Theo các tài liệu mới được giải mật, cách đây hơn 6 thập niên, Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) đã thực hiện kế hoạch đầu tiên nhằm ám sát ông Raul Castro, một trong những nhà lãnh đạo tiền bối của Cách mạng Cuba.

Theo AFP, trung tuần tháng 4/2021, Bí thư thứ nhất đảng Cộng sản Cuba, Raul Castro, tuyên bố rút lui khỏi vị trí lãnh đạo đảng, để thế hệ trẻ "tràn đầy đam mê và tinh thần chống đế quốc" lên thay lãnh đạo. Quyết định nghỉ hưu của ông Castro đánh dấu sự khép lại 6 thập niên cầm quyền của anh em nhà Castro. "Tôi tin tưởng mãnh liệt vào sức mạnh và bản chất ưu việt cũng như khả năng lĩnh hội của những người đồng chí kế nhiệm. Chừng nào còn sống, tôi luôn sẵn sàng bảo vệ đất nước, thành quả cách mạng chủ nghĩa xã hội", ông Castro nói trước hàng trăm đại biểu trong ngày khai mạc Đại hội lần thứ 8 đảng Cộng sản Cuba hồi tháng 4 tại thủ đô Havana.

Thời điểm ông Raul Castro nghỉ hưu cũng là lúc Mỹ giải mật kế hoạch ám sát vị chính khách này nhiều năm về trước. Theo các tài liệu được Cơ quan Lưu trữ An ninh Quốc gia (NSA) công bố ngày 16/4, Mỹ không chỉ bền bỉ mưu sát cố Chủ tịch Cuba Fidel Castro mà còn thực hiện các kế hoạch tuyệt mật khác nhắm vào ông Raul Castro. Theo tài liệu giải mật, đầu thập niên 60, CIA đã thực hiện âm mưu đầu tiên nhằm ám sát ông Raul. Kế hoạch được CIA dựng lên, trả 10.000 USD cho viên phi công Jose Raul Martinez âm mưu chở nhà lãnh đạo này từ Praha (Tiệp Khắc cũ) về Havana để thực hiện vụ tai nạn có chủ ý.

Các tài liệu được NSA có trụ sở tại Washington công bố trên trang web Nsarchive.gwu.edu cho thấy Martinez được CIA tuyển dụng và được bảo đảm bằng số tiền trao tay. Ngoài ra, CIA còn cam kết đưa 2 con trai của viên phi công này vào đại học nếu chẳng may Martinez thiệt mạng khi thực thi nhiệm vụ. Dưới đây là một số tài liệu giải mật được NSA công bố liên quan đến vụ mưu sát này.

Tài liệu 1: Bản ghi nhớ của CIA "Các hoạt động nghi vấn" đề ngày 17/1/1975. Sau bê bối về kế hoạch ám sát Fidel Castro được tiết lộ trên truyền thông vào đầu năm 1975, một cựu điệp viên CIA ở nhà ga Havana là William J. Murray đã báo cáo cho tổng thanh tra của CIA về âm mưu sớm nhất ở Cuba nhằm hạ bệ nhà lãnh đạo cách mạng Cuba Raul Castro. Murray báo cáo tóm tắt lại việc ông ta từng tuyển mộ được một phi công làm nội gián. Theo đó, Murray kể lại rằng, nhờ nội gián, ông ta biết được vào ngày 18/7/1960, viên phi công này (tức Martinez) được cử bay đến Praha để đón Raul Castro và các quan chức Cuba khác. Sau khi thông báo cho tổng hành dinh CIA, Murray nhận được một bức điện khẩn, yêu cầu đưa cho Martinez 10.000 USD (tương đương 90.000 USD thời giá hiện nay) để thúc đẩy "hợp tác gây ra vụ tai nạn có chủ ý trong chuyến trở về từ Praha".

Tài liệu 2: Hướng dẫn cách gây ra tai nạn trên máy bay chở ông Raul Castro, đề ngày 21/7/1960. Các quan chức hàng đầu trong bộ phận hoạt động bí mật của CIA đã gửi bức điện khẩn cho William Murray lúc đó đang ở Havana, hướng dẫn phi công Martinez cách tự tạo ra tai nạn và đáp ứng "mọi yêu cầu cá nhân khác" nếu vụ tai nạn được hoàn thành. Bức điện còn khẳng định "ba nhà lãnh đạo hàng đầu của Cuba sẽ bị loại, kế hoạch chắc chắn sẽ thành công".

Tài liệu 3: Trả lời về việc dàn xếp tai nạn trên chuyến bay, (tuyệt mật) đề ngày 22/7/1960. Sau khi trao đổi với Martinez trước khi lên đường đến Praha, Murray báo cáo lại CIA rằng "người thực thi đã sẵn sàng chấp nhận rủi ro". Hai người đã thống nhất phương án chọc thủng lốp máy bay để gây tai nạn, thậm chí cả kịch bản một vụ tai nạn thực sự xảy ra do hỏng động cơ và không có "cơ hội để giải cứu bất kỳ hành khách hoặc phi hành đoàn nào". Trong số các lựa chọn mà phi công Martinez đưa ra còn có cả kịch bản "kéo dài giờ bay về Cuba".

Tài liệu 4: Hướng dẫn thực thi kế hoạch ám sát, dạng điện tín, đề ngày 21/7/1960. Sau khi phi công rời đi Praha, trụ sở CIA gửi một bức điện thứ hai, với hai câu để thông báo ngừng hoạt động. "Không theo đuổi kế hoạch nữa". "Muốn dừng kế hoạch".

Tài liệu 5: Biên bản thảo luận của Ủy ban Rockefeller, "Phỏng vấn Murray", đề ngày 11/6/1975. Ủy ban Rockefeller thành lập theo quyết định của Tổng thống Gerald Ford để điều tra hành vi sai trái của CIA, dựa theo lời khai của William Murray về âm mưu ám sát Raul Castro năm 1960, cũng như thảo luận chung về vai trò của CIA trong việc khuyến khích các nỗ lực lật đổ Castro đầu những năm 1960. Theo nội dung biên bản thì Murray đã nói thẳng ra trước ủy ban rằng "trong lịch sử ở nhiều nước Mỹ Latinh, ám sát không phải là hình thức hiệu quả để thay đổi chính phủ bất thường".

Tài liệu 6: Bản ghi nhớ của CIA tựa đề "Maheu, Robert A. - những con mắt bí mật", đề ngày 24/6/1966. Giám đốc an ninh CIA, Howard J. Osborn, gửi bản tóm tắt chi tiết cho phó giám đốc về sự hợp tác giữa CIA và Mafia nhằm ám sát Castro trước cuộc xâm lược Vịnh con lợn. Lịch sử bắt đầu với sự ủy quyền từ phó giám đốc Richard Bissell, cho "một nhiệm vụ nhạy cảm đòi hỏi hành động kiểu xã hội đen. Mục tiêu là Fidel Castro". Bản báo cáo mô tả cách Robert Maheu được sử dụng như một "môi giới" của CIA để tiếp cận với hai kẻ Johnny Roselli và Sam Gold. Bản báo cáo cũng mô tả cách Phân ban dịch vụ kỹ thuật của CIA "phát triển một viên thuốc có chứa các thành phần hòa tan nhanh, gây chết người mà không thể truy tìm vết tích".

Thuốc trên có vai trò như một cách thức ám sát. Sáu viên được sản xuất và chuyển tới một quan chức Cuba có quan hệ với mafia tên là Juan Orta. Nếu Juan Orta bị "lạnh chân" (chết), những viên thuốc này được chuyển cho một thành viên của Hội đồng lưu vong Cuba, tên là Anthony Verona, để đưa tới cho các đặc vụ ở Havana. Tuy nhiên, báo cáo của CIA cho biết "vụ án bất thành, phải hủy bỏ sau tập phim Bay of Pigs (Sự kiện Vịnh con lợn) ra đời".

Tháng 12/1960, phi công Martinez đã đào tẩu sang Mỹ và trở thành cư dân Miami, Florida. 15 năm kể từ cuộc cách mạng 1959, Mỹ đã tiến hành nhiều chiến dịch chống lại Cuba với sự tham dự của nhiều người Cuba lưu vong, nhưng mọi thứ đều thất bại. Một trong những vụ việc điển hình trong chiến dịch chống phá Cuba do CIA chống lưng là Sự kiện Vịnh con lợn tháng 4/1961 như đề cập trong tài liệu số 6 nói trên. Có 1.400 người Cuba lưu vong được CIA đào tạo, đã cố gắng lật đổ chính phủ của Chủ tịch Fidel Castro. Tuy nhiên, chiến dịch kéo dài 3 ngày thất bại với 114 người thiệt mạng, 360 trường hợp bị thương và 1.200 người bị bắt.

Đánh giá các vụ mưu sát các nhà lãnh đạo Cuba, dư luận cho rằng gia đình Castro đặc biệt may mắn. Kênh RT của Nga cho biết Chủ tịch Fidel đã lãnh đạo Cuba trong 49 năm và vượt qua hơn 638 âm mưu ám sát, chủ yếu do CIA đứng sau giật dây. Cựu lãnh đạo cơ quan phản gián Cuba, ông Fabian Escalante, ước tính âm mưu ám sát Chủ tịch Fidel do CIA chủ mưu dưới các thời tổng thống Mỹ, nhiều nhất có Tổng thống Richard Nixon với 184 vụ. Ông Peter Kornbluh, chuyên gia phân tích tại Viện nghiên cứu Lưu trữ An ninh Quốc gia Mỹ, cho rằng việc giải mật và công bố những tài  liệu trên là cần thiết. "Tài liệu này nhắc nhở chúng ta về một quá khứ đen tối, sự hận thù rốt cuộc không mang lại lợi ích gì cho chính con người", ông Kornbluh nói.