"Cơn địa chấn" Syria có khiến Nga thay đổi tính toán ở Ukraine?

"Cú sốc Syria"

Lực lượng nổi dậy Hay'et Tahrir al-Sham (HTS) cùng các nhóm đồng minh cuối tháng 11 đã mở chiến dịch tấn công giành quyền kiểm soát thành phố Aleppo lớn thứ hai của Syria cùng nhiều thành phố khác và lật đổ chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad, chấm dứt hơn nửa thế kỷ thống trị của gia tộc Assad.

Đáng nói, lực lượng này chỉ mất 11 ngày để thực hiện một chiến dịch lẽ ra phải mất vài tháng hoặc thậm chí vài năm. Phe đối lập tiến công gần như không gặp bất cứ sự kháng cự nào.

Giới quan sát cho rằng, sự suy yếu của quân đội Syria và việc các đồng minh quân sự của ông Assad bị phân tâm bởi những cuộc chiến khác là những yếu tố dẫn đến sự sụp đổ nhanh chóng đó.

Theo Al Jazeera, sau hơn 10 năm nội chiến, quân đội Syria thực chất chỉ còn như một "chiếc vỏ rỗng". Trong những năm đầu của cuộc chiến, các yếu tố như thương vong, đào ngũ, trốn nghĩa vụ đã khiến quân số giảm khoảng một nửa.

"Kể từ năm 2011, quân đội Syria đã phải đối mặt với sự suy giảm quân số, trang thiết bị và nhuệ khí", chuyên gia nghiên cứu về Syria David Rigoulet-Roze tại Viện nghiên cứu chiến lược và quan hệ quốc tế Pháp, nhận định.

Ngoài ra, tham nhũng và sự lệ thuộc vào nước ngoài cũng khiến quân đội Syria suy yếu.

Chính quyền Assad có thể trụ lại trong suốt những năm tháng nội chiến một phần lớn là nhờ sự hậu thuẫn cả về kinh tế, chính trị và quân sự của các đồng minh then chốt là Nga và Iran.

Tuy nhiên, cuộc tấn công của phe nổi dậy diễn ra ở thời điểm nguồn lực quân sự của Nga bị bào mòn bởi cuộc chiến kéo dài 3 năm với Ukraine. Nga được cho là đã điều chuyển một số lượng lớn binh sĩ và trang thiết bị rời khỏi Syria. Quân số giảm từ hơn 65.000 lúc cao điểm xuống còn hơn 5.000 quân nhân vào tháng 6 vừa qua.

Quân đội Nga mặc dù vẫn tiến hành các đợt không kích hỗ trợ quân đội chính phủ Syria, song rốt cuộc không đủ để chặn đà tiến công của lực lượng nổi dậy.

 "Nga có lẽ đã muốn hỗ trợ chính quyền Tổng thống Assad nhiều hơn nữa, nhưng các nguồn lực quân sự của họ tại Syria đã giảm đáng kể do cuộc chiến tại Ukraine", nhà nghiên cứu Trung Đông Wassim Nasr bình luận.

Một số ý kiến cho rằng, mục tiêu của Nga không phải là cố gắng thay đổi tình hình, mà tập trung vào việc đảm bảo cho ông Assad và gia đình rời khỏi Syria và đảm bảo an toàn cho các căn cứ quân sự của Moscow ở Syria. Với việc gia đình ông Assad được cấp cơ chế tị nạn ở Nga về cơ bản cho thấy Moscow vẫn có khả năng kiểm soát tình hình trong tương lai.

Trong khi đó, Iran và các nhóm vũ trang trong "Trục kháng chiến" gồm Hamas, Hezbollah, những đồng minh quan trọng khác của chính quyền Assad, cũng hứng chịu tổn thất lớn do các cuộc giao tranh với Israel một năm qua.

Cũng giống Nga, với Iran, Syria hiện không phải là ưu tiên hàng đầu của họ mà là cuộc xung đột leo thang hiện nay giữa Israel và "Trục kháng chiến". Iran vẫn để ngỏ đưa các lực lượng vũ trang vào Syria, nhưng không nêu rõ khi nào và điều kiện nào để Tehran thực hiện một kịch bản như vậy.

Các yếu tố này đã tạo ra một lỗ hổng lớn trong khả năng phòng thủ của Syria. Phe đối lập đã nhân cơ hội đó để lên kế hoạch cho một đòn tấn công quyết định vào chính quyền Syria.

Khó thay đổi tính toán của Nga trong cuộc chiến Ukraine

Nga đã đưa lực lượng quân sự đến Syria từ năm 2015 theo đề nghị của Tổng thống Syria Bashar al-Assad với mục tiêu hỗ trợ chính quyền Syria đối phó lực lượng nổi dậy. Trong vòng chưa đầy hai năm, Nga đã xoay chuyển cục diện chiến sự, giúp chính phủ Syria giành lại phần lớn lãnh thổ từ tay các phe đối lập.

Tuy nhiên, từ mùa thu năm ngoái, Moscow đã chuyển một số quân và thiết bị từ Syria đến chiến trường ở Ukraine. Do vậy, theo các chuyên gia, bất ổn ở Syria chỉ ảnh hưởng hạn chế đến cục diện xung đột Nga - Ukraine. Cuộc chiến ở Ukraine được cho vẫn là ưu tiên chiến lược của Nga.

"Bất kỳ chuyển hướng mức độ tập trung nào của Nga về chính trị, kinh tế hoặc quân sự khỏi cuộc xung đột ở Ukraine thì đều có lợi cho Kiev. Tuy nhiên, tác động sẽ cực kỳ hạn chế. Xung đột ở Ukraine đóng vai trò quá quan trọng với Điện Kremlin", William Freer, nhà nghiên cứu về an ninh quốc gia tại Hội đồng Địa chiến lược, một tổ chức tư vấn có trụ sử tại Anh, bình luận.

Nick Reynolds, nhà nghiên cứu về chiến tranh trên bộ tại Viện Quân chủng Thống nhất Hoàng gia (RUSI), cũng cho rằng các nguồn lực quân sự của Nga chuyển sang Syria sẽ khó có thể thay đổi nhiều đến chiến dịch của họ ở Ukraine.

Ông lập luận, cuộc chiến ở Syria có quy mô nhỏ hơn nhiều so với cuộc chiến ở Ukraine. Trong trường hợp cần thiết, Nga có thể điều chuyển lực lượng ở châu Phi đến Syria, thay vì từ mặt trận Ukraine.

Valeriy Romanenko, một chuyên gia hàng không và cựu sĩ quan phòng không Ukraine cho biết, các máy bay chiến đấu của Nga đang hoạt động ở Syria, nhưng điều này "không có nghĩa là bất kỳ lực lượng đáng kể nào đã được triển khai ở đó".

Theo ông, phi đội của Nga ở Trung Đông "quá đủ để hỗ trợ lực lượng mặt đất trong các hoạt động khá hạn chế hiện nay".

Các báo cáo cho thấy Nga đang sơ tán căn cứ hải quân Tartus ở miền Tây Syria. Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) nhận định, đây có thể là dấu hiệu cho thấy Nga "không có ý định gửi quân tiếp viện đáng kể" cho Syria trong tương lai gần.

ISW dự đoán: "Nga nhiều khả năng sẽ tái triển khai các tàu đến các căn cứ của mình ở phía tây bắc nước Nga và tỉnh Kaliningrad". Kaliningrad nằm trên biển Baltic, giáp với nhiều quốc gia NATO.

Nhà nghiên cứu Marina Miron thuộc Khoa Nghiên cứu Chiến tranh của Cao đẳng Hoàng gia London cho hay, thời điểm này không lý tưởng với Nga nhưng Moscow đang chiếm ưu thế ở Ukraine và có đủ khả năng để duy trì một lực lượng nhỏ hoạt động tại Syria.

Những tháng gần đây, Nga đạt được tốc độ tiến công ở miền Đông nhanh chưa từng có kể từ khi xung đột nổ ra cách đây gần 3 năm bất chấp việc Ukraine tấn công vào tỉnh biên giới Kursk.

Andrii Ziuz, cựu giám đốc điều hành của Hội đồng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Ukraine và hiện là giám đốc công nghệ của công ty Prevail có trụ sở tại London, cho biết tác động có thể mang tính chính trị hơn là quân sự. Theo ông, bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy tầm ảnh hưởng của Nga ở Syria đang suy yếu sẽ đóng một vai trò quan trọng đối với Ukraine trước thềm các cuộc hòa đàm tiềm năng.

Ông Andriy Kovalenko, Giám đốc Trung tâm Chống Thông tin sai lệch tại Hội đồng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Ukraine, cũng đánh giá sự sụp đổ của chính quyền Assad ở Syria sẽ không ảnh hưởng đến cuộc chiến ở Ukraine.

"Nhiều người suy đoán rằng Nga bây giờ sẽ tập trung lực lượng vào cuộc chiến ở Ukraine... Syria không ảnh hưởng đến khả năng của Nga trong cuộc chiến Ukraine", ông nói.

Tầm ảnh hưởng của Nga ở Trung Đông suy giảm

Khi chính quyền Tổng thống Syria Assad sụp đổ chỉ vài ngày sau chiến dịch tấn công của phe đối lập, tầm ảnh hưởng của Nga ở Trung Đông khó tránh khỏi suy giảm.

Tốc độ tấn công nhanh chóng của lực lượng đối lập cũng khiến Nga gặp khó khăn trong việc thu thập nguồn lực để tăng cường khả năng phòng thủ của quân đội chính phủ Syria. Dốc nguồn lực cho cuộc xung đột ở Ukraine, Nga đã không thể ngăn chặn sự sụp đổ của đồng minh chính ở khu vực.

Khi ông Assad rời Syria đến Nga tị nạn, số phận các căn cứ quân sự Nga ở Syria đang bị đe dọa, uy tín quốc tế của Moscow cũng bị ảnh hưởng nặng nề.

Các cơ sở này bao gồm căn cứ hải quân Tartus, căn cứ không quân Khmeimim và các cơ sở quân sự nhỏ hơn ở các vùng khác của Syria. Chúng rất quan trọng đối với khả năng triển khai sức mạnh của Nga ở Trung Đông, neo giữ Nga ở Đông Địa Trung Hải và đóng vai trò là trung tâm hậu cần để hỗ trợ các hoạt động của Moscow ở Bắc Phi.

Hãng thông tấn TASS của Nga nói rằng, phe đối lập Syria không có ý định đột kích các căn cứ trên và Moscow đang đàm phán để đảm bảo an toàn cho các nhà ngoại giao cũng như căn cứ quân sự của mình. Tuy nhiên, theo các nhà phân tích, Nga sẽ khó giữ được các căn cứ.

Olli Ruohomäki, chuyên gia về Trung Đông tại Viện Quan hệ Quốc tế Phần Lan, nhận định sẽ rất khó khăn và tốn kém về mặt chính trị đối với Nga để giữ các căn cứ ở Syria.

Michael Sahlin, cựu đại sứ Thụy Điển tại Thổ Nhĩ Kỳ và là chuyên gia về Trung Đông tại Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, cho rằng đây là sẽ một tổn thất to lớn đối với Nga vì các căn cứ ở Syria "rất quan trọng đối với chính sách châu Phi" của Moscow.

Theo chuyên gia Kovalenko, Nga đang mất đi một vùng ảnh hưởng đáng kể. "Nga đã mất một vùng ảnh hưởng quan trọng ở Trung Đông, bao gồm cả các căn cứ hậu cần của nước này", ông nói.

Mặc dù vậy, Nga không phải đã hết nước cờ. Sau khi chính quyền Assad sụp đổ, thay vì chống lại lực lượng đối lập Syria, Nga bắt đầu kêu gọi đối thoại giữa tất cả các bên một phần của tiến trình chính trị nhằm chấm dứt cuộc chiến. Moscow dường như đã đóng vai trò trung tâm trong việc thuyết phục ông Assad từ chức và rời khỏi đất nước.

Đáng chú ý, chính Bộ Ngoại giao Nga, không phải nguồn chính thức của Syria, đã công bố quyết định từ chức của ông Assad và Tổng thống Syria bị phế truất đã tới Moscow để tị nạn chính trị. Ít nhất, Điện Kremlin sẽ cố gắng thể hiện rằng họ đã tạo điều kiện cho lực lượng đối lập Syria đạt được mục tiêu với tổn thất tối thiểu.

Phe đối lập lên nắm quyền ở Syria có thể làm suy yếu mục tiêu địa chính trị của Nga trong việc tạo đối trọng với NATO và Mỹ ở khu vực Trung Đông. Tuy nhiên, Moscow có thể thích nghi bằng cách tăng cường liên minh khác trong khu vực, như với Iran hoặc các lực lượng thân Nga khác.

Nói cách khác, Moscow dường như chắc chắn sẽ điều chỉnh chiến lược để thích nghi với thực tế mới, thay vì tập trung vào chính quyền Assad, Moscow sẽ chuyển hướng sang việc bảo vệ lợi ích quân sự và chiến lược lâu dài tại khu vực.

Theo Kyiv Independent, News Ukraine, Washington Post