Kinh tế Nhật Bản: Đi tìm cái may giữa những rủi ro

Trong những cái rủi…

Nếu ai có dịp trở lại Kobe 16 năm sau khi chứng kiến hậu quả của trận động đất mạnh 6,8 độ richter xảy ra tháng 1/1995, chắc không thể tưởng tượng được còn có gì tồi tệ hơn thế: đường cao tốc Hanshin và cảng Kobe bị tàn phá hoàn toàn, các tòa nhà gần như bị san bằng, các đường phố đầy những đống đổ nát, hơn 6.400 người thiệt mạng. Đây là trận động đất còn được ghi chép lại trong sách Kỷ lục Thế giới như là một thảm họa tự nhiên gây tốn kém nhất từng xảy ra ở bất cứ quốc gia nào trên thế giới - gây thiệt hại 10.000 tỷ yên (100 tỷ USD ), tức tương đương 2,5% GDP của Nhật.

Ngay sau trận động đất tại Kobe, thị trường chứng khoán Nhật đã tan vỡ dẫn đến sự sụp đổ của Ngân hàng Barings. Sản xuất công nghiệp những tuần sau đó giảm đến 2,5%.

Thiên tai vừa xảy ra với Nhật Bản quả là một cú sốc lớn cho đất nước này nói riêng và cả thế giới nói chung. Rất nhiều thứ đang bị hư hại, từ những khu dân cư lớn đến nhà máy lọc đã bị bốc cháy, số người bị thiệt mạng dự tính tới hàng chục nghìn người. Các tuyến xe lửa ngưng vận hành, điện thoại di động không bắt được sóng tại Tokyo. Các cơ sở sản xuất của Nhật như Honda, Toyota, Sony bị thiệt hại rất nhiều. Ước tính ban đầu, thiệt hại của trận động đất và sóng thần tàn phá Nhật Bản xảy ra vào tuần trước ở phía bắc quốc gia này cũng tương đương như ở Kobe (khoảng 100 tỷ USD). Thị trường chứng khoán Nhật Bản cũng đang chịu những tác động tương tự và không chỉ có ở Nhật mà ở tất cả mọi nơi.

Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BOJ) hôm nay đã bơm 15 nghìn tỷ yên (182 tỷ USD) cho thị trường tài chính – con số lớn nhất từ trước đến nay trong một hành động riêng rẽ của BOJ, để “giảm xóc” cho nền kinh tế đang bị ảnh hưởng của thảm họa nghiêm trọng nhất trong lịch sử nước này. “Chúng tôi sẽ tiến hành mọi biện pháp có thể, gồm cả cung cấp khả năng thanh toán bằng tiền mặt, để đảm bảo tính ổn định cho thị trường tài chính và giải quyết ổn thỏa những thỏa thuận kinh doanh”, người phát ngôn BOJ nói. Hôm nay, các cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Tokyo của Nhật Bản đã giảm tới 5,2%, xuống mức dưới 10.000 điểm trong phiên mở cửa đầu tiên sau trận động đất lớn nhất trong lịch sử nước này kèm theo sóng thần. Chỉ số Nikkei của Sở giao dịch chứng khoán Tokyo đã nhanh chóng giảm 540,39 điểm ngay sau khi mở cửa, xuống còn 9.714,04 điểm.

Trong lĩnh vực năng lượng, nhiều nhà máy lọc dầu bị ngưng hoạt động, nhiều nguy cơ đang đe dọa các cơ sở hạt nhân. Tất cả điều đó sẽ khiến cho chi tiêu dầu khí càng thêm lớn, từ đó, sản xuất công nghiệp sẽ bị ảnh hưởng nặng nề. Tình trạng gián đoạn trong việc cung cấp nguyên liệu khiến nền kinh tế thì đang lần mò ra khỏi cuộc khủng hoảng toàn cầu lại lùi thêm một bước. Lĩnh vực tái bảo hiểm, vốn đang quay cuồng trong vòng xoáy của thiên tai, sẽ bị nhấn chìm một lần nữa.

Xét về thời gian, trận động đất này xảy ra đúng vào thời điểm mà kinh tế quốc gia đang lúc khó khăn. Vào quí 4 năm 2010, GDP của Nhật đã giảm đáng kể, và sự phục hồi đang được dự kiến cho giai đoạn đầu năm 2011. Hơn nữa, chính phủ sẽ phải chi một khoản lớn để khắc phục hậu quả động đất, trong khi tình hình tài chính đất nước đang u ám với mức thâm hụt công đạt ngưỡng 9% GDP, trong khi chính phủ Nhật thì đang thiếu nợ rất nhiều và với thiên tai này họ sẽ phải vay mượn thêm nhiều nữa để xây dựng lại. Có ý kiến nhận định lần này khả năng phục hồi kinh tế của Nhật yếu hơn nhiều so với trận động đất Kobe năm 1995.

Khả năng này sẽ còn cao hơn nhiều nếu nỗi lo sợ về một thảm họa hạt nhân kiểu Chernobyl trở thành hiện thực. Trong nước, lo ngại rò rỉ phóng xạ khiến hàng trăm nghìn người phải sơ tán; thiếu điện do hàng loạt nhà máy điện hạt nhân phải đóng cửa đang có nguy cơ ảnh hưởng tới cuộc sống gần 50 triệu dân. Bên ngoài, đã có những dự báo thảm khốc cho ngành công nghiệp hạt nhân toàn cầu, với việc cả Trung Quốc và Ấn Độ vừa thông báo rằng họ sẽ xem xét lại các kế hoạch xây dựng nhà máy điện hạt nhân của mình, đồng thời một số cuộc biểu tình đang diễn ra ở châu Âu nhằm chống lại kế hoạch xây dựng lò phản ứng hạt nhân ở Đức"

Kinh tế của Nhật Bản đã từng bị cho là già nua và không theo kịp tầm phát triển của quốc tế, trong bảng xếp hạng vào năm ngoái thì kinh tế Nhật rơi xuống hạng 3, sau Mỹ và Trung Quốc. Bây giờ họ lại phải đối đầu với thiên tai này. Cơ hội vực dậy nền kinh tế có đến với chính phủ của thủ tướng Naoto Kan?

… đi tìm những cái may

Những ai đã biết về Kobe hoặc là người có hơn 20 năm nghiên cứu về văn hóa cũng như kinh tế Nhật, sẽ có thể phỏng đoán về cái may với tương lai kinh tế của đất nước Mặt trời mọc.

Sau động đất, Kobe đã phục hồi,và phục hồi nhanh chóng một cách khác thường. Hoạt động sản xuất của thành phố gần như trở lại bình thường trong vòng 15 tháng, còn sản xuất công nghiệp của Nhật nói chung cũng không sụt giảm quá nhiều: giảm 2,6% vào tháng 1/1995 nhưng sau đó đã tăng trở lại 2,2% vào tháng 2 và 1% vào tháng 3.

Cũng sau trận động đất này, những quy định về xây dựng của Nhật Bản đã được thắt chặt một cách rõ rệt.

Trong khi Kobe là một hải cảng quan trọng của Nhật Bản, vùng Tohuku, tâm chấn của trận động đất 11/3 nằm cách Tokyo 250 km về phía đông bắc lại có vai trò kinh tế kém hơn nhiều. Nơi đây chủ yếu là các nhà máy hóa dầu, điện tử và ô tô. Sản xuất vùng này chỉ chiếm 1,7% GDP của Nhật.

Không có cảm giác về sự ngưng đọng sản xuất từ Nhật Bản. Nhiều nhà máy đã bị ảnh hưởng bởi động đất, nhưng mức độ thiệt hại là không quá lớn. Tập đoàn Toyota đã cho ngừng hoạt động 3 nhà máy ở phía bắc, nhưng Toyota cho biết không bị thiệt hại về người. Tập đoàn Nissan có hai khu sản xuất bị bốc cháy, nhưng đã được dập tắt trong ngày và hôm qua cho biết hôm nay, mọi hoạt động sẽ trở lại bình thường. Sony bị thiệt hại rất nhiều nhưng họ cũng đã hoạt động trở lại.

Ở cấp độ toàn quốc, tình hình ít căng thẳng hơn nhiều. Một chuyên gia kinh tế cho biết, không có trục giao thông trọng yếu nào bị thiệt hại. Hoạt động tài chính trở lại hầu như bình thường vào sáng hôm nay. Ngân hàng trung ương Nhật Bản cũng đã dự kiến họp vào ngày hôm nay, 14/3, để bàn về chính sách tiền tệ.

Chính phủ Nhật Bản đang thiếu nợ rất nhiều và với thảm hoạ này, họ sẽ phải vay mượn thêm nhiều nữa để xây dựng lại. Nhưng nhìn về một khía cạnh khác thì đây là một việc không đến nỗi tệ vì khi xây dựng lại thì họ sẽ bắt đầu với những thiết bị khoa học tối tân nhất cũng như người dân sẽ có công ăn, việc làm và thời gian để quay lại cuộc sống trước thiên tai sẽ được rút ngắn lại.

Trên chính trường Nhật Bản cũng đang có một số khó khăn, nhưng Nhật là một quốc gia lớn, có tầm quan trọng nhất định trong nền kinh tế thế giới, bây giờ điều quan trọng là họ định hướng như thế nào để xây dựng lại một Nhật Bản cường mạnh. Đây chỉ là một bước lùi nhỏ và nếu như chương trình xây dựng lại của họ đi đúng hướng, thì trong vòng từ 3 đến 6 tháng nữa, sẽ lại có một Nhật Bản mạnh hơn trước khi trận động đất xảy ra rất nhiều.