Mỹ lo Trung Quốc "thế chân" ở quần đảo chiến lược

Trong nhiều thập niên, quần đảo Marshall nhỏ bé đã là một đồng minh vững chắc của Mỹ. Vị thế địa lý tuyệt vời, ở giữa Thái Bình Dương, đã khiến nó trở thành một tiền đồn chiến lược quan trọng của quân đội Mỹ.

Nhưng tất cả điều đó đang đối mặt nhiều thử thách, trong bối cảnh tranh chấp với Washington về các điều khoản của "Hiệp ước Liên kết Tự do", thỏa thuận sắp hết hạn. Theo hiệp ước này, Mỹ chính thức chấm dứt chế độ quản lý quần đảo và Marshall trở thành nhà nước tự quản và liên kết tự do với Mỹ.

Một vấn đề đặt ra là Mỹ vẫn từ chối những yêu cầu của người dân Marshall về bồi thường thiệt hại môi trường và sức khỏe từ hàng chục vụ thử hạt nhân mà Washington đã thực hiện trong những năm 1940-1950, bao gồm một vụ nổ nhiệt hạch khổng lồ trên đảo san hô Bikini.

Mỹ nói rằng, việc từng tiến hành 67 vụ thử nghiệm hạt nhân trên quần đảo Marshall bao gồm cả hòn đảo san hô vòng Bikini, được cho là "vì lợi ích nhân loại".

Mâu thuẫn trên khiến một số nghị sĩ Mỹ lo ngại Trung Quốc có thể sẵn sàng nhảy vào để lấy lòng Marshall và từng bước "hất cẳng" Mỹ, động thái có nguy cơ khiến cuộc chiến giành vị trí thống trị địa chính trị giữa hai siêu cường ngày càng gay gắt.

Kể từ Thế chiến II, Mỹ đã tăng cường quan hệ quần đảo Marshall, cùng với Micronesia và Palau. Tại quần đảo Marshall, Washington đã phát triển các cơ sở quân sự, tình báo và hàng không vũ trụ ở một khu vực mà Trung Quốc cũng rất thèm muốn.

Đổi lại, những khoản viện trợ và việc làm mà người Mỹ mang đến đã giúp nền kinh tế của quần đảo Marshall phát triển hơn. Và nhiều người dân Marshall đã tận dụng cơ hội để được đến sống và làm việc ở Mỹ. Hàng nghìn người dân Marshall đã chuyển đến Arkansas, Hawaii và Oklahoma.

Nhưng trong tháng này, 10 nghị sĩ đảng Dân chủ và Cộng hòa tại Hạ viện đã viết thư cho Cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Joe Biden, Jake Sullivan, về các cuộc đàm phán của Mỹ với Marshalls, Micronesia và Palau. Theo họ, chính phủ Tổng thống Joe Biden đã không ưu tiên những cuộc đàm phán này.

"Không có cuộc họp chính thức nào kể từ khi chính quyền Biden lên nắm quyền, ngay cả khi trọng tâm quốc tế của chúng ta là tiếp tục chuyển sang Ấn Độ - Thái Bình Dương", bức thư viết.

Lo ngại cho vị thế của Mỹ

Các nghị sĩ cảnh báo chính sự chậm trễ này đang đặt Mỹ vào thế yếu hơn và "Trung Quốc đã quá sẵn sàng để tham gia và cung cấp đầu tư cơ sở hạ tầng và chống biến đổi khí hậu mà các đối tác lâu năm của chúng ta đang tìm kiếm".

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng đã đánh tiếng về tham vọng của nước này khi tuyên bố Mỹ có nhiệm vụ khắc phục những thiệt hại về môi trường mà họ gây ra từ các vụ thử hạt nhân. Bắc Kinh cũng nhấn mạnh "sẵn sàng bắt tay với chính quyền Marshall và các quốc đảo Thái Bình Dương khác trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau".

Thị trưởng James Matayoshi của đảo san hô Rongelap trên quần đảo Marshall, cho biết ông và hàng trăm người khác vẫn di dời khỏi đảo kể từ sau các vụ thử hạt nhân và muốn thấy hòn đảo được hồi sinh. Ông cho biết, các giới chức đã thảo luận với các nhà đầu tư tiềm năng từ châu Á, sau khi đề xuất trước đó của một doanh nhân người Marshall gốc Trung Quốc thất bại.

"Đó sẽ chỉ là một giao dịch kinh doanh. Chúng tôi không ủng hộ chiến tranh hay bất kỳ ảnh hưởng nào của siêu cường tại đây", ông Matayoshi nói. "Nhưng chúng tôi muốn có thể sống ở sân sau của chúng tôi và tận hưởng cuộc sống ở đây".

Giống nhiều người dân khác trên quần đảo Marshall, Matayoshi tin rằng, thỏa thuận 150 triệu USD của Mỹ vào những năm 1980 không đủ khả năng giải quyết những "di sản hạt nhân" mà Washington để lại.

Nhưng quan điểm của Mỹ đã không thay đổi trong hơn 20 năm qua, và đó cũng là thời điểm cuối cùng bản thỏa thuận được đưa ra để đàm phán lại. Washington cũng khẳng định, việc bồi thường hạt nhân được giải quyết theo "thỏa thuận đầy đủ và cuối cùng" và không thể đưa ra đàm phán lại.

Thượng nghị sĩ David Paul của Marshallese, người trong ủy ban đàm phán của quần đảo và cũng đại diện cho đảo san hô Kwajalein, nơi có căn cứ quân sự lớn của Mỹ, cho biết tỷ lệ ung thư ở đây gia tăng và cần ưu tiên tính toán việc di dời dân. "Mọi người đều biết các cuộc đàm phán vào thời điểm đó là không công bằng. Khi bạn xem xét tổng chi phí thiệt hại về tài sản và các vấn đề sức khỏe đang hiện hữu cho đến nay, đó là một sự xúc phạm", ông nói.

Theo nhiều ước tính, chi phí thiệt hại vào khoảng 3 tỷ USD, bao gồm cả việc sửa chữa một cơ sở chất thải hạt nhân khổng lồ được gọi là Cactus Dome mà các nhà môi trường cho rằng đang rò rỉ chất thải độc hại ra đại dương.

Thượng nghị sĩ Paul nói rằng, cách tiếp cận của Mỹ cần phải thay đổi, nếu không muốn để Marshall ngả về phía Trung Quốc.