguyễn từng tạo nên cú đột phá cho điện ảnh Việt với tác phẩm Dòng máu anh hùng (2007) - tác phẩm được nhận xét là một trong những phim võ thuật Việt Nam xuất sắc nhất từ trước đến nay.

Thậm chí, đây là tác phẩm được nhận định đã nâng tầm điện ảnh Việt, với một đề tài hấp dẫn cùng cách khai thác đầy kịch tính, cuốn hút đối với khán giả lúc bấy giờ. Đồng thời, phim cũng đánh dấu sự chuyển mình mạnh mẽ trong cách làm phim của các đạo diễn Việt kiều tại Việt Nam.

Sau Dòng máu anh hùng, Charlie Nguyễn trở thành "vua phòng vé" với loạt tác phẩm ấn tượng như Để mai tính, Long Ruồi, Cưới ngay kẻo lỡ, Tèo em, Để mai tính 2… Anh cũng đóng vai trò không nhỏ trong thành công của Em chưa 18 - dự án phim giành giải Bông sen vàng tại LHP Việt Nam lần thứ XX.

Trong số những đạo diễn Việt Kiều gây tiếng vang lớn ở phòng vé với dòng phim giải trí của điện ảnh Việt Nam, Victor Vũ (tên thật Vũ Quốc Việt) là cái tên không thể bỏ qua.

Trở về nước làm phim vào năm 2009, đến nay anh đã sớm khẳng định tên tuổi của mình với loạt dự án khuấy đảo phòng vé như Giao lộ định mệnh (2010), Cô dâu đại chiến (2010), Thiên mệnh anh hùng (2012), Scandal: Bí mật thảm đỏ (2012), Cô dâu đại chiến 2 (2014), Quả tim máu (2014), Scandal: Hào quang trở lại (2014), Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (2015), Người bất tử (2018), Mắt biếc (2019)…

Phim của Victor Vũ mang tính đời thực rất cao. Khai thác những câu chuyện tình cảm đẫm nước mắt hay những góc khuất của giới showbiz, anh đều cho thấy sự tìm hiểu và truyền tải đầy chỉn chu của mình. Dù thế mạnh là dòng phim kinh dị nhưng ở những đề tài khác, Victor Vũ cũng tạo ra những dấu ấn riêng biệt của mình.

Dustin Nguyễn (tên thật Nguyễn Xuân Trí) là diễn viên, biên kịch, nhà sản xuất và đạo diễn người Mỹ gốc Việt đầy tài năng. Những tác phẩm của anh như Lửa Phật, Trúng số, Bao giờ có yêu nhau… đa phần kén người xem nhưng anh luôn chấp nhận mạo hiểm và theo đuổi hết mình.

Điện ảnh Việt trông chờ vào thế hệ đạo diễn Việt Kiều như Trần Anh Hùng, Phạm Thiên Ân?

Trước thành công của đạo diễn Trần Anh Hùng, Phạm Thiên Ân tại LHP Cannes 2023, nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã gọi đó là "cú giật mình" đối với điện ảnh Việt còn đạo diễn, NSND Nhuệ Giang và đạo diễn Việt Linh - đạo diễn phim Mê Thảo thời vang bóng xem đây là "cú hích" cho điện ảnh nước nhà.

"Sau vinh dự Trần Anh Hùng mang đến cho điện ảnh Việt 30 năm trước, lần này, tôi rất hãnh diện khi biết tin một phim do đạo diễn trẻ trong nước thực hiện, thắng lớn ở Cannes. Tôi cho rằng đây là một cú hích lớn dành cho điện ảnh của chúng ta, nhất là với những đạo diễn làm phim độc lập", bà Việt Linh nói.

Còn công chúng và giới chuyên môn, giới làm phim hay phê bình lại thêm chờ đợi và hy vọng về một thế hệ đạo diễn Việt Kiều tài năng tiếp theo cho điện ảnh Việt, góp phần mang đến những tác phẩm nổi bật. Họ đã truyền cảm hứng cho nhiều nhà làm phim nội địa và góp phần nâng tầm chất lượng phim.

