Tuyến đầu cuộc chiến giành ảnh hưởng của Nga - Trung

Cho tới gần đây, Trung Á vẫn chỉ đóng một vai trò khiêm tốn trong nền chính trị thế giới, do yếu kém về kinh tế, các vấn đề nội bộ và sự mất lòng tin vào hội nhập. Sự hiện diện của Nga trong khu vực ở vị thế người hòa giải chính trị và đối tác kinh tế là không thể phủ nhận.

Tuy nhiên, chỉ trong ít năm qua, những lợi ích kinh tế của Trung Quốc đang ngày một gia tăng tại Trung Á. Moscow coi điều này là một mối đe dọa tới ảnh hưởng của họ. Nga đang dõi theo sát sao Sáng kiến Vành đai Kinh tế Con đường Tơ lụa, sáng kiến đem lại cho Bắc Kinh vai trò chủ chốt và có thể thay thế cả Liên minh Kinh tế Á- Âu.

Là quốc gia trung tâm trong bất kỳ dự án hội nhập nào ở khu vực, Kazakhstan đã trở thành tuyến đầu trong cuộc chiến giữa Nga và Trung Quốc để giành giật ảnh hưởng.

Lợi ích dầu khí của Nga

Dẫn dắt chính sách Nga tại Kazakhstan là các hoạt động của bốn công ty năng lượng lớn: Gazprom, Lukoil, Transneft và Rosneft. Các công ty này cho phép Moscow giữ Astana trong phạm vi ảnh hưởng của các lợi ích Nga và giúp ngăn chặn Bắc Kinh chiếm vai trò ưu thế với kinh tế Kazakhstan. Sự tham dự của các tập đoàn này trong những dự án năng lượng địa phương giúp Nga tiếp cận dễ dàng với nguồn dự trữ dầu khí, trong khi tạo ra mối ràng buộc giữa hai nước ở các lĩnh vực năng lượng, giao thông vận tải, không gian và nông nghiệp.

Cơ sở của quan hệ đối tác hai nước dựa vào những thỏa thuận dầu khí và cung cấp năng lượng qua những vùng lãnh thổ Kazakhstan và Nga tới châu Âu hay thị trường Trung Quốc. Gần đây, nhà đầu tư hàng đầu của Nga tại Kazakhstan là Lukoil, có 7 dự án hoạt động và có cổ phần trong hệ thống ống dẫn xuyên quốc gia gọi là Caspian Pipeline Consortium (CPC). Trong năm 2013, có 32,7 triệu tấn dầu được bơm qua hệ thống này, 28,7 triệu tấn xuất khẩu Kazakhstan.

Kể từ 1/12014, Rosneft đã có thể vận chuyển 7 triệu tấn dầu mỗi năm qua đường ống Priirtyshsk - Atasu - Alashankou theo một thỏa thuận liên chính phủ đưa dầu Nga sang Trung Quốc qua Kazakhstan, được ký kết trong cuộc gặp của Hội đông Kinh tế Á - Âu ngày 24/12/2013. Chính quyền Nga tuyên bố, khối lượng vận chuyển có thể tăng tới 10 triệu tấn. Việc này sẽ cho phép Moscow mở rộng hợp tác kinh tế lâu dài với Astana và đảm bảo nguồn thu ngân sách thêm 54,6 triệu USD phí vận chuyển. Ngoài ra thỏa thuận còn mở rộng công suất ống dẫn Atasu - Alashankou từ 12 lên 20 triệu tấn dầu mỗi năm.

Đường ống quan trọng thứ 3 của Nga và Kazakhstan là hệ thống Atyrau - Samara, vận chuyển dầu Kazakhstan tới Nga và sau đó là châu Âu. Trong 2013, có 15,4 triệu tấn dầu đi qua hệ thống này.

Cuối cùng, Nga và Kazakhstan sử dụng lộ trình hàng hải qua Biển Caspian giữa Aktau và Makhachkala để cung cấp 2,7 triệu tấn dầu.

Sự hợp tác năng lượng ổn định này còn thể hiện trong lĩnh vực khí đốt. Hai hệ thống dẫn khí quan trọng: Trung Trung Á và Bukhara - Ural – chạy qua lãnh thổ Kazakhstan giúp cho Gazprom mở rộng danh mục tài nguyên và đảm bảo nguồn cung cấp khí không bị gián đoạn ở nước ngoài. Tham vọng của Gazprom còn bao gồm cả các dự án cùng phát triển. Ví dụ như KazMunayGaz và Gazprom đã thiết lập liên doanh LLP KazRosGas với tỉ lệ 50/50 để củng cố các dự án mới.

