Chuyện gì đã xảy ra với phi công Nga đào tẩu sang Ukraine?

"Bạn sẽ được chu cấp cho tới suốt đời. Bạn sẽ được tạo công ăn việc làm ở mọi nơi, bất kể làm gì. Bạn sẽ phát hiện một thế giới đầy sắc màu", Maxim Kuzminov - phi công Nga lái trực thăng trốn sang Ukraine - vẽ ra viễn cảnh xán lạn khi kêu gọi người khác làm theo mình.

Hơn 5 tháng sau, người ta phát hiện thi thể găm đầy đạn được cho là của Kuzminov tại một thị trấn nghỉ dưỡng nhỏ bên bờ biển Tây Ban Nha. Cái chết đặt dấu chấm hết cho vụ dụ hàng nổi tiếng nhất của Ukraine cho tới nay.

Dấu chấm hết cho phi công đào tẩu

Sau vụ đào tẩu vào mùa hè năm 2023, tình báo Ukraine cảnh báo tính mạng của Kuzminov đang bị đe dọa và kêu gọi người này không rời đất nước. Nhưng cựu phi công bỏ ngoài tai lời căn dặn và đã chuyển đến sống tại thị trấn nghỉ dưỡng Villajoyosa trên bờ biển Địa Trung Hải của Tây Ban Nha, theo New York Times.

Lời cảnh báo ấy dường như đã thành hiện thực. Hai quan chức cảnh sát Tây Ban Nha thông thạo vụ việc xác nhận với New York Times rằng thi thể một người đàn ông được tìm thấy tại Villajoyosa thuộc về Kuzminov.

Đại diện Cơ quan tình báo quốc phòng Ukraine (GUR), ông Andriy Cherniak, cũng nói rằng ông có thể xác nhận cái chết của Kuzminov nhưng từ chối nêu chi tiết.

El Pais dẫn các nguồn thạo tin cho biết, thi thể bị găm 6 viên đạn được tìm thấy vào ngày 13/2 trên đoạn đường dẫn vào gara một khu nhà có phần lớn dân cư là người Nga và Ukraine. Những kẻ tấn công đã lái xe của chính Kuzminov cán qua người đối phương. Người ta tìm thấy chiếc xe bị đốt cháy ở thị trấn El Campello lân cận.

Giấy tờ trên thi thể cho thấy nạn nhân là một công dân Ukraine 33 tuổi, nhưng Lực lượng Vệ binh Dân sự Tây Ban Nha ngay từ đầu đã cho rằng đây có thể là giả. Tới nay, danh tính của Kuzminov đã được cơ quan thực thi pháp luật địa phương xác nhận bằng vân tay, theo nguồn tin của El Pais.

Theo các nguồn thạo tin, dân cư khu nhà nói với điều tra viên Tây Ban Nha rằng họ không biết rõ về nạn nhân nhưng từng nhìn thấy anh ta "làm việc tại công trường gần đó".

Lực lượng Vệ binh Dân sự Tây Ban Nha hiện công bố rất ít thông tin về vụ việc. Người phát ngôn chính phủ nước này, Pilar Alegría, đã nói rằng sẽ "để các điều tra viên làm việc của họ" và từ chối tiết lộ liệu Kuzminov có tham gia chương trình bảo vệ nào hay không.

Các điều tra viên nghi ngờ thủ phạm đã dành thời gian theo dõi để nắm lịch sinh hoạt hàng ngày của nạn nhân. Cách gây án có sự phối hợp thoạt đầu khiến Lực lượng Vệ binh Dân sự cho rằng đây có thể là vụ thanh toán lẫn nhau giữa các băng nhóm tội phạm có tổ chức.

Cái chết của trường hợp đào tẩu nổi tiếng như Kuzminov có thể thổi bùng suy đoán về vai trò của cơ quan tình báo Nga và làm trầm trọng thêm căng thẳng giữa Moscow và châu Âu.

Hôm 20/2, Giám đốc tình báo nước ngoài Nga Sergei Naryshkin đã có bình luận lên án việc đào tẩu của Kuzminov khi được hỏi về vụ việc.

"Kẻ phản bội và tên tội phạm này đã trở thành cái xác vô đạo đức ngay khi hắn lên kế hoạch thực hiện tội ác bẩn thỉu và khủng khiếp của mình", ông Naryshkin nói với TASS. Ông không đề cập tới việc Nga có hay không có liên hệ tới cái chết của cựu phi công.

Hồi tháng 10/2023, truyền hình nhà nước Nga từng đưa tin cơ quan tình báo của nước này đã "được lệnh" trừ khử Kuzminov. "Đó chỉ là vấn đề thời gian", nhà báo Perviy Kanal nói trong một bản tin truyền hình sau khi trao đổi với lực lượng đặc biệt Nga.

Điện Kremlin hôm 20/2 cho biết họ không có bất kỳ thông tin nào về cái chết của Kuzminov.

Chiến dịch 6 tháng

Những chi tiết công khai đầu tiên về vụ đào tẩu của Kuzminov xuất hiện từ năm 2023. Hiện không rõ thời điểm cụ thể nhưng vào ngày 23/8/2023, kênh Telegram thân Nga Fighterbomber đưa tin một chiếc trực thăng Mi-8 đã đi lạc và vô tình hạ cánh xuống Ukraine "vài tuần trước đó".

Một ngày sau, GUR tuyên bố dụ hàng thành công một phi công Nga, sau này được tiết lộ là Kuzminov - Đại úy 28 tuổi thuộc trung đoàn trực thăng độc lập số 319. Nhà chức trách Kiev nói đã thưởng nửa triệu USD cho Kuzminov vì bàn giao được chiếc Mi-8.

Ukraine cho biết, vụ đào tẩu là đỉnh điểm của chiến dịch kéo dài 6 tháng mang mật danh "Titmouse". Trong phim tài liệu do GUR công bố, Kuzminov cho biết đã "liên hệ với tình báo Ukraine" và đồng ý hợp tác sau khi được đảm bảo an toàn ở Ukraine, được hứa làm giấy tờ tùy thân mới và một khoản tiền.

Sau khi gia đình mình được đưa an toàn sang Ukraine, Kuzminov đã âm thầm bay trực thăng Mi-8 vào lãnh thổ Ukraine ở độ cao thấp để tránh bị phát hiện, sau đó hạ cánh xuống Vovchansk, một thị trấn gần biên giới phía đông bắc Ukraine.

Nhưng vụ giao máy bay không hề suôn sẻ. Khi 2 đồng đội người Nga đi cùng Kuzminov nhìn thấy lính biệt kích Ukraine vây quanh, họ đã nổ súng. Lực lượng Ukraine bắn trả và "vô hiệu hóa" đối phương, quan chức Ukraine cho biết.

"Nếu không, họ có thể đã giết Kuzminov và lái máy bay trốn thoát", một quan chức Ukraine kể.

Kuzminov cũng bị thương trong sự việc. Trong phim tài liệu, người này nói mình đào tẩu vì phản đối chiến dịch của Nga tại Ukraine.

Tung tích và hoạt động của Kuzminov tại Ukraine, rồi tại Tây Ban Nha, hiện chưa rõ. Ở Tây Ban Nha, Kuzminov sống trong tòa nhà chung cư khiêm tốn cách bãi biển chưa đầy 10 phút đi bộ trong khu phố mà du khách Ukraine và Nga thường lui tới.

Cuộc đào tẩu này được cho là chiến thắng lớn đối với Kiev, mang lại chiếc trực thăng Mi-8, cũng như thông tin tình báo về hoạt động quân sự của Nga.

"Kuzminov có quyền truy cập bí mật nhà nước. Hắn ta mang theo các tài liệu và vật phẩm mật trên chiếc trực thăng bị cướp", đại diện một cơ quan phản gián Nga nói trong một bản tin truyền hình.

Cũng trong bản tin ấy, một số sĩ quan tình báo thề sẽ trả thù. "Đương nhiên chúng tôi sẽ tìm ra hắn", một người nói. "Cánh tay vươn dài của chúng tôi có thể chạm đến bất cứ đâu".

Cuộc chiến dụ hàng

Cả Nga và Ukraine đều thực hiện chiến dịch dụ hàng binh sĩ đối phương. Sự việc của Kuzminov là trường hợp được Ukraine nêu bật nhiều nhất và nhận được sự chú ý lớn nhất.

Một số trường hợp khác được công bố bao gồm binh sĩ Nga, người mà Ukraine nói là đã hợp tác tác với tình báo của Kiev từ tháng 7/2023 và có thể thuyết phục 11 đồng đội khác đào tẩu. Hiện không rõ địa điểm và tình trạng của Alfyorov tại Ukraine.

Tháng 6/2023, BBC đưa tin một phi công người Nga 26 tuổi tên là Dmitry Mishov đã vượt biên sang Lithuania xin tị nạn chính trị. Theo BBC, Trung úy Mishov là hoa tiêu trực thăng tấn công đồn trú tại tỉnh Pskov ở tây bắc Nga. Khi xung đột bùng nổ, Mishov nói đã trốn khỏi Nga vì không muốn chiến đấu tại Ukraine.

Bộ Nội vụ Nga đã phát lệnh bắt giữ Mishov, theo TASS.

Vitaliy Matvienko, người phát ngôn cơ quan quản lý tù binh của GUR, nói với Financial Times rằng tính đến tháng 12/2023, hơn 220 binh sĩ Nga đã đầu hàng qua đường dây nóng "Tôi muốn sống".

Tương tự, hồi tháng 9/2023, TASS dẫn nguồn tin ẩn danh cho biết ít nhất 10.000 quân nhân Ukraine đã đầu hàng qua tần số 149.200 "Volga" mà Nga vận hành từ giữa mùa hè cùng năm. Nhà chức trách Nga chưa lên tiếng hoặc đưa ra bằng chứng cho con số này.

Hồi tháng 11/2023, TASS dẫn nguồn tin riêng cho biết, một phi công quân đội Ukraine đã đào thoát sang Nga. Hiện chưa có thông tin công khai về trường hợp này.

Theo một kênh Telegram của Nga, phi công Ukraine nói trên là một quân nhân tại ngũ, giữ cấp bậc "sĩ quan cấp cao" trong lực lượng của Kiev.