(Dân trí) - Premier League 2023-24 đã khởi tranh. Cuộc tái tạo chiến thuật giữa những huấn luyện viên tài ba tiếp tục diễn ra đầy thú vị…
Premier League 2023-24 đã khởi tranh. Cuộc tái tạo chiến thuật giữa những huấn luyện viên tài ba tiếp tục diễn ra đầy thú vị…
Điểm hấp dẫn của bóng đá là không có "bằng sáng chế độc quyền", do đó các nhà cầm quân thoải mái học hỏi, sao chép lẫn nhau để không ngừng đổi mới và phát triển về mặt chiến thuật.
Minh chứng sống động nhất đến từ 3 vị chiến lược gia Pep Guardiola, Mikel Arteta và Juergen Klopp, lần lượt dẫn dắt Man City, Arsenal và Liverpool. Bằng cách sử dụng những cầu thủ đa năng, cả ba tạo ra những chiến thuật tương đồng nhưng luôn có nét độc đáo riêng.
Cần nhấn mạnh, bóng đá là trò chơi chiến thuật phức tạp gấp nhiều lần hình dung. Công việc cụ thể của các vị huấn luyện viên là gì? Rất khó để phác họa! Càng không bao giờ có chuyện các nhà cầm quân chỉ cần lắp ghép cầu thủ thành một đội hình như trò chơi xếp hình là đội bóng có thể ra sân thi đấu.
Đối với các vị chiến lược gia, sơ đồ chiến thuật chỉ là những con số khô khan, các bức ảnh chụp nhanh cách triển khai đội hình không chứa đựng nhiều ý nghĩa. Các trận đấu bóng đá luôn chuyển động không ngừng một cách hỗn loạn có kiểm soát, nhưng không bao giờ xác định được thời điểm khởi động lại.
Từ định đề này nảy sinh ra câu ngạn ngữ bóng đá quen thuộc: "Sơ đồ không quan trọng, quan trọng là cách triển khai". Cách triển khai như thế nào thì đòi hỏi rất nhiều sự tìm tòi và phân tích.
Cho đến khi chưa nhận ra hoặc xác định được hệ thống chiến thuật hay tổ hợp hệ thống chiến thuật một đội bóng áp dụng, rất khó để hiểu rõ cách đội bóng đó triển khai lối chơi.
Ở thời điểm hiện tại, các đội bóng thành công và được đánh giá cao về mặt đấu pháp có xu hướng chuyển đổi giữa nhiều hệ thống chiến thuật. Hệ thống cho trạng thái tấn công và hệ thống cho trạng thái phòng ngự. Chẳng hạn như Brighton thường lên bóng với sơ đồ 2-3-5 nhưng lại phòng ngự bằng 4-4-2.
Không chỉ vậy, các đội bóng chuyển đổi từ hệ thống này sang hệ thống khác tùy theo thời điểm của trận đấu. Vẫn lấy Brighton làm ví dụ. Đội bóng của HLV Roberto de Zerbi vẫn di chuyển theo sơ đồ 4-4-2 khi thủ môn đưa bóng nhập cuộc, rồi sau đó chuyển sang sơ đồ 2-3-5 khi đã dồn ép được đối phương về phần sân nhà.
Để đảm bảo khả năng chuyển đổi liên tục các sơ đồ, những huấn luyện viên ngày càng đề cao vai trò của những cầu thủ đa năng. Thương vụ chiêu mộ lão tướng James Milner của Brighton minh chứng cho điều này.
Ở trận thắng Luton Town ở vòng 1 Premier League 2023-24, cầu thủ đã 37 tuổi này đảm nhận vai trò hậu vệ phải, tham gia phát triển bóng ở vị trí hậu vệ phải, nhưng lập tức di chuyển lên vị trí tiền vệ trung tâm để điều phối khi bóng còn cách khung thành đối phương 30m.
Trong trường hợp Brighton mất bóng, Milner lập tức tham gia tranh cướp để thu hồi bóng ở giữa sân. Nếu Luton vẫn giữ được bóng anh mới quay về vị trí hậu vệ phải. Mùa giải trước, Pascal Gross giữ vai trò tương tự.
Tại Premier League 2022-23, khi Man City gặp khó khăn ở giữa mùa giải, HLV Pep Guardiola tạo ra đột biến chiến thuật bằng cách biến John Stones thành trung vệ lai tiền vệ.
Từ vị trí trung vệ giữa hoặc trung vệ lệch phải, cầu thủ người Anh dâng lên cùng Rodri tạo thành cặp tiền vệ phân phối bóng. Cách vận hành này dựa trên mong muốn hàng thủ vẫn đảm bảo được hành lang 4 hậu vệ khi phòng ngự.
Việc kéo một hậu vệ lên vị trí tiền vệ khi có bóng mang lại cho Man City hai lợi thế. Thứ nhất là sự áp đảo về quân số ở khu vực giữa sân. Thứ hai là tăng cường khả năng phản ứng phòng vệ khi mất bóng, với những cầu thủ có khả năng đánh chặn tốt.
Ngay khi mất bóng, các tiền vệ trung tâm của Man City lập tức ập tới áp sát và tranh cướp bóng với cầu thủ cầm bóng của đối phương.
Với sự hiện diện của cặp "sen đầm" Rodri - Stones, hai tiền vệ trung tâm trên sa bàn là Kevin de Bruyne và Ilkay Gundogan không cần phải lùi quá sâu để phát triển bóng. Cả hai chỉ cần chờ ở phía trên, đứng sau lưng các tiền vệ đối phương, để nhận bóng ở những vị trí thuận lợi và phát động tấn công.
Khi đối đầu với Inter Milan trong trận chung kết Champions League mùa trước, bộ tứ "vuông vắn" này đã biến đổi thành hình thoi, hình dạng tiêu chuẩn của sơ đồ 3-4-3 mà ông thầy của HLV Pep Guardiola, nhà hiền triết của môn bóng đá, huyền thoại Johan Cruyff luôn hướng tới.
Trong trận chung kết Champions League, John Stones (4) trở thành mũi cao nhất trong sơ đồ tiền vệ hình thoi của Man City khi có bóng, dù anh vẫn là thành viên hàng hậu vệ 4 người khi không bóng.
Đến mùa giải này, Guardiola tiếp tục thực hiện những thử nghiệm mới. Trong trận tranh Siêu Cúp châu Âu với Sevilla, đến lượt hậu vệ Manuel Akanji đảm nhiệm vai trò trung vệ lai tiền vệ của Stones.
Đến trận đấu với Burnley, cầu thủ trẻ vốn được đánh giá cao về tính linh hoạt, Rico Lewis, được bố trí thi đấu ở vị trí hậu vệ cánh trái và tham gia lên bóng trong vai trò tiền vệ trung tâm bên cạnh Rodri.
Đội hình Man City trong trận tranh Siêu Cúp châu Âu với Sevilla.
Trong trận đấu giữa Man City và Burnley, Rico Lewis là hậu vệ trái khi không bóng và đá cặp tiền vệ trung tâm với Rodri khi có bóng.
Man City đã giành được "cú ăn ba" Premier League, FA Cup và Champions League bằng đội hình 3 trung vệ, một tiền vệ trung tâm và các cầu thủ chạy cánh được đẩy lên rất cao ở hành lang, trong sơ đồ 3-2-2-3, một hệ thống chiến thuật mang vẻ mới mẻ, cách tân, nhưng có nguồn gốc từ xa xưa, khi nhà cầm quân huyền thoại Herbert Chapman dẫn dắt Arsenal vào thập niên 1930.
Sơ đồ chiến thuật này còn được gọi là W-M. Chữ W đại diện cho 3 tiền đạo và 2 "inter" (tiền nội - tiền vệ tấn công ngày nay), chữ M đại diện cho 2 "half-back" (tiếp ứng - tiền vệ phòng ngự) và 3 hậu vệ.
Gần 100 năm sau, Arsenal cũng quay trở lại với sơ đồ này. Mùa trước, Mikel Arteta đã quyết định chiêu mộ Oleksandr Zinchenko từ Man City. Vị cựu trợ lý của Guardiola tại Man City biết phải làm gì với cầu thủ chạy cánh khéo léo người Ukraine.
Mặc dù thuộc "biên chế" hậu vệ biên nhưng từ thời điểm còn khoác áo The Citizens (biệt danh của Man City), Zinchenko chưa bao giờ bị bó buộc ở hành lang. Khi đội nhà có bóng, cầu thủ này biến thành tiền vệ bổ sung và nhường hành lang lại cho tiền đạo cánh.
Chuyển đến Emirates, Zinchenko tiếp tục luân phiên giữa hai vai trò: hậu vệ trái khi không bóng; tiền vệ tổ chức tấn công lệch trái khi có bóng. Khi mùa giải 2023-24 khởi tranh, Zinchenko vắng mặt vì chấn thương, Arteta chuyển giao vai trò đa năng này lại cho Thomas Partey.
Jurrien Timber, tân binh linh hoạt vừa đến từ Ajax, được kỳ vọng sẽ là Zinchenko mới của Arsenal bên hành lang phải. Đáng tiếc, cầu thủ người Hà Lan lại bị đứt dây chằng chéo đầu gối và phải nghỉ thi đấu dài hạn.
Trong hoàn cảnh ấy, Partey đã đá chính 2 trận ở Premier League ở vị trí hậu vệ phải, ít nhất là khi không bóng. Đến thời điểm Arsenal đoạt bóng và chuyển sang trạng thái tấn công, cầu thủ người Ghana tiến vào giữa sân để tạo thành cặp tiền vệ trung tâm cùng Declan Rice, để lại phía sau là hàng phòng ngự 3 người.
Tương tự đối thủ cạnh tranh trực tiếp Man City, Arsenal lên bóng theo sơ đồ 3-2-2-3 (và thậm chí cả sơ đồ 3-4-3 hình thoi), với Kai Havertz và Martin Odegaard đứng giữa hai tuyến tiền vệ và hậu vệ của đối phương, Gabriel Martinelli và Bukayo Saka di chuyển rất cao ở hành lang và Eddie Nketiah đóng vai trò trung phong.
Thomas Partey (1) di chuyển từ cánh phải vào trung lộ khi Arsenal có bóng và đối thủ đang lùi đội hình về phần sân nhà.
Tiền vệ người Ghana cùng Rice (2) tạo thành cặp tiền vệ trung tâm, trong khi Havertz (3) và Odegaard (4) di chuyển sau lưng hàng tiền vệ đối phương
Sơ đồ có bóng của Arsenal trong trận đấu với Nottingham. Hàng tiền vệ hình vuông di chuyển linh hoạt và có thể chuyển sang hình thoi
Nếu Arsenal và Man City rất giống nhau về mặt hình học lẫn triết học (hướng tới lối chơi kiểm soát bóng, thao túng không gian, thao túng thế trận) thì các đội bóng khác cũng được truyền cảm hứng dù không cùng phong cách.
Mùa giải 2022-23 của Liverpool có thể tồi tệ hơn nếu HLV Juergen Klopp không thực hiện những điều chỉnh chiến thuật vào thời điểm giữa mùa giải. Thời điểm này, Liverpool đang gặp khó khăn ở hàng tiền vệ, nơi Fabinho và Jordan Henderson thường xuyên để mất bóng.
Klopp quyết định điều chỉnh vai trò của Trent Alexander-Arnold tương tự như Guardiola từng thực hiện với Philipp Lahm cách đây 10 năm. Đó là kéo hậu vệ cánh phải này vào giữa sân khi có bóng và có nguy cơ mất bóng. Ý tưởng là mang đến sự cơ động và chặt chẽ cho tuyến giữa nhằm ngăn chặn khả năng bị phản công càng sớm càng tốt.
Khi Liverpool có bóng, Trent Alexander-Arnold di chuyển đến gần vị trí Alexis Mac Allister, "số 6" trên lý thuyết. Robertson, Van Dijk và Konate tạo thành hàng phòng ngự 3 người phía sau
Đội hình Liverpool trong trận gặp Bournemouth
Cách bố trí này hoàn toàn mới mẻ tại Anfield nhưng không hẳn lạ lẫm với những cầu thủ thừa hành nhiệm vụ. Alexander-Arnold trưởng thành ở vị trí tiền vệ trong các cấp đội trẻ của Liverpool, bao gồm cả giai đoạn được dẫn dắt bởi Pep Lijnders, người hiện là trợ lý của Klopp.
"Lữ đoàn đỏ" bắt đầu mùa giải 2023-24 với cách vận hành tương tự cuối mùa trước, với Trent Alexander-Arnold thường xuyên hiện diện ở trung lộ hơn là biên phải. Khi trái bóng nằm trong chân Alisson Becker, có cảm giác thủ thành người Brazil đóng vai trò như một trung vệ, tương tự Ederson ở Man City, mặc dù kỹ năng chơi chân của Alisson có phần hạn chế.
Việc Alexander-Arnold di chuyển vào giữa sân đẩy Alisson lên vai trò trung vệ, trong khi Konate dạt sang biên phải
Cách vận hành tương tự ở Man City, với Ederson là "trung vệ lệch trái" (vì thuận chân trái). Rico Lewis tiến vào vị trí tiền vệ trung tâm cùng Rodri
Thực tế Alisson và Alexander-Arnold không ít lần mắc lỗi ở ngay gần khu cấm địa đội nhà, trong đó có tình huống dẫn đến bàn mở tỷ số của Bournemouth ở vòng 2 Premier League. Điều đó cho thấy cách vận hành của Liverpool chưa thật trơn tru.
Cách hoán chuyển vị trí của The Kop phần nào còn tự phát và thiếu định hướng, trong khi từng cầu thủ Man City khi di chuyển phải có ý đồ rõ ràng là thu hút cầu thủ đối phương và tạo khoảng trống cho đồng đội.
Trước thời điểm Liverpool hành quân đến Brighton còn Arsenal đại chiến Man City tại Emirates trong tuần đầu tiên của tháng 10, phần còn lại của Ngoại hạng Anh sẽ tiếp tục cố công nghiên cứu để ứng phó với 3 ứng viên hàng đầu cho chức vô địch.
Nhưng sau khi tái tạo hệ thống WM huyền thoại, chắc chắn rằng Pep Guardiola và các cộng sự đang tiếp tục nghiên cứu kho tàng lịch sử chiến thuật bóng đá để tìm ra những phát kiến mới.