Kết quả 15 năm đầu tư là Moscow đã phát triển được một vị thế mạnh mẽ trong lĩnh vực nhiên liệu và năng lượng tại Kazakhstan, đảm bảo sự quá cảnh ổn định các nguồn tài nguyên năng lượng. Việc tham gia của các công ty Nga trong lĩnh vực chiến lược là năng lượng buộc Astana phải cân nhắc đến các lợi ích và chính sách của Moscow. Hợp tác giữa Nga và Kazakhstan trong lĩnh vực đầy hứa hẹn và tiềm năng là xây dựng hệ thống dẫn khí xuyên Caspian giúp Kazakhstan có những nguồn đầu tư mới trong khi cho phép Nga kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc.

Và không chỉ dầu khí...

Ngoài dầu và khí, Nga cũng khá cạnh tranh trong công nghiệp hạt nhân. Gần đây, có 5 liên doanh khai thác uranium với đại diện từ Nga là công ty Uranium One. Trong năm 2013, sản lượng liên doanh đạt 4.545 tấn với kế hoạch tăng lên 6.000 tấn.  Ngoài ra, Moscow và Astana còn thiết lập trung tâm thương mại chung Nga – Kazakhstan để làm giàu uranium. Kazatomprom còn có 10% cổ phần tại Trung tâm làm giàu uranium quốc tế ở Angarsk.

Thị trường uranium Kazakhstan rất cạnh tranh với sự hiện diện của Pháp, Trung Quốc và Nhật Bản. Ý thức được điều này, năm trước, Tổng thống Vladimir Putin đã ký các thỏa thuận với người đồng cấp Kazakhstan, ông Nursultan Nazarbayev. Theo đó, Moscow sẽ xây dựng một nhà máy điện hạt nhân Kazakhstan với công suất 300-1.200 MW. Nga sẵn sàng cung cấp các dịch vụ bảo trì và đào tạo chuyên viên.

Hai nước đã nhất trí về một lộ trình phát triển các mỏ uranium theo hình thức công ty liên doanh. Nga sẽ hưởng lợi từ những sáng kiến này: Đó là kinh tế cho cả hai bên, Nga giành được quyền tiếp cận nguồn uranium tiềm năng; Kazakhstan bị ràng buộc chặt chẽ với Nga và Uranium One có cơ hội trao đổi các tài sản với những công ty khai thác uranium khác.

Nga cũng đang đầu tư vào việc phát triển kinh tế năng lượng truyền thống của Kazakhstan bắt đầu với dự án tái thiết nhà máy nhiệt điện Ekibaztuz-2 với mục tiêu tăng tổng sản lượng lên 4,6 tỉ kWh/năm. Kazakhstan được hưởng lợi ở cả gia tăng sản lượng xuất khẩu cũng như đáp ứng nhu cầu trong nước. Với 50% cổ phần, Nga dĩ nhiên cũng có thể nhập khẩu điện và thu lợi nhuận cao Ekibaztiz-2. Trong năm 2013, Nga đã tăng gần gấp đôi nhập khẩu năng lượng điện từ Kazakhstan, khoảng 1,97 tỉ kWh năm 2012 lên 3,9 kWh.

Nga cũng là đối tác mạnh mẽ của Kazakhstan trong lĩnh vực quân sự và không gian. Một thỏa thuận quốc phòng cấp cao minh họa cho quan hệ chiến lược giữa hai nước là việc Nga cung cấp 5 hệ thống tên lửa đất đối không S-300 cho Kazakhstan. Hợp đồng thuê dài hạn khu phức hợp không gian Baikonur đảm bảo cho sự hợp tác không gian của hai bên tiếp tục bền vững ít nhất tới 2050. Hơn thế nữa, cơ quan không gian liên bang Nga Roscosmos đã có một thỏa thuận tiếp tục hợp tác với KazCosmos phía Kazakhstan cho tới 2030.

Trong khi đó, 76 trong số 83 vùng của Nga có quan hệ kinh tế với Kazakhstan. Những khu vực như Tatarstan, Sverdlovskaya, Chelyabinskaya, và Orenburgskaya có trao đổi thương mại với Kazakhstan vượt quá 1 tỉ USD với hơn 200 thỏa thuận liên vùng và 5.000 liên doanh.

Cuối cùng, trong năm nay, Nga, Kazakhstan và Belarus đã thiết lập Liên minh Kinh tế Á Âu. Nếu khối có các chức năng như dự định thì nó có thể củng cố quan hệ của Moscow với Astana và đặt nền tảng cho tương lai.

(Còn tiếp kỳ 2)