Niềm hy vọng và sự chờ đợi đó không phải là không có cơ sở, khi đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh từ vài năm nay đang theo đuổi dự án Picturehouse - một phim bán tiểu sử lấy cảm hứng từ những trải nghiệm tuổi thơ về một "rạp chiếu bóng thiên đường" của gia đình anh ở Vũng Tàu trong những năm tháng chiến tranh.

Charlie Nguyễn sau nhiều năm đứng ở vai trò sản xuất cũng chuẩn bị trở lại với một số dự án mới ở cả hai vai trò đạo diễn và nhà sản xuất, trong đó đáng kỳ vọng nhất là dự án phim tiểu sử về "điệp viên hoàn hảo" Phạm Xuân Ẩn. Victor Vũ cũng đang bấm máy dự án điện ảnh với Người vợ cuối cùng.

Và sau thành công của Song Lang, bộ phim đoạt gần 50 giải thưởng điện ảnh trong nước và quốc tế, Leon Le cũng đang trở lại với dự án thứ 2 có tên là Quán Kỳ Nam lấy cảm hứng từ một khu chung cư cũ ở Sài Gòn, nơi anh từng tá túc trong lúc về Việt Nam để làm phim Song Lang.

Biên kịch Trịnh Thanh Nhã nhận định, ngay trong nước cũng có những đạo diễn đáng kể như: Phan Đăng Di, Lương Đình Dũng, Bùi Kim Quy... trước đó là thế hệ Lưu trọng Ninh. Theo bà, vấn đề không chỉ nằm ở các cá nhân, mà ở môi trường sáng tạo. Nền điện ảnh nói riêng và văn hóa nghệ thuật nói chung của Việt Nam chưa đủ cởi mở để các cá nhân thăng hoa đúng cách.

"Bản thân Trần Anh Hùng cũng đã nỗ lực truyền cảm hứng và kỹ năng làm phim cho các nghệ sĩ điện ảnh trẻ của Việt Nam qua các kỳ Gặp gỡ mùa Thu. Nhưng khi môi trường sáng tạo còn chưa cởi mở đủ thì cảm hứng và kỹ năng chưa được rèn luyện đủ sẽ lụi dần.

Điện ảnh Việt muốn thăng hoa thực sự ngay trên tổ quốc mình và vươn ra ngoài biên giới thì cần một sự hiểu biết và cởi mở hơn từ hệ thống quản lý, xét duyệt, thẩm định…", nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã bày tỏ.

Nhà phê bình Nguyễn Phong Việt cho hay, giải thưởng của đạo diễn Trần Anh Hùng và đạo diễn Phạm Thiên Ân tại Cannes 2023 rõ ràng là một sự khích lệ rất lớn với điện ảnh Việt Nam, nhất là trong giai đoạn đang cần nhận diện những giá trị khác biệt so với điện ảnh trong khu vực.

"Trong tương lai gần, tôi tin ngoài làn sóng của các đạo diễn Việt kiều trở về, sẽ còn một làn sóng nữa là các đạo diễn trẻ Việt Nam đi học ở các nước rồi quay lại Việt Nam lập nghiệp.

Cả hai làn sóng này đều cần thiết vì chính họ sẽ là những người mang đến làn gió mới, cộng thêm những kiến thức cập nhật về xu hướng điện ảnh hiện đại ngày nay… sẽ tiếp thêm rất nhiều nguồn năng lượng tích cực cho điện ảnh Việt Nam phát triển.

Điều quan trọng nhất là chúng ta có thêm những cơ chế cởi mở cũng như tạo điều kiện hợp tác phát triển tốt cho các dự án trong nước lẫn nước ngoài, thì sớm thôi điện ảnh Việt có thể sẽ ghi thêm nhiều dấu ấn như là Cannes năm nay đã làm được", anh chia sẻ.