Kịch bản cho vòng đàm phán mới khi Nga - Ukraine "vừa đánh, vừa đàm"

Ngày 16/5, các nhà đàm phán Nga và Ukraine đã gặp nhau trực tiếp tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ - hơn 3 năm kể từ vòng đàm phán đầu tiên vào tháng 3/2022 sau khi xung đột bùng phát. Địa điểm đàm phán và một số nhà đàm phán của hai bên vẫn như vậy, tuy nhiên, hoàn cảnh hiện nay và vị thế của các bên đã khác rất nhiều.

Cuộc đàm phán ngày 16/5 kết thúc nhanh chóng sau chưa đầy hai giờ, trong đó đại diện Nga và Ukraine đã thảo luận về lệnh ngừng bắn, các vấn đề nhân đạo và khả năng tổ chức cuộc gặp ở cấp lãnh đạo cũng như việc xây dựng một bản ghi nhớ nhằm tiến tới hiệp định hòa bình.

Mặc dù hai bên chưa đạt được tiến triển về lệnh ngừng bắn nhưng hai bên đã đạt được bước đi cụ thể liên quan đến việc trao đổi tù binh quy mô lớn (1.000 tù binh đổi 1.000 tù binh).

Bắt đầu từ ngày 23/5, hai bên đã tiến hành các đợt trao trả tù binh. Tuy nhiên, trên thực địa, các lực lượng Nga và Ukraine vẫn giao tranh dữ dội, với các đòn tấn công “ăn miếng trả miếng” bằng UAV và tên lửa vào thủ đô Kiev và Moscow.

Có thể thấy, mặc dù tiến trình đàm phán đã được tái khởi động nhưng hai bên còn tồn tại những bất đồng sâu sắc liên quan đến các vấn đề an ninh, chủ quyền lãnh thổ…, ảnh hưởng rất lớn đến tiến trình đàm phán tiếp theo.

Tính toán của các bên

Về phía Ukraine: Ngay sau khi cuộc đàm phán ngày 16/5 kết thúc, Thứ trưởng ngoại giao Ukraine Serhii Kyslytsia khẳng định, Ukraine ủng hộ tổ chức một cuộc gặp cấp cao giữa Tổng thống Volodymyr Zelensky và Tổng thống Vladimir Putin trong thời gian sớm nhất; nhấn mạnh chỉ có cuộc gặp giữa những người đứng đầu quốc gia mỗi bên mới có thể đưa ra những quyết định mang tính hiệu quả nhằm chấm dứt xung đột. Tuy nhiên, ông Kyslytsia cũng nói rằng, cần phải “gia tăng sức ép” với Nga để tiếp nối “thành công bước đầu” của cuộc đàm phán tại Istanbul.

Ngày 21/5, ông Andriy Yermak - Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine tuyên bố, lập trường của Kiev rất rõ ràng, trong đó bước đầu tiên là thỏa thuận về việc trao đổi tù binh và bước thứ hai là xác định địa điểm cho cuộc họp tiếp theo với các đại diện của Nga; đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc tăng cường áp lực trừng phạt đối với Nga.

Tổng thống Ukraine Zelensky nói điều rất quan trọng là đưa tất cả những người đang bị giam giữ trở về.

Về phía Nga: Hiện Moscow tiếp tục bác đề xuất của Ukraine về một lệnh ngừng bắn toàn diện và vô điều kiện nhằm mở đường cho các bước đàm phán tiếp theo. Tuy nhiên, trong cuộc điện đàm kéo dài 2 giờ vào ngày 19/5 với Tổng thống Mỹ Donald Trump, Tổng thống Putin cho biết, Moscow sẵn sàng thảo luận với Ukraine để thiết lập và ký biên bản ghi nhớ về một hiệp ước hòa bình trong tương lai.

Sau cuộc điện đàm, ông Trump đã thừa nhận riêng với các nhà lãnh đạo châu Âu rằng, ông Putin chưa sẵn sàng chấm dứt chiến tranh ở Ukraine vì ông tin rằng mình đang giành chiến thắng.   

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết, Nga sẽ soạn thảo một danh sách điều kiện riêng cho lệnh ngừng bắn với Ukraine, thay vì gộp vào các thỏa thuận hòa bình chung.

Ngày 21/5, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov tuyên bố, Moscow sẽ không chấp nhận cách tiếp cận ngừng bắn trước, đàm phán sau bởi theo ông cách tiếp cận này đã dẫn đến thất bại của cuộc đàm phán Nga - Ukraine hồi tháng 3/2022.

Ngoại trưởng Lavrov cũng nói rằng, Nga sẽ sẵn sàng gửi tới Ukraine dự thảo văn kiện, nêu rõ các điều kiện để đạt được một thỏa thuận toàn diện, lâu dài và bền vững về giải quyết khủng hoảng, ngay sau khi việc trao đổi tù binh của hai bên hoàn tất.

Bộ Ngoại giao Nga cũng nêu rõ quan điểm, “bóng hiện ở sân Ukraine” và Ukraine phải quyết định có tham gia vào một nỗ lực như vậy hay không.

Các nhà phân tích đánh giá, việc thời gian và địa điểm của cuộc đàm phán trực tiếp tiếp theo giữa Moscow và Kiev vẫn chưa được đưa ra phản ánh tính toán chiến lược của cả hai bên, nhất là trong bối cảnh Ukraine vẫn đang giữ lập trường không nhượng bộ các vấn đề về lãnh thổ, trong khi Nga muốn giải quyết nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột bao gồm sự trung lập của Ukraine, việc công nhận những vùng lãnh thổ mà Nga đã sáp nhập và phương Tây phải dừng hỗ trợ quân sự cho Ukraine.

Giai đoạn này được coi là “khoảng dừng cần thiết” để các bên củng cố vị thế quân sự, chính trị và ngoại giao trước mỗi cuộc đàm phán quan trọng nhằm đạt lợi thế tốt nhất trên bàn đàm phán sắp tới.

Về phía các bên trung gian: Thời điểm này, các kênh ngoại giao gián tiếp vẫn đang được thúc đẩy nhằm tạo môi trường đối thoại hướng tới tiến trình hòa bình bền vững và lâu dài. Cách tiếp cận quốc tế với cuộc xung đột Nga - Ukraine đã có sự thay đổi lớn. Hơn nữa, hiện nay có nhiều bên sẵn sàng làm trung gian hơn.

Thổ Nhĩ Kỳ khẳng định sẵn sàng đảm nhận vai trò trung gian tổ chức đàm phán tiếp theo nếu hai bên đồng ý. Thụy Sĩ cũng tuyên bố sẵn sàng làm trung gian tổ chức hội nghị hòa bình giữa Moscow và Kiev nhằm xây dựng khuôn khổ chung về hòa bình dựa trên các nguyên tắc quốc tế.

Ngày 21/5, Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb cho biết, các cuộc đàm phán kỹ thuật giữa Nga và Ukraine có thể được tổ chức tại Vatican.

Trong cuộc điện đàm với Thủ tướng Italy Giorgia Meloni vào ngày 20/5, Giáo hoàng Leo XIV tỏ ý sẵn sàng đồng ý với ý tưởng tổ chức vòng đàm phán tiếp theo tại Vatican nhằm chấm dứt xung đột. Tổng thống Mỹ Donald Trump rất hoan nghênh ý tưởng này.

Tuy nhiên, ngày 23/5, Ngoại trưởng Nga đã bác bỏ ý tưởng về việc tổ chức hòa đàm tại Vatican với lý do Nga và Ukraine là hai quốc gia Chính thống giáo Đông phương, do đó, không thể đàm phán tại Vatican, vùng đất của Công giáo.

Với vai trò trung gian hòa đàm, Mỹ dường như  đang chờ danh sách điều kiện ngừng bắn mà Nga và Ukraine đưa ra để quyết định bước đi tiếp theo. Còn Tổng thống Trump có vẻ đã từ bỏ ý định tăng cường trừng phạt nhằm gây áp lực buộc Nga chấp nhận lệnh ngừng bắn.

Trong khi đó, Mỹ vẫn chưa có cam kết về việc bổ sung viện trợ quân sự hay tài chính cho Ukraine; thậm chí một số cố vấn thân cận của ông Trump được cho là đang vận động để “chuyển giao” vai trò điều phối hòa đàm sang cho châu Âu hoặc thậm chí là Vatican.

Vị thế và mục tiêu của các bên

Các nhà quan sát cho rằng, trong năm 2026, Quân đội Nga có thể sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng về nhân lực và vũ khí, do đó, đây có thể coi là giai đoạn lý tưởng nhất kể từ đầu cuộc xung đột để Kiev gây sức ép với Moscow nhằm đạt lợi thế trên bàn đàm phán.

Mặc dù Nga tuyên bố đã tuyển được số lượng lớn tân binh từ đầu năm đến nay nhưng khả năng tấn công trên bộ của Nga đang chững lại. Chuyên gia về chiến tranh trên bộ Jack Watling của Anh đánh giá, tốc độ tiến công của Nga gần như đình trệ, chủ yếu là do Ukraine đã triển khai hệ thống phòng thủ dày đặc sẵn sàng chống lại các mũi tiến công của Nga.

Hơn nữa, Quân đội Nga hiện đang phải phân tán nguồn lực để bảo vệ phần lãnh thổ thuộc khu vực Kursk, nằm sát biên giới Đông Bắc Ukraine.

Đầu tháng 5 vừa qua, Cơ quan Tình báo Quốc phòng (DIA) đã trình lên Quốc hội Mỹ báo cáo đánh giá cho thấy, Nga đạt được những thành tựu quân sự nhỏ với cái giá cực kỳ lớn. Báo cáo cho biết, kể từ khi xung đột nổ ra đến nay, Nga đã mất nhiều phương tiện chiến đấu trên bộ, nhiều xe tăng, các máy bay chiến đấu và trực thăng, cùng các tàu hải quân. 

Thống kê từ các cơ quan tình báo phương Tây cho biết, Nga chỉ chiếm thêm được chưa đến 1% diện tích lãnh thổ Ukraine trong một năm qua, trong khi đó, kho dự trữ vũ khí của Nga có thể cạn trong vài tháng tới. Mặc dù Nga có thể sản xuất được ít nhất 200 xe tăng nhưng với tình hình hiện nay, họ vẫn phải phụ thuộc nhiều vào các xe tăng thời Liên Xô từ kho dự trữ (khoảng 13.000 chiếc).

Tướng Richard Barrons - cựu chỉ huy Bộ Tư lệnh Lực lượng Liên hợp của Anh nói rằng, khó có thể tin được Nga đang có đầy đủ trang thiết bị, nhân lực và hậu cần cần thiết để triển khai tấn công xuyên thủng tuyến phòng thủ hiện nay của Ukraine cũng như duy trì chiến đấu lâu dài. Do đó, nhiều khả năng Nga sẽ tận dụng thời gian sắp tới để đẩy mạnh tiến công nhằm làm suy yếu tuyến phòng thủ của Ukraine.

Đồng quan điểm, chuyên gia cấp cao Dara Massicot tại Trung tâm Carnegie cho biết, việc xuyên thủng hoàn toàn tuyến phòng thủ của Ukraine để chiếm giữ, kiểm soát là khác rất xa với việc đẩy lùi lực lượng của Ukraine từ 5 đến 10km cho dù Kiev hiện đang gặp khá nhiều khó khăn.

Tình hình trên chiến trường cho thấy, Nga và Ukraine đang “vừa đánh, vừa đàm”. Nga đang tiến hành trả đũa các đòn tấn công ồ ạt của Ukraine vào các thành phố của Nga trong vài ngày qua.

Ngày 24/5, Chủ tịch Duma Quốc gia Nga Vyacheslav Volodin tuyên bố trên Instagram rằng, cả Kiev và phương Tây phải chịu trách nhiệm về những cuộc tấn công này và Nga sẽ đưa ra phản ứng thích hợp và cứng rắn. Cùng ngày, Không quân Ukraine cho hay Nga phóng 14 tên lửa và 250 UAV tầm xa nhằm vào thủ đô Kiev. Đây là một trong những cuộc tấn công kết hợp lớn nhất của Nga vào lãnh thổ Ukraine kể từ đầu chiến dịch.

Ngoại trưởng Nga Lavrov ngày 24/5 nói nước này sẵn sàng trao cho Ukraine dự thảo văn bản với những điều kiện về thỏa thuận hòa bình lâu dài sau khi hoàn thành việc trao trả tù binh; tái khẳng định cam kết tìm ra giải pháp hòa bình cho xung đột.

Trong khi đó, Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha cho biết, Kiev đang chờ đề xuất của Nga về hình thức đối thoại, lệnh ngừng bắn và cuộc gặp có thể diễn ra giữa Tổng thống Zelensky và Tổng thống Putin, đồng thời có thể mở rộng với sự tham dự của Tổng thống Mỹ Trump. Ngoại trưởng Sybiha nói thêm rằng, Ukraine cũng đang soạn thảo một đề xuất hòa bình để chuyển đến Nga.

Các nhà phân tích đánh giá, trong bối cảnh chiến sự vẫn diễn ra ác liệt ở miền Đông Ukraine, hai bên vẫn ở thế “vừa đánh, vừa đàm” thì Nga đang có những bước đi chiến lược nhằm chuyển hóa ưu thế thực địa thành ưu thế chính trị.

Trong ngắn hạn, nhiều khả năng Nga sẽ tận dụng tình hình hiện nay để hợp thức hóa một số lợi ích đã đạt được trên thực địa như duy trì quyền kiểm soát các vùng lãnh thổ trọng yếu ở miền Đông và miền Nam Ukraine. Tuy nhiên, mục tiêu cuối cùng của Nga vẫn là định hình lại trật tự an ninh khu vực theo hướng giảm ảnh hưởng của phương Tây.

Trong khi đó, Tổng thống Ukraine Zelensky vẫn giữ lập trường cứng rắn về chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ. Tuy nhiên, trong bối cảnh xung đột ngày càng khốc liệt, chi phí ngày càng cao và các nhà tài trợ phương Tây ngày càng có nhiều dấu hiệu “mệt mỏi”, Kiev cũng đang “để ngỏ” cánh cửa ngoại giao để không đánh mất sự ủng hộ của phương Tây cũng như cộng đồng quốc tế; đồng thời sử dụng hòa đàm để buộc Nga nhượng bộ và tranh thủ thời gian củng cố sức mạnh quân sự.

Bên cạnh đó, các bên trung gian hòa giải như Mỹ (đặc biệt là Tổng thống Donald Trump), Thổ Nhĩ Kỳ và thậm chí có thể là Vatican đảm bảo tính trung lập để trở thành tác nhân quan trọng thúc đẩy cho việc giải quyết xung đột, vì hòa bình thực chất.

Tiến trình đàm phán để đạt được lệnh ngừng bắn cũng như hòa bình lâu dài sẽ không phải một sớm, một chiều mà cần nhiều thời gian cũng như nỗ lực của tất cả các bên. Tuy nhiên, nỗ lực và thiện chí của các bên trong thời gian qua cho thấy những tín hiệu tích cực về việc tìm kiếm lệnh ngừng bắn trước mắt và lâu dài là hòa bình cho cuộc xung đột Nga - Ukraine